Badania jakościowe

Badania jakościowe - to badania, które koncentrują się na "głębszej" analizie danego zjawiska. W badaniach jakościowych główny nacisk położony jest na to, aby za pomocą specjalnych technik badawczych lepiej i dokładniej zrozumieć analizowane zjawisko.

Badania jakościowe zawierają grupę metod pochodzących z wielu dyscyplin, a najbardziej socjologii oraz psychologii; pomagają wszechstronnemu zbadaniu zachowaniom podmiotów rynku, ich reakcje na techniki marketingowe [Katarzyna Mazurek-Łopacińska 2002, s. 202].

Badania jakościowe nigdy nie przedstawiają się w liczbach a dotyczą charakterystyki badanych zjawisk. Skupiają się na identyfikacji faktów, pomiarze danych, najczęściej odpowiadają na pytania; co, ile, jak silnie, jak często, w jakiej części. Jakościowa analiza danych jest procesem skomplikowanym, ponieważ nie istnieje wzorów badań jakościowych. Badani wyrażają swój pogląd oraz opinie bez narzucania wariantów odpowiedzi.[Michał Trocki 2013, s. 107-108]

TL;DR

Badania jakościowe koncentrują się na głębszej analizie zjawiska i stosują różne metody badawcze. W przeciwieństwie do badań ilościowych, badania jakościowe skupiają się na jakościowych charakterystykach i nie przedstawiają się w liczbach. Metody jakościowe różnią się od ilościowych pod wieloma względami, takimi jak zakres pytań, dobór próby i interpretacja wyników. Metody jakościowe mają na celu lepsze zrozumienie rzeczywistości, podczas gdy metody ilościowe koncentrują się na pomiarze i ilościowych uogólnieniach. Przygotowanie projektu badania jakościowego wymaga określenia informacji uzasadniających badanie, potrzeb informacyjnych, zakresu badania i analizy danych. Istnieją różne paradygmaty badań jakościowych, takie jak naturalizm, etnometodologia, emocjonalizm i postmodernizm.

Geneza badań jakościowych

Badania jakościowe jako samodzielny nurt i alternatywa dla badań ilościowych, pojawiły się w latach 60 i 70 XX wieku. To był tak zwany "złoty wiek" w rozwoju badań jakościowych. W tym okresie zostały dokonane próby określenia metod jakościowych w naukach społecznych, to dało początek powstaniu edycji z zakresu metodologii badań jakościowych. Wzorcami z tego zakresu służą pracę B.G. Glasera i A.V. Strausa The Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research z 1967 roku oraz A.V. Cicourela Method and Measurement in Sociology z 1964 roku [Mirosława Kaczmarek 2013, s. 11]

Polski wkład w rozwój badań jakościowych odzwierciedla się w postaci socjologa Floriana Znanieckiego, który jest twórcą metody autobiograficznej oraz agitatorem zastosowań metody indukcji analitycznej. [ Mirosława Kaczmarek 2013, s. 11]

W ten czas powstają wiodące ośrodki akademickie, takie jak na przykład wrocławski, szczeciński, lubelski, łódzki, które mają pełne osiągnięcia w tej dziedzinie. O szybkim rozwoju tej dziedziny świadczą cykliczne konferencje naukowe, periodyk "Socjologia Badań Jakościowych", sieć interdyscyplinarnej badaczy naukowej.[Jarosław Jagieła 2014, s.651-652]

Metody jakościowe a ilościowe

Metody ilościowe

Metody jakościowe

Odpowiada na pytanie "ile?" Narzędziem pomiaru jest kwestionariusz (pytania o niezmiennej, ustalonej formie; przeważają pytania zamknięte) Większość pytań ma charakter rozstrzygający Dobór próby: losowy, kwotowy Większe próby (200-1000 osób) Mniejszy wpływ osoby prowadzącej badania (badacza, ankietera) na jego przebieg Możliwość ilościowego uogólnienia wyników na populację Metoda interpretacji: wykorzystywanie statystyki-bardziej obiektywna

Odpowiadają na pytania: "co?", "gdzie?", "jak?", "dlaczego?" Swobodny sposób uzyskania informacji (scenariusz i pytania są jedynie zarysem wywiadu; pytania otwarte) Większość pytań ma charakter eksploracyjny Dobór próby: celowy Mniejsze próby (20-50 osób) Większy wpływ osoby prowadzącej badania na jego przebieg Brak możliwości ilościowego uogólnienia wyników na populację, możliwość jakościowej generacji wyników Metoda interpretacji: brak wykorzystania statystyki - bardziej swobodna i subiektywna

Metody jakościowe są często porównane z metodami ilościowymi, które są bardziej zbadane i zrozumiałe. Tę dwa typy badań różnią się wieloma aspektami (od pytań badawczych do sposobu interpretacji wyników). Na przykład mają one odmienny zakres czynności oraz pytań badawczych. Metody ilościowe skupiają się na liczebnym przedstawieniu rzeczywistości (jaki jest rozkład demograficzny, ile zwolenników poszczególnych poglądów w danej grupie badanej i tym podobne). Z kolei w metodach jakościowych opisuje się rzeczywistość w kategoriach jakościowych, pokazując na wielostronność zjawisk a nie na ich częstość. Różnica jest również w doborze osób dla realizacji badań: w badaniach ilościowych dobór próby jest losowy i kwotowy (200-1000 osób), kiedy w badaniach jakościowych próba jest celowa i obejmuje 20-50 osób. Różnie przebiega też interpretacja wyników. W metodach ilościowych stosujemy analizy statystyczne i analizujemy wskaźniki liczbowe (procenty, średnie), co w porównaniu z badaniami jakościowymi ma charakter bardziej obiektywny. Subiektywność badań jakościowych pochodzi z braku wyraźnych kryteriów analizy. Najczęściej tu mamy wiele możliwości oraz wiele różnych interpretacji wyników. Takie badania czasami są traktowane jako "gorsze" metody badań z dwóch powodów. Po pierwsze - trudno przełożyć wnioski z badań dotyczących osób badanych na wnioski bardziej ogólne, dotyczące całej populacji (wszystkich konsumentów). Drugim powodem do niedoceniania badań jakościowych jest właśnie subiektywizm interpretacji i analizy wyników. Aczkolwiek oba zarzuty są bezzasadne. Metody jakościowe mają inne funkcję niż badania ilościowe. Mają na celu nie mierzyć różne zjawiska a pomóc badaczu lepiej zrozumieć rzeczywistość. Nie wolno mówić, że któraś z tych metod jest lepsza od innej, gdyż każda z nich pomaga w osiąganiu konkretnych celów, dzięki czemu one świetnie się uzupełniają. [Dominika Maison 2005, s.3-5]

W metodach jakościowych badacz zawsze jest stroną uczestniczącą w badaniu, dlatego jego osobiste doświadczenie jest nakładane na proces badawczy. Z innej strony w metodach ilościowych najpierw zakłada się występowanie pewnego zjawiska, a potem są poszukiwane jego różne potwierdzenia wśród zebranych danych [Piotr Tarka 2012, s. 25]

Przygotowanie projektu badania jakościowego

Jeżeli agencja badawcza ma za zadanie przygotowanie projektu badania jakościowego, zleceniodawca ma udzielić wszystkie podstawowe informacje dotyczące różnych aspektów badania. Najczęściej to następujące kwestie:

1. Informacje uzasadniające wykonywanie badania - określenie problemu oraz celu badania, tu także musi być krótki opis rynku, usługi lub produktu, analiza grupy docelowej.
2. Potrzeby informacyjne - opis informacji potrzebnych dla zleceniodawcy.
3. Zakres przedmiotowy badania - to może być na przykład, czynniki wpływające na zaspokajanie potrzeb konsumentów, znajomość marki, wizerunek firmy, ocena obsługi przez pracowników, preferencje w opakowaniu, ocena przygotowanego projektu reklamy i inne.
4. Zakres podmiotowy badania - określa kto konkretnie ma zostać zbadany: klienci przedsiębiorstwa, konsumenci, konkurenci, pracownicy tej czy innej firmy? Czy zleceniodawca posiada aktualną bazę potencjalnych respondentów? Jaka ma być wielkość prób? Jakie są kryteria doboru próby do badania?
5. Zakres przestrzenny badania - gdzie ma być przeprowadzone badanie, w ilu i jakich miejscowościach?
6. Częstotliwość realizacji - czy badania mają się powtarzać, jeżeli tak to jak często.
7. Metoda i organizacja badania - jaka metoda będzie zastosowana? Gdzie będzie przeprowadzone badanie: w przedsiębiorstwie, Internecie, laboratorium badań jakościowych? Czy będą wykorzystane jakieś dodatkowe materiały podczas badań: projekt reklamy, opakowanie produktu?
8. Zakres analizy danych - czy wyniki przeprowadzonych będą porównywane z wynikami poprzednich lub podobnych badań.
9. Forma prezentacji wyników badań - czy potrzebny raport pisemny, transkrypcje, nagrania audio lub wideo, zdjęcia? W jakim języku mają być opracowane wyniki końcowe?
10. Harmonogram realizacji badania - kiedy?
11. Budżet - środki finansowe, które przewidywane na realizację projektu [Mirosław Kaczmarek 2013, s.18-22]

Paradygmaty badań jakościowych

Według poglądów J. Gubrima i J. Holsteina, które mówią że badacze jakościowi pracują na granicy między przedstawieniem a rzeczywistością, można wyodrębnić cztery podstawowe idiomy metod jakościowych:

• Naturalizm - niechęć do narzucania poglądów a preferowanie wyjścia na zewnątrz i obserwowanie terenu. Takie badania są raczej skoncentrowane na całym opisie stanu niż na jego wyjaśnieniu. Preferowane wywiady i obserwację.
• Etnometodologia - Badać nie powinien koncentrować się na tym co mówią badane, lecz dostrzegać szczegóły w rozmowach i tak zwanych ukrytych wzorcach. Preferowane są nagrania wideo i audio.
• Emocjonalizm - potrzebuje bliskiego kontaktu z przedmiotem badań. Ułatwia proces zrozumienia doświadczenia innych faworyzując przy tym emocje. Badacze preferują wykorzystywać przy tym wywiady.
• Postmodernizm - Badacz próbuje zrobić dekonstrukcję koncepcji terenu oraz przedmiotu badań. [Franciszek Mroczko 2014, s.67-68]

Badania jakościowe — artykuły polecane

Pytanie badawcze — Focus group — Desk research — Badanie pilotażowe — Metoda pomiarowa — Problem badawczy — Psychologia społeczna — Metody pozyskiwania informacji z rynku — Wywiad

Bibliografia

• Jagieła J. (2014), Badania jakościowe w pedagogice. Wywiad narracyjny i obiektywna hermeneutyka, Pedagogika, nr.23
• Kaczmarek M. (2013), Badania jakościowe – metody i zastosowania, CeDeWu, Warszawa
• Maison D. (2005), Badania marketingowe. Od teorii do praktyki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot
• Mazurek-Łopacińska K. (2002), Orientacja na klienta w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Mroczko F. (2014), Jakościowe metody badań. Obserwacja naukowa, Prace naukowe, nr 26
• Mruk H. (2012), Marketing. Satysfakcja klienta i rozwój przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Tarka P. (2017), Statystyka w praktyce, Wiadomości Statystyczne, nr 3
• Trocki M. (2013), Ocena projektów - koncepcje i metody, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa

Autor: Iryna Stavilova