Postępowanie karne

Postępowanie karne - stanowi przewidziane prawem zachowanie organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków, albo w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub istnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność, do uniewinnienia oskarżonego.

• Proces konkretny stanowi przewidzianą prawem działalność określonych uczestników, odbywającą się w oznaczonym procesie o konkretne przestępstwo.
• Proces ogólny to działalność, będąca modelem przewidzianym w obowiązujących przepisach, któremu powinien odpowiadać każdy proces przeciwko oznaczonej osobie. Jest to model postulowany, model normatywny, o charakterze wirtualnym, stanowiący podstawą prawną konkretnej działalności procesowej.

TL;DR

Postępowanie karne to procedura mająca na celu wykrycie i ukaranie sprawców przestępstw. Składa się z różnych rodzajów postępowań, takich jak postępowanie samoistne, pomocnicze, incydentalne, pierwotne i uzupełniające. Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi postępowanie karne są Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny, Konstytucja RP i Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie karne składa się z etapu przygotowawczego i rozprawy głównej, a w jego ramach stosuje się różne zasady procesowe. Stronami procesowymi są oskarżyciel, oskarżony i inne podmioty, takie jak pokrzywdzony, obrońca oskarżonego, świadkowie i biegli. Postępowanie przygotowawcze ma na celu zebranie dowodów i ustalenie faktów. W postępowaniu karne występują koszty i opłaty, które są ponoszone przez strony procesowe.

Rodzaje postępowań karnych

• postępowanie samoistne - ma samodzielny byt, jest tokiem, w którym przebiega postępowanie w zakresie odpowiedzialności karnej lub cywilnej,
• postępowanie pomocnicze - pełni rolę służebną w stosunku do postępowania samoistnego, pozwala na realizację celu postępowania samoistnego, np. postępowanie zabezpieczające, postępowanie ekstradycyjne,
• postępowanie właściwe,
• postępowanie incydentalne - służy do rozstrzygania kwestii bocznych pojawiających się w ramach postępowania właściwego, np. postępowanie w zakresie wyłączenia sędziego lub postępowanie w zakresie zastosowania środka zapobiegawczego,
• postępowanie pierwotne,
• postępowanie uzupełniające - ma miejsce wówczas, gdy po zakończeniu procesu pojawia się potrzeba rozstrzygnięcia kwestii, która nie została załatwiona w postępowaniu pierwotnym, np. uzupełnienie wyroku,
• postępowanie zwyczajne - jest regułą dla postępowania samoistnego,
• postępowanie szczególne - niekiedy w przebiegu postępowania wprowadza się modyfikacje w zakresie formalizmu procesowego,
• postępowania odrębne - różnią się od postępowań samoistnych przewidzianych w k.p.k odrębną regulacją prawną, przedmiotem rozpoznania lub podmiotem, przeciwko któremu jest ono kierowane, np. postępowanie w sprawach o wykroczenia, o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, postępowanie z nieletnimi.

Podstawy prawne

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi problematykę związaną z postępowaniem karnym jest:

• Kodeks postępowania karnego (k.p.k), wraz z przepisami wprowadzającymi
• Ratyfikowane umowy międzynarodowe
• Kodeks karny (k.k)
• Konstytucja RP - podstawowe zasady: prawo do obrony (art. 42 ust. 2); domniemanie niewinności (art. 42 ust. 3), jawność procesu (art. 45), dwuinstancyjność postępowania sądowego (art. 176 ust. 1)
• Kodeks postępowania cywilnego (k.p.c) - w zakresie określonym przez kodeks postępowania karnego
• akty wykonawcze (rozporządzenia wydane na podstawie delegacji zamieszczonych w kodeksie postępowania karnego).

Przesłanki procesowe

Przesłanki procesowe - są stanami, które w myśl obowiązujących przepisów prawa procesowego decydują o prawnej dopuszczalności lub niedopuszczalności procesu. Przesłanki procesowe mogą przybrać postać:

• pozytywną
• negatywną

Brak przesłanki dodatniej lub pojawienie się przesłanki ujemnej powoduje, że proces karny nie może być wszczęty, ani nie może się toczyć (występują tzw. przeszkody procesowe)

Strony procesowe

Stronami procesowymi są podmioty stosunku spornego, występujące w procesie karnym we własnym imieniu, mające interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swego przedstawiciela. Wyróżniamy:

• Strona czynna - podmiot występujący z określonym żądaniem, np. aktem oskarżenia lub z powództwem cywilnym, lub żądanie to popierający (np. oskarżyciel posiłkowy)
• do stron czynnych można zaliczyć oskarżycieli (publicznego, posiłkowego, prywatnego) i powoda cywilnego
• Strona bierna - podmiot, przeciwko komu jest skierowane żądanie, przeciwko komu toczy się proces. Jest nim oskarżony.
• Strony zastępcze - podmioty, które na podstawie upoważnienia ustawowego wykonują uprawnienia procesowe pokrzywdzonego przed zawiązaniem procesu karnego.

W procesie karnym występują dwie główne strony: oskarżyciel i oskarżony. W postępowaniu procesowym występują również: pokrzywdzony, obrońca oskarżonego, świadkowie, biegli.

POSTĘPOWANIE KARNE WSZCZYNA SIĘ Z URZĘDU LUB NA WNIOSEK.

Etapy postępowania karnego

Postępowanie karne składa się z dwóch etapów:

1. etapu przygotowawczego (prowadzi go prokurator lub policja)
2. etapu rozprawy głównej, na którą składają się:
   • wywołanie sprawy
   • sprawdzenie obecności osób wezwanych i zbadanie czy nie ma przeszkód do rozpoznana sprawy, wykonanie czynności które mogą być dokonane najpóźniej przed rozpoczęciem przewodu sądowego
   • rozpoczęcie przewodu sądowego
   • odczytanie aktu oskarżenia, wyjaśnienia oskarżonego,
   • dalsze postępowanie dowodowe
   • zamknięcie przewodu sądowego

Zasady procesowe w postępowaniu karnym

W ramach klasyfikacji zasad procesowych można przeprowadzić ich podział na:

• zasady ogólnoprawne (zasada państwa prawa, zasada humanitaryzmu)
• zasady procesu karnego
• zasady ustrojowo-organizacyjne
• zasady ściśle procesowe (dynamiczne)

Do zasad ustrojowo-organizacyjnych należą:

• zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości
• zasada prawa do sądu
• zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym
• zasada niezawisłości sędziowskiej
• zasada rzetelnego procesu
• zasada kolegialności sądu
• zasada bezstronności
• zasada kontroli

Do zasad ściśle procesowych należą:

• zasady związane z wszczęciem procesu karnego:
  • zasada oficjalności
  • zasada legalizmu
  • zasada skargowości
• zasady dotyczące postępowania dowodowego:
  • zasada prawdy
  • zasada bezpośredniości
  • zasada koncentracji materiału dowodowego
  • zasada swobodnej oceny dowodów
• zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia postępowania:
  • zasada kontradyktoryjności
  • zasada jawności
  • zasada ustności
  • zasada szybkości postępowania karnego
• zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie:
  • zasada domniemania niewinności oskarżonego
  • zasada prawa do obrony oskarżonego
• Głównym celem jest tu ustalenie, czy przestępstwo zostało popełnione. Następnie wykrycie i ukaranie sprawcy przestępstwa.
• Można wyróżnić w nim trzy etapy: postępowanie przygotowawcze, postępowanie sądowe i postępowanie wykonawcze.
• Postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji toczy się ono przed sądem rejonowym. W drugiej instancji orzeka Sąd Najwyższy.
• W postępowaniu karnym biorą udział: podejrzany, oskarżony, oskarżyciel (publiczny lub prywatny), pokrzywdzony i obrońca.

Postępowanie przygotowawcze i jego cele

Postępowanie przygotowawcze jest pierwszym studium postępowania karnego, które może przybrać formę:

• śledztwa
• dochodzenia

W studium tym dokonuje się w szczególności czynności wykrywczych i zabezpieczających, pozwalających na zebranie stosownego materiału dowodowego i poczynienia prawdziwych ustaleń faktycznych.

Do celów nakreślonych w art. 2 oraz 297 k.p.k, które powinny zostać osiągnięte w toku postępowania przygotowawczego zaliczamy:

• ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo
• wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy oraz innych osób z nim powiązanych
• zebranie danych o osobie sprawcy
• wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy
• uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego i ochrona osoby niewinnej
• zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej
• wniesienie aktu oskarżenia przeciwko ustalonemu sprawcy
• prewencja generalna i realizacja funkcji profilaktycznej prawa karnego
• dokonanie powyższych działań w rozsądnym terminie

Koszty i opłaty postępowania

Kategorie kosztów postępowania wymienia art. 616 k.p.k., a w ich skład wchodzą:

• koszty sądowe - wśród których rozróżnia się:
  • opłaty, mające swoje uregulowania ustawą z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych.
  • wydatki ponoszone przez Skarb Państwa od chwili wszczęcia postępowania (art. 618 k.p.k),
• Uzasadnione wydatki stron - wszelkiego rodzaju niezbędne i potrzebne wydatki strony poniesione w związku z jej uczestnictwem w procesie,

Opłaty natomiast są uiszczane przez:

• skazanego - na rzecz Skarbu Państwa - w przypadku wydania wyroku skazującego albo warunkowo umarzającego postępowanie,
• oskarżyciela posiłkowego samoistnego, oskarżyciela prywatnego - w razie wydania wyroku uniewinniającego albo umorzenia postępowania,
• wnioskodawcę - w przypadkach, kiedy ustawa od określonych pism procesowych przewiduje obowiązek uiszczenia opłaty bez względu na status procesowy wnioskodawcy, np. od ponownej prośby o ułaskawienie czy wniosku o wznowienie postępowania

Postępowanie karne — artykuły polecane

Postępowanie cywilne — Postępowanie administracyjne — Interes prawny — Czynność procesowa — Postępowanie sądowe — Rzecznik Praw Obywatelskich — Czynność prawna — Decyzja administracyjna — Koncesja

Bibliografia

• Bojarski T. (2005), Polskie prawo wykroczeń, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Dolecki H. (2013), Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Dyl A., Dyl K., Miętkowska K., Tokarz A. (2010), Procedura karna, Wydawnictwo Oficyna, Warszawa
• Gil D. (2016), Skazanie bez rozprawy w perspektywie uchwalonych i projektowanych zmian w procesie karnym, Studia Iuridica Lublinensia, Vol. 25, nr 2
• Gnela B. (red.) (2005), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków
• Grzegorczyk T. (2001), Polskie postępowanie karne, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Najman B. (2016), Usprawnienie postępowania sądowego w świetle nowelizacji k.p.k. w zakresie przygotowania rozprawy głównej (art. 349 k.p.k.), Kwartalnik Prawo-Społeczeństwo-Ekonomia, nr 1
• Ochendowski E. (2004), Prawo administracyjne, Wydawnictwo Dom organizatora, Toruń
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego Dz.U. 1960 Nr 30 poz. 168
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego. Dz.U. 1997 nr 89 poz. 555

Autor: Jakub Jarosz, Aleksandra Stachura, Małgorzata Zawartka