Alienacja

Alienacja (łac. alienatio - wyobcowanie), jest to stan psychiczny człowieka, który przejawia się poprzez proces stronienia i izolowania się od innych ludzi oraz przedmiotów przez daną jednostkę. Alienacja objawia się oderwaniem człowieka od społeczeństwa, środowiska i jego własnych uczuć, w konsekwencji doprowadzając do psychicznej dezintegracji danej osoby z uwagi na zaburzone relacje ze światem zewnętrznym i wewnętrznym Na skutek alienacji człowiek ulega negacji własnej natury, czego wynikiem jest dehumanizacja.

TL;DR

Alienacja to stan psychiczny, w którym człowiek odrywa się od społeczeństwa i swoich własnych uczuć, co prowadzi do dezintegracji. Przyczynami alienacji są sprzeczności i presja społeczna. Skutki alienacji to degradacja, brak satysfakcji, osamotnienie, kłopoty adaptacyjne i zaburzenia psychiczne. Hegel i Marx analizowali alienację, zwracając uwagę na utratę kontroli nad własnym życiem i pracą. Alienacja ma również wpływ na politykę, prowadząc do poczucia bezradności i nieidentyfikowania się z władzą. Przezwyciężenie alienacji wymaga zmian kulturowych i społeczno-politycznych.

Przyczyny alienacji

Zjawisko alienacji wynika z istota życia społecznego, życia, które poprzez grupowy charakter środowiska w jakim egzystuje dana jednostka wypiera jego indywidualne interesy na rzecz dobra całej zbiorowości. Sprzeczność poglądów i oczekiwań każdego z osobna przekłada się na niekorzystne emocje jakimi kierują się ludzie w swoim postępowaniu, oszukując się, zdradzając i niszcząc

W efekcie życia społecznego człowiek przestaje żyć dla siebie samego, lecz określa siebie poprzez opinie innych ludzi na jego temat. Postawy i zachowania podyktowane są presją oceniającego go środowiska

Wyobcowanie powstaje z uwagi na fakt, że dana jednostka przedkłada własne życie na rzecz dobra ogółu, co powoduje, że staje się elementem niedostrzegalnym w całej masie jemu podobnych. Dochodzi u człowieka do depersonalizacji i poczucia osamotnienia

Alienacja warunkująca wewnętrzne blokady, zahamowania i destrukcyjne zachowania bardzo często jest potęgowana przez kulturowe tabu oparte na młodości, radości, szczęściu, przyjemnościach i konsumpcyjnym stylu życia

Skutki alienacji

Następstwami alienacji, często prowadzącymi do przeciążenia psychicznego, są: degradacja, nieumiejętność odczuwania radości, bezsilność, poczucie braku samorealizacji, rutyna, osamotnienie, kłopoty w adaptacji, uległość, frustracja czy też zaburzenia o charakterze nerwicowym, jak różnego rodzaju bezustanne lęki czy fobie

Nierzadkim objawem, będącym efektem długotrwałego wyobcowania, jest obłęd, mogący - przy odpowiednim nasileniu skrajnych emocji - prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń schizofrenicznych

Pojęcie alienacji może odnosić się do dziedzin takich jak: ekonomia, polityka, kultura, edukacja, religia, życie rodzinne, sztuka czy konsumpcja.

Alienacja według Friedricha Hegla

Niemiecki filozof, Friedrich Hegel, jako pierwszy użył pojęcia "alienacja", rozumując, że wyobcowanie człowieka jest określoną zdolnością, umiejętnością, mocą przenoszenia siebie na obiekt, który dana jednostka tworzy i który odczuwa. Człowiek zdobywa szacunek do siebie samego poprzez oddawanie czci własnemu dziełu, a nie wskutek przeżywania i doświadczania siebie jako twórcy

Alienacja według Karola Marksa

Karola Marks uważał, że postęp i rozwój ludzkości dokonuję się w drodze alienacji (w tym autoalienacji) oraz negacji. Zjawisko negacji powstaje w efekcie utraty panowania nad swoim życiem, które staję się dla danej jednostki "obce".

Alienacja została szeroko opisana w sferze pracy przez Karola Marksa na przykładzie robotnika. Według niego praca dla robotnika jest elementem zewnętrznym, nie należy do jego istoty, więc przez wykonywanie jej czuje się nieszczęśliwy, nie odczuwa satysfakcji, uniemożliwia mu ona rozwijanie energii fizycznej i duchowej oraz powoduje rujnowanie duchowe i umartwianie ciała. Praca robotnika wg Marksa ma charakter zewnętrzny, gdyż nie jest ona jego własnością, nie należy do niego, a sam robotnik nie należy w procesie pracy do samego siebie, lecz do kogoś innego

Marks nazywa to utratą samego siebie, składanie siebie w ofierze oraz nazywa to pracą w której człowiek się alienuje. Idea alienacji została również przedstawiona przez neomarksiste Ericha Fromma, który określa społeczeństwo kapitalistyczne jako niepoczytalne, bo poprzez wcielanie w życie nowoczesności, która zastępuje naturalne aspiracje człowieka z "być" na "mieć". Z kolei Herbert Marcuse (XX wiek) jako alienacje określa pojawienie się człowieka jednowymiarowego, który całe swoje życie ogranicza do pracy i konsumpcji

Karol Marks uważał, że istotą wyobcowania jest takie postępowanie, które w efekcie zubożenia danej jednostki, podniesie wartości dzieła przezeń stworzonego

Alienacja w polityce

Poczucie alienacji politycznej jest to kategoria, zmienna, która opisuje stopień nieufności człowieka wobec władzy, określa poziom bezradności jednostki wobec systemu, jednostki tkwiącej w przeświadczenie o byciu jedynie przedmiotemw całej strukturze państwa. Rezultatem nieidentyfikowania się z władzą i brakiem przekonania a możliwości wpływu na otoczenie społeczno-polityczne jest absencja polityczna

Erich Fromm, w swojej pracy "Patologia normalności", zwrócił uwagę na ograniczenia i problemy z jakimi boryka się pojedynczy człowiek chcący przyczynić się do zmiany w funkcjonowaniu społeczeństwa, własnego środowiska czy grupy, w której uczestniczy. Procesy mające miejsce w obszarze przemian społecznych są dla jednostki obce, są od człowieka bardzo oddalone.

Człowiek dokonując konkretnych wyborów, kierując własnym losem, jest pod silnym wpływem różnego rodzaju zabiegów, irracjonalnych apeli, socjotechniki, które intensywnie oddziałują na daną jednostkę.

Ogół zachowań człowieka, stojącego przed dokonaniem politycznego wyboru, przypomina spektakl, reklamę. Jednostka staję się częścią widowiska, w którym uczestniczy i w którym chce uczestniczyć aby przeżyć emocje, lecz wskutek czego pod wpływem wielkiej liczby bodźców i pobudzenia dokonuje wyborów oraz podejmuje decyzje, które nie są rzeczywistymi i rzetelnymi wyrazami jego własnej opinii i przemyśleń.

Erich Fromm uważał, że, choć nie ma lepszego systemu głosowania, to jest on dość abstrakcyjny

Jednostka żyjąca w przeświadczeniu skomplikowanej naturze polityki, od analizy po wnioski, wyłącza myślenie, jest zrezygnowana albowiem potencjalna nauka i zrozumienie stanu rzeczy jest, w przekonaniu danej osoby, zbyt trudne i nie posłuży do niczego konkretnego i niczego rzeczywistego. Wyobcowanie i bezsilność rodzą w człowieku przekonanie, że bez względu na zaangażowanie nie odegra on żadnej roli, nie weźmie udziału w procesie zmian w realny sposób

Przezwyciężenie alienacji w ramach funkcjonującego społeczeństwa jest, według autora, podstawą niezależności w każdej prawdziwej demokracji, lecz wymaga to sporych zmian kulturowych oraz społeczno-politycznych. Przezwyciężenie wyobcowania jest możliwe jedynie w warunkach optymalnej decentralizacji, w warunkach gdy stopień podporządkowania obywatela wobec organizacji, biurokracja, państwa i przywódców, będzie możliwie najniższy, co powinno mieć swoje odbicie w większej, bardziej aktywnej i bardziej odpowiedzialnej postawie danej jednostki

Alienacja — artykuły polecane

Patologia — Konformizm — Konsumpcjonizm — Problem społeczny — Frustracja — Pewność siebie — Socjalizacja — Potrzeba afiliacji — Inżynieria społeczna

Bibliografia

• Fromm E. (2011), Patologia normalności. Przyczynek do nauki o człowieku, Wydawnictwo Vis-a-vis
• Fromm E. (2011), Ucieczka od wolności, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik
• Gromysz J., Włodarczyk R. (2016), Marksowska teoria ideologii - zniekształcenie samorozumienia w pracy wyalienowanej Utopia a edukacja tom I. O wyobrażeniach świata możliwego
• Sztompka P. (2012), Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków
• Sztompka P. Kuć M. (2002), Socjologia, Wydawnictwo Znak, Kraków
• Turska-Kawa A. (2009), Psychologiczne portrety elektoratów w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku, Wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce
• Domeracki P. (2004), Z dziejów filozoficznych zamyśleń nad samotnością, Kultura i edukacja, nr 3

Autor: Katarzyna Piskorska, Michał Mazak