Turystyka alternatywna

Turystyka alternatywna jest formą turystyki promującą zachowanie środowiska przyrodniczego w niezmienionym stanie oraz zapoznanie jej odbiorcy z kulturą i środowiskiem odwiedzanego regionu. Zachęca ona do rozwoju sprawiedliwych, kreatywnych form podróżowania, a związana z nimi aktywność powinna być realizowana w sposób respektujący naturę, wartości, historię, integralność i sposób życia mieszkańców regionu.

Pojęciem bliskim turystyce alternatywnej jest ekoturystyka, która jest jednak pojęciem szerszym, stanowiącym istotę turystyki zrównoważonej. Polega ona na przemyślanym, świadomym wyborze celu podróży, środka transportu i wszelkich innych elementów składających się na podróż ze szczególnym uwzględnieniem walorów przyrodniczych i dążeniu do ochrony środowiska naturalnego oraz dziedzictwa kulturowego i historycznego.

TL;DR

Turystyka alternatywna to forma podróżowania promująca ochronę środowiska i zapoznanie się z kulturą odwiedzanego regionu. Jest odpowiedzią na problemy turystyki masowej, takie jak degradacja środowiska i konflikty między turystami a mieszkańcami. Turystyka alternatywna stawia na kontakt z lokalną społecznością i respektowanie ich wartości. Jest trudniejsza do uprawiania niż turystyka masowa, ale daje możliwość poznanie autentycznego kraju lub regionu. Turystyka alternatywna powinna być uzupełnieniem dla turystyki masowej, a nie zastępować ją.

Odpowiedź na problemy turystyki masowej

Ostatnio pojawia się coraz więcej głosów krytycznych pod kątem turystyki masowej i jej negatywnego oddziaływania na środowisko i społeczności lokalne miejsc turystycznych. Rzeczywistość współczesnej turystyki jest niestety często mroczna: nadużywanie alkoholu, narkotyki, przecieki dewiz, nielegalny handel, prostytucja. Podważana jest teza, że prowadzi ona do poszerzenia wiedzy o regionach, krajach, narodach. W wielu przypadkach rezultatem jest poznanie przez uczestników spłyconego, uproszczonego, bądź wręcz fałszywego obrazu o kraju pobytu. Często jest tylko powierzchownym zetknięciem z enklawami przygotowanymi dla obcokrajowców. Zbyt duża ilość turystów prowadzi do degradacji wyjątkowych przyrodniczo i historycznie miejsc. Dochodzi do wzrostu przestępczości i antagonizmów między turystami a rdzennymi mieszkańcami.

Masowość oraz żywiołowość współczesnej turystyki prowadzą do pytania: czy rozwój turystyki i jej koszty społeczne nie przewyższają jej korzyści? Odpowiedzią na problemy turystyki masowej, a przynajmniej sposobem na złagodzenie wielu jej dysfunkcji i zagrożeń, jest koncepcja turystyki alternatywnej. Sprzyja ona rozwojowi sprawiedliwych, równoprawnych i twórczych form podróży. Dąży do znalezienia rozwiązań prowadzących do wzajemnego zrozumienia, solidarności i równości między zainteresowanymi stronami. Głównym celem turystyki alternatywnej jest poszukiwanie kontaktu z ludnością autochtoniczną. W ten sposób umożliwia przybyszom poznanie kultury odwiedzanego kraju czy regionu oraz jego historii gospodarki i sposobu życia mieszkańców.

Charakterystyka turystyki alternatywnej

Pojęcie turystyki alternatywnej jest pojęciem obszernym i nie do końca jasnym, a na przestrzeni ostatnich trzech dekad niejednokrotnie podejmowano próby jego ujednoznacznienia. W latach 80-tych XX w. w literaturze pojawił się obraz turystyki alternatywnej opierający się na trzech płaszczyznach:

• Płaszczyzna wartości, której podstawą są aspiracje i motywacje podróży o podłożu emocjonalnym, w zakresie której decydującymi wskaźnikami są: towarzyskość, spontaniczność, kreatywność, autentyczność, solidarność, otwartość na innych ludzi i poglądy, harmonia społeczna i świadomość ekologiczna.
• Płaszczyzna procesów, których efektywność jest uzależniona od jakości współpracy i zakresu synergii pomiędzy działaniami, gdzie jako podstawowe czynniki wymienia się m.in.: inicjatywność, organizację i wykonanie prac, określenie podziału zysków.
• Płaszczyzna form, do których zalicza się stosunki społeczne, zależności ekologiczne, zjawiska demograficzne i zagospodarowanie przestrzenne. Postuluje się za zachowaniem tradycyjnej architektury i stylu życia, wykorzystaniem lokalnej siły roboczej przy jednoczesnym pozostawieniu decyzyjności w rękach lokalnej społeczności.

Główną motywacją uprawiania turystyki alternatywnej jest chęć nawiązania kontaktu z rdzenną ludnością danego obszaru w celu poznania kultury odwiedzanego regionu lub kraju, jego charakterystyki, historii, gospodarki oraz sposobu życia mieszkańców. Wśród idei turystyki alternatywnej wskazuje się na troskę o interesy mieszkańców obszarów turystycznych, na ochronę kultury odwiedzanych społeczeństw oraz postuluje się o zaspokajanie potrzeb różnych grup ludności.

Turystyka alternatywna cechuje się wysokim stopniem trudności jej uprawiania. Bardzo często zmusza ona do wysiłku fizycznego i umysłowego, co zbliża ją do turystyki kwalifikowanej. Powoduje to, że uczestnik tego typu turystyki powinien charakteryzować się odpowiednim przygotowaniem turystycznym oraz uczyć się podróżowania.

Samoorganizacja, bądź niski stopień organizacji celów turystycznych, z ograniczonym udziałem biur turystycznych jest istotną cechą turystyki alternatywnej, co także odróżnia ją od turystyki masowej, która cechuje się wysokim stopniem organizacji.

Turystyka alternatywna stara się znaleźć i upowszechnić inne możliwości odmiennych, nieszablonowych form turystyki. Oparta jest na motywach krajoznawczych. Uprawiana głównie w małych nieformalnych grupach. Jest próbą ucieczki od typowych masowych form spędzania wolnego czasu, które są pełne wad. To właśnie ten rodzaj turystyki powinien stać się dobrym uzupełnieniem turystyki masowej choć prawdopodobnie nigdy jej nie zastąpi. Główne postulaty turystyki alternatywnej to:

• przedstawienie rozsądnych i możliwych do realizacji rozwiązań odmiennych od masowych form turystyki, w szczególności odejście od form o charakterze destruktywnym i sprzyjającym pogłębianiu nierówności w wymianie turystycznej, tj. odejście od wyzyskiwania ludności miejscowej
• uczciwy podział zysków między mieszkańców terenów turystycznych oraz obsługujących ten ruch turystyczny
• umożliwianie takiego kontaktu między turystami a ludnością miejscową aby wzbogacał obie strony, a także gwarantował poczucie godności i prawa obu stronom
• szacunek dla ludności odwiedzanych terenów, dla ich religii, kultury oraz mentalności
• rezygnacja z wszelkich objawów kolonializmu w turystyce

Patrz także:

• Turystyka morska
• Turystyka orientalna

Turystyka alternatywna — artykuły polecane

Agroturystyka — Turystyka sentymentalna — Funkcje turystyki — Suburbanizacja — Szlak turystyczny — Turystyka zrównoważona — Rewitalizacja — Transport wodny — Turystyka kwalifikowana

Bibliografia

• Brohman J. (1996), New directions in tourism for third world development, Annals of tourism research, 23(1)
• Gaworecki W. (2010), Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Gursoy D., Chi C., Dyer P. (2010), Locals’ attitudes toward mass and alternative tourism: The case of Sunshine Coast, Australia, Journal of Travel Research, 49(3)
• Kurek W. (red.) (2011), Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Murzyn M. (2015), Wpływ turystyki masowej na dziedzictwo Zakopanego, Turystyka Kulturowa, 10
• Niemiec W. (2002), Turystyka alternatywna w zgodzie ze środowiskiem, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Nowy Sącz
• Padilla N. (2015), The environmental effects of Tourism in Cancun, Mexico, International Journal of Environmental Sciences, 6(2)

Autor: Dominik Rusin, Daniel Skuciński