Rachunek kosztów jakości

Rachunek kosztów jakości jest to "system ujmowania w odpowiednich przekrojach wszystkich kosztów związanych z jakością produkcji, przeprowadzania analizy kształtowania się tych kosztów z podejmowaniem działań dla poprawy jakości i minimalizacji kosztów produkcji". W literaturze polskiej i zagranicznej często zamiast określenia "rachunek kosztów jakości" używa się w drugim znaczeniu pojęcia "koszty jakości". W "Małej encyklopedii jakości" "koszty jakości" w drugim znaczeniu "oznaczają część systemu zarządzania przedsiębiorstwem, to jest zarządzania w dziedzinie jakości, opartego na ustalaniu kosztów jakości, na ich analizie, określeniu źródeł ich powstawania i planowaniu ich usunięcia przy pomocy szeregu przedsięwzięć, których koszty muszą być mniejsze od wartości oszczędności w ten sposób uzyskanych" [Mała... 1984].

TL;DR

Rachunek kosztów jakości to system ujmowania wszystkich kosztów związanych z jakością produkcji i analizy tych kosztów w celu poprawy jakości i minimalizacji kosztów produkcji. Wprowadzenie tego systemu wymaga wieloetapowego procesu wdrożenia, włączając w to przygotowanie materiałów informacyjnych, powołanie zespołu kierującego, opracowanie instrukcji, szkolenie pracowników i ewidencję oraz analizę kosztów jakości. Instrukcja rachunku kosztów jakości powinna określić pojęcie, rodzaje i grupy kosztów jakości, sposób ich ewidencjonowania, analizy i wykorzystania do podejmowania działań poprawiających jakość.

Zastosowania

Rachunek kosztów jakości został wprowadzony przez wiele korporacji amerykańskich, japońskich i zachodnioeuropejskich. Od kilkudziesięciu lat przynosi on poważne korzyści producentom i konsumentom oraz służy poprawie jakości.

Rachunek kosztów jakości pozwala na przeprowadzenie pełnej analizy przyczyn i skutków braków oraz wykazanie, które przyczyny należy w pierwszej kolejności wyeliminować, aby straty na brakach jak najszybciej zmniejszyć. Do tego celu można wykorzystać analizę (metodę) V. Pareto oraz przedstawić udział poszczególnych braków w całości braków na diagramie V. Pareto lub za pomocą krzywej typu Pareto-Lorenza. Po ustaleniu powodów zasadniczej części braków (ilościowo) i strat na brakach (wartościowo) przystępuje się do analizy poszczególnych przyczyn wadliwości określonego elementu wyrobów za pomocą wykresu Ishikawy, przedstawiającego przyczyny wadliwości półproduktu. Po sporządzeniu tegoż wykresu, dyrekcja przedsiębiorstwa musi podjąć konkretne decyzje, które doprowadzą do poprawy jakości półproduktu, a zarazem całego wyrobu finalnego. Rachunek kosztów jakości i cała działalność projakościowa jest procesem o charakterze aproksymatywnym i wymaga działań ciągłych. Stąd też optymalizacja korzyści uzyskiwanych z jakości, którą umożliwia rachunek kosztów, musi być prowadzona także w sposób ciągły, a nie okazjonalnie. Optymalizacja kosztów uzyskiwanych przez producenta jest uwieńczeniem rachunku kosztów jakości w przedsiębiorstwach, w których traktuje się go jako narzędzie zarządzania, a nie kolejne zestawienie tabelaryczne sporządzone nie wiadomo po co przez księgowość.

Rachunek kosztów jakości to system obejmujący: ewidencje wszystkich kosztów związanych z jakością produkcji, analizę tych kosztów, określenie optymalnego poziomu jakości wytworzonych produktów, wskazanie działań (decyzji), jakie muszą być podjęte dla osiągnięcia optymalnego poziomu gwarantującego wzrost rynku i efektywności gospodarowania.

Wdrożenie

Wprowadzenie w przedsiębiorstwie rachunku kosztów jakości musi być przedsięwzięciem wieloetapowym, obejmującym:

• Przygotowanie materiałów informacyjnych, stanowiących podstawę dla podjęcia przez kierownictwo przedsiębiorstwa decyzji o wdrożeniu i prowadzeniu rachunku kosztów jakości. Opracowanie tych materiałów wymaga wstępnego oszacowania kosztów jakości i upowszechnienia wiedzy o wpływie jakości na wyniki finansowe przedsiębiorstwa.
• Powołanie zespołu kierującego procesami wdrożeniowymi oraz opracowanie metodyki rachunku kosztów jakości dostosowanej do potrzeb i specyfiki przedsiębiorstwa, która w sposób syntetyczny określa zasięg prowadzenia rachunku kosztów jakości (rodzaje kosztów), system ewidencji kosztów jakości, konta bilansowe i pozabilansowe, system przetwarzania danych, zakres wykorzystania wyników analizy kosztów jakości.
• Opracowanie szczegółowej instrukcji prowadzenia rachunku kosztów jakości (ewidencja, przetwarzanie, analiza, wnioskowanie i prezentacja wyników).
• Wydanie zarządzenia (okólnika) przez dyrektora firmy, wprowadzającego w życie rachunek kosztów jakości i procedur z nim związanych.
• Przeprowadzenie szkolenia pracowników w zakresie kosztów jakości, którego celem byłoby przede wszystkim:
  • zapoznanie wszystkich komórek organizacyjnych i służb w przedsiębiorstwie z istotą prowadzenia rachunku kosztów jakości,
  • omówienie zagadnień merytorycznych, wynikających ze współpracy poszczególnych komórek organizacyjnych i służb uczestniczących w prowadzeniu rachunków kosztów jakości w zakresie prawidłowej dekretacji kosztów jakości oraz obiegu dokumentów.
• Ewidencja i analiza kosztów jakości zgodnie z wspomnianą powyżej instrukcją. Celem tej analizy jest:
  • dokonanie oceny kształtowania się poziomu kosztów jakości w czasie i przestrzeni w układzie poszczególnych grup, rodzajów, pozycji kosztów jakości według miejsc ujawnienia i powstawania oraz w innych przekrojach,
  • określenie wpływu kosztów związanych z jakością (typu wykonania i eksploatacji) na kształtowanie całkowitego kosztu własnego i zysku całkowitego,
  • określenie optymalnego poziomu jakości wytwarzanych produktów, tj. takiego, który zapewni maksymalizację masy zysku w długim czasie oraz pełną rentowność w okresie krótkim.
• Prezentacja informacji o kosztach jakości zarządowi przedsiębiorstwa oraz komórkom organizacyjnym zainteresowanym problematyką kosztów jakości.
• Wykorzystanie wniosków z analizy kosztów jakości do opracowania i weryfikacji rocznego lub wieloletniego programu poprawy jakości produktu oraz przy podejmowaniu decyzji bieżących. Program ten powinien wskazywać kierunki i listę proponowanych przedsięwzięć i sposoby ich wykorzystania.

Instrukcja rachunku kosztów jakości

Opracowana przez specjalistów instrukcja rachunku kosztów jakości zdaniem praktyków powinna ustalać [M. Mroczkowski 1990]:

• • pojęcie, rodzaje, grupy kosztów jakości,
  • tryb i sposób ewidencjonowania kosztów jakości i sprawozdawczości,
  • podział czynności związanych ze zbieraniem informacji o kosztach jakości oraz nieprawidłowościach w dziedzinie jakości,
  • metodę analizy zebranych informacji i wyników prowadzonego rachunku kosztów jakości,
  • sposób rozpowszechnienia informacji o jakości i jej kosztach oraz tryb wykorzystywania ich do podejmowania działań, mających na celu poprawę jakości,
  • termin prac związanych z ewidencją, analizą i wykorzystaniem rachunku kosztów jakości,
  • zakładowy plan kont "kosztów jakości" oraz indeks typowych księgowań przyjętych w przedsiębiorstwie w formie załącznika do Instrukcji.

Rachunek kosztów jakości — artykuły polecane

Controlling kosztów jakości — Efektywność w kryteriach Polskiej Nagrody Jakości — Audyt jakości — Polityka jakości — Rachunek kosztów działań — System zarządzania jakością — Efektywność ekonomiczna systemów informatycznych — Proces nadzoru w projekcie — Proces gospodarczy

Bibliografia

• Mroczkowski M. (1990), Doświadczenia zakładów elektromaszynowych EDA w Poniatowej we wdrażaniu rachunku kosztów jakości - ekonomiczne oddziaływanie na jakość produkcji, OBJWP ZETOM, Warszawa
• Oyrzanowski B. (1989), Jakość dla konsumenta, producenta i gospodarki narodowej, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Oyrzanowski B. (red.) (1984), Mała encyklopedia jakości, PTE, Warszawa

Autor: Tadeusz Wawak