Umowa cywilno-prawna

Umowa cywilno-prawna jest czynnością prawną (jednakże pamiętać należy, iż nie każda czynność prawna przybiera postać umowy), co oznacza iż strony składają oświadczenie woli powodujące bezpośrednio wywołanie skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Umowa cywilno-prawna jest najbardziej doniosłą i najważniejsza w obrocie gospodarczym postacią czynności prawnej. Jej zastosowanie rozciąga się również na inne aspekty życia jak np. prawo autorskie, prawo spadkowe, prawo pracy, dlatego też ustawodawca zdecydował się na określenie zasad zawierania umów w części ogólnej Kodeksu Cywilnego (art. 66 i następne KC).

Umowa dochodzi do skutku jeżeli strony złożą ważne (nieobciążone wadami) zgodne oświadczenie woli (czyli osiągną konsensus).

By umowa doszła do skutku konieczne jest również określenie stron umowy. Umowa jest czynnością prawną dwustronną, co oznacza, że do jej zawarcia konieczne jest złożenia oświadczenia woli przez obie strony umowy. Dopuszczalne jest także istnienie umów wielostronnych (np. umowa spółki w przypadku przynajmniej trzech wspólników), a także występowanie mnogości podmiotów po każdej ze stron umowy.

TL;DR

Umowa cywilno-prawna jest najważniejszą czynnością prawną, która powoduje powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego. Zawarcie umowy wymaga ważnego oświadczenia woli i określenia stron umowy. Zasada swobody umów daje wolność kształtowania treści umowy, ale istnieją ograniczenia wynikające z przepisów prawa. Istnieje wiele rodzajów umów, takich jak jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące, umowy wzajemne, realne i konsensualne, abstrakcyjne i kauzalne, losowe, nazwane i nienazwane, odpłatne i nieodpłatne. Umowa adhezyjna to umowa, w której jedna strona oddaje się pod opiekę drugiej. Umowę można zawrzeć w trybie ofertowym, aukcji lub przetargu, lub poprzez negocjacje. Umowa może być rozwiązana przez wypowiedzenie lub zawarcie umowy rozwiązującej.

Zasada swobody umów

Jedną z podstawowych zasad przy zawieraniu umowy jest swoboda ich zawierania - przejawia się ona nie tylko swobodą kształtowania treści umowy, ale także swobodą wyboru kontrahenta oraz decydowania o tym, czy umowę zawrzeć. Zasada swobody umów wyrażona została w art. 353¹ Kodeksu cywilnego: strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów dotyczy wszelkich kontraktów obligacyjnych, ma więc znaczenie powszechne i obejmuje także umowy w obrocie gospodarczym.

Zgodnie z ustawą nie jest dopuszczalne zawarcie kontraktu sprzecznego z bezwzględnie stosowalnymi lub semiimperatywnymi normami prawa. Granice swobody umów wyznaczają nie tylko normy zawarte w przepisach prawa cywilnego, ale także innych aktach prawnych takich jak Konstytucja RP lub np. prawie karnym, prawie administracyjnym czy prawie pracy.

Przykładem ograniczenia zasady swobody umów wynikającym z ustawy jest nałożenie na posiadaczy pojazdów mechanicznych obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z ruchem tych pojazdów.

Ograniczeniem zasady swobody umów jest także wynikający z przepisów wymóg zawierania niektórych umów w określonej formie (tzw. formach szczególnych np. umowa sprzedaży nieruchomości, aby była ważna, powinna być zawarta w formie aktu notarialnego).

Rodzaje umów

1. Jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące - w przypadku umowy jednostronnie zobowiązującej tylko jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia, druga zaś uprawniona do jego otrzymania, natomiast w przypadku umów dwustronnie zobowiązujących obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności. Przykładem może być tutaj umowa pożyczki - obowiązek wydania przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania
2. Umowy wzajemne - jest to szczególny rodzaj umowy dwustronnie zobowiązującej, gdzie jedna strona spełnia świadczenia, będące odpowiednikiem świadczenia drugiej strony
3. Umowy realne i konsensualne - w przypadku umowy realnej do jej zawarcia konieczne jest nie tylko złożenie oświadczenia woli, ale również wydanie rzeczy (np. umowa użyczenia)
4. Umowy abstrakcyjne i kauzalne - podział na umowy kauzalne i abstrakcyjne związany jest z zależnością skuteczności czynności prawnej od istnienia i prawidłowości kauzy. W polskim prawie cywilnym zasadą są czynności prawne kauzalne.
5. Umowy losowe - koniecznym elementem umowy losowej jest niepewność. Przykłady: umowa ubezpieczenia, umowa dożywocia
6. Umowy nazwane, nienazwane oraz mieszane - umowę nazwaną stanowi umowa, która można przyporządkować do danego wzorca ustawowego (np. umowa sprzedaży, umowa o dzieło, umowa zlecenia, umowa składu, umowa rachunku bankowego)
7. Umowy odpłatne i nieodpłatne

Umowa adhezyjna

Szczególnym rodzajem umowy jest tzw. umowa adhezyjna, której koncepcja powstała w XIX w. we Francji. Polega ona na tym, iż jedna - słabsza - strona oddaje się pod opiekę drugiej - silniejszej stronie. W rzeczywistości z umowami adhezyjnymi bardzo często spotkać się można w codziennym obrocie gospodarczym. Przykładem umowy adhezyjnej może być zakup biletu MPK - treść umowy jest już z góry ukształtowana przez "silniejszą" stroną - kupujący zaś niejako oddaje się pod opiekę dużego przedsiębiorcy.

Tryby zawarcia umowy cywilnoprawnej

Umowa cywilno prawna może być zawarta w 3 trybach, które przewiduje Kodeks Cywilny:

1. Tryb ofertowy - polega na tym, iż jedna strona składa oświadczenie woli drugiej stronie, wyrażające chęć zawarcia umowy oraz określające istotne postanowienia tejże umowy
2. Aukcja lub przetarg - tryb ten polega na tym, iż uczestnicy aukcji bądź przetargu składają oferty zawarcia umowy. Umowę zawiera się ze stroną, która złożyła najkorzystniejszą ofertę.
3. Negocjacje - podczas prowadzenia negocjacji umowa zostaje zawarta, jeżeli strony uczestniczące w negocjacjach dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień umowy będących przedmiotem negocjacji.

Rozwiązanie umowy

Rozwiązanie umowy może nastąpić poprzez:

1. Wypowiedzenie umowy - rozwiązanie następuje po upływie okresu wypowiedzenia określonego w umowie lub w ustawie,
2. Zawarcie umowy rozwiązującej - prawo polskie nie reguluje tego typu umów, jednakże jest ono dopuszczalne na podstawie zasady swobody umów. Rozwiązanie następuje w momencie zawarcia umowy rozwiązującej lub w terminie określonym przez strony.

Umowa cywilno-prawna — artykuły polecane

Umowa ustna — Zadatek — Forma umowy — Umowa licencyjna — Dłużnik — Umowa przewozu — Umowa najmu — Czynność prawna — Umowa ubezpieczenia

Bibliografia

• Bieniek G. (red.) (2009), Komentarz do Kodeksu cywilnego, Lexis Nexis, Warszawa
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Lewandowski J. (2002), Prawo Cywilne, Wydawnictwo Szkoła Główna Handlowa, Warszawa
• Olejniczak A. (2013), Umowy gospodarcze. Część ogólna, Wolters Kluwer, Warszawa
• Radwański Z. (2011), Prawo cywilne - część ogólna, C.H. BECK, Warszawa
• Radwański Z., Olejniczak A. (2018), Zobowiązania - część ogólna, C.H. Beck, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Grzegorz Urbanik, Katarzyna Szybalska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.