Rekreacja

Rekreacja fizyczna jako termin oraz społeczne zjawisko, jest powszechnie znana i rozumiana. Zazwyczaj definiuje się ja jako wszelkie działania, które podejmowane są w wolnym czasie związane z usuwaniem skutków zmęczenia regeneracją sił, restytucją organizmu przez możliwość racjonalnego gospodarowania nagromadzonym potencjałem fizycznych, twórczych oraz psychicznych sił.  

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie rekreacji fizycznej jako działania podejmowane w czasie wolnym w celu regeneracji sił i odpoczynku. Przedstawione są różne formy i funkcje rekreacji, a także jej znaczenie dla zdrowia i jakości życia jednostki. Omówione są również bariery uczestnictwa w rekreacji ruchowej.

Geneza

Słowo rekreacja łac. " rekreat", oznacza pokrzepiać, odtwarzać odnawiać, ożywiać a także na nowo stworzyć (re + kreacja). Znaczenie słowa można także wywodzić od " rek reatio" tzn. powrót do zdrowia. Termin ten jest używany aktualnie w trzech znaczeniach: pierwsze znaczenie określa zespół zachowań, które realizowane są przez człowieka w czasie wolnym. Drugie znaczenie utożsamiane jest z procesem wypoczynku tj. regenerację sił z uzasadnieniem skutków zmęczenia. W trzecim znaczeniu rekreacja to rozwijające się zjawisko kulturowo społeczne, którego podstawą jest wykorzystanie wolnego czasu, jak i związane z nim formy zachowań ludzi.

Zajęcia

Rekreacją według T. Wolańskiej "są różnego rodzaju zajęcia podejmowane w wolnym czasie, dobrowolnie, dla przyjemności, autoekspresji, formowanie własnej osobowości, odnowy i pomnażania sił psychofizycznych. Nie rodzaj zajęć decyduje o tym czy jest to aktywność rekreacyjna, ale kontekst psychospołeczny, a więc czy są to zajęcia dobrowolne sprawiające przyjemność i czy spełniają oczekiwania i zainteresowania oraz jakie są motywy podejmowania danej czynności i czy wpływają na osobowość w sposób pozytywny i rozwijający"

Zachowania

Z rekreacją identyfikowane są różne formy zachowań, które podejmowane są poza obowiązkami zawodowymi, społecznymi i domowymi dla odpoczynku samodoskonalenia i rozrywki są to zajęcia o hobbystycznej treści sportowej, ruchowej, rozrywkowej lub turystycznej, którym człowiek oddaje się z przyjemnością i chęcią, w wolnym czasie, dla rozwoju własnej osobowości, odpoczynku i przyjemności. J. Tatarczuka stwierdza iż, fizyczna rekreacja jest odmianą rekreacji, gdzie przeważa pierwiastek ruchowej aktywności. W jej skład zaliczamy uprawianie różnych dyscyplin sportu zabaw, ruchowych gier, jest to czynny odpoczynek oraz ćwiczenia dla podniesienia fizycznej sprawności. Cechą charakterystyczną fizycznej rekreacji jest jej motywacja. W rozumieniu potocznym rekreacja jest podejmowaną działalnością poza zawodowymi, domowymi i społecznymi obowiązkami dla doskonalenia się rozrywki i odpoczynku. Pozwala ona na racjonalne i pożyteczne organizowanie wolnego czasu. Fizyczna rekreacja to obowiązek wobec siebie i społeczeństwa. Ta forma wpływania na aktywne odtwarzanie i regulowanie fizycznych sił oraz dodatnio oddziaływuje na zaniedbywane w pracy i w życiu codziennym sfery: kontakty międzyludzkie, uspołecznienie, współdziałanie oraz wpływa na uczuciową i emocjonalną sferę.

Funkcje

Możemy wyróżnić następujące funkcje rekreacji:

• Funkcja regeneracyjna - polega na wypoczynku regeneracji sił niezbędnych do pracy, a także odnawia siły biopsychiczne,
• Funkcja rozrywkowa - charakteryzuje się dobrą zabawą, możliwością uczestniczenia, w różnego rodzaju typy gier i zabaw, miłym spędzaniem czasu wolnego w odpowiednim towarzystwie,
• Funkcja rozwojowa - zalicza się do niej rozszerzanie wiedzy o świecie, otaczających zjawiskach, poznawaniu nowych miejsc i ludzi,
• Funkcja kompensacyjna - przejawia się wyrównywaniem różnego typu braków i niedociągnięć,
• Funkcja kreacyjna - jest to twórcze spełnienie się w zajęciach, formach, których realizacja jest niemożliwa w czasie wypełnionym przez obowiązki zawodowe, społeczne i rodzinne,
• Funkcja katartyczna - pozwala na odreagowanie, ucieczkę od codziennych kłopotów, obniża poziom samokontroli emocjonalnej,
• Funkcja integracyjna - charakteryzuje się możliwością zawierania nowych znajomości spoza kręgu domowego i zawodowego, a także zawieraniu przyjaźni z ludźmi z innych środowisk,
• Funkcja adaptacyjna - pomaga w przystosowaniu się do nowych warunkach środowiskowych np: środowiska naturalnego, społeczno kulturowego, a także pomoc w przystosowaniu do wzmożonego wysiłku fizycznego,
• Funkcja stymulatywna - przejawia się wspomaganiem i pobudzaniem rozwoju psychicznego i fizycznego człowieka,
• Funkcja korektywna - jest to przeciwdziałanie i niwelowanie szeregu potencjalnych odchyleń w rozwoju fizycznym człowieka,
• Funkcja emancypacyjna - polega na uwalnianiu się od szeregu narzuconych człowiekowi niepisanych norm społecznych, nakazów i zakazów,
• Funkcja ekonomiczna - pomaga dbać o kondycje psychofizyczną" obniża wydatki na ewentualne leczenie,
• Funkcja społeczno - ideologiczna - przyczynia się do kreowania odpowiednich wzorców zachowań ważnych dla jednostki,
• Funkcja lokalizacyjna - jest to umiejętność i sposób spędzania wolnego czasu, który lokalizuje jednostkę w przestrzeni,
• Funkcja zdrowotna - zapobieganie chorobom, pielęgnacja zdrowia,
• Funkcja edukacyjna - nabywanie nowych umiejętności, kształtowanie ciała i umysłu,
• Funkcja społeczna - tworzenie więzi międzyludzkich, społeczna integracja,
• Funkcja emocjonalna - dostarczanie przeżyć, emocji, mocnych wrażeń,
• Funkcja estetyczna - dbałość o urodę, wygląd zewnętrzny.

Podsumowując powyższe przemyślenia, można stwierdzić, iż istotą rekreacji są następujące cechy:

• aktywność: która dostarcza zadowolenia, radości, miłych i przyjemnych wrażeń, dzięki którym mamy możliwość odprężenia i relaksu,
• dobrowolność: dająca poczucie swobody wyboru i możliwości podejmowania działań w zgodzie z własnymi wartościami, preferencjami i zamiłowaniami,
• odmienność: w stosunku do pełnionych codziennie ról zawodowych i społecznych,
• bezinteresowność: która przejawia się brakiem motywów natury ekonomicznej przy podejmowaniu zachowań rekreacyjnych,
• zabawa i rozrywka: możliwość ucieczki od codziennych problemów i przeniesienia się w rzeczywistość umowną, zabawy, gdzie obowiązują inne mniej surowe reguły i wartości.

Rodzaje i formy

Podział form rekreacji ze względy na:

• intensywność wysiłku:
  • relaksacyjne - spacery, wędkowanie, obserwacje przyrody,
  • o średniej intensywności - jazda na łyżwach, żeglowanie, gimnastykowanie,
  • ćwiczenia intensywne - biegi, pływanie, aerobik.
• poziom trudności:
  • łatwe - jazda na rowerze, biegi,
  • średnie - siatkówka, pływanie, jazda na łyżwach,
  • trudne - narciarstwo, wspinaczka.
• pory roku:
  • letnie,
  • zimowe,
  • całoroczne - fitness, kręgle itp.
• miejsce ćwiczeń:
  • plenerowe,
  • pod dachem,
  • boiskowe,
• formy organizacyjne:
  • indywidualne,
  • zespołowe.

"Sport dla wszystkich" - cechą charakterystyczną jest udział w niej osób dorosłych w wieku produkcyjnym i emerytalnym, rodzin, młodzieży".Sport dla wszystkich" - prawo każdego człowieka do sportu, do korzystania z warunków do uczestnictwa w sporcie.

• dyscypliny sportu, różne formy aktywności ruchowej od spontanicznych, niezorganizowanych zabaw i gier ruchowych do zorganizowanych ćwiczeń fizycznych wykonywanych regularnie.

Ryszard Winiarski wyróżnia następujące formy rekreacji:

1. Sportowe-sporty rekreacyjne, np. badminton, tenis, siatkówka, jazda konna, aerobik, golf, pływanie
2. Turystyczne-turystyka aktywna, np. rowerowa, piesza, kajakowa, żeglarska, narciarska, nizinna, górska
3. Hobbystyczne-amatorska działalność wytwórcza-myślistwo, wędkarstwo, grzybobranie
4. Towarzyskie-tańce, zabawy i gry towarzyskie, gra w bilard, kręgle, brydża, clubbing
5. Kulturalno-rozrywkowe - amatorska twórczość artystyczna, pobyt w wesołym miasteczku, parku rozrywki, parku tematycznym
6. Wirtualne-interaktywne gry internetowe (tzw.Second Life), gry na konsolę Play Station, gry komputerowe

Możemy wyróżnić następujące rodzaje rekreacji:

• rekreacja ruchowa (fizyczna) - obejmuje wszelkie formy działalności rekreacyjno-fizycznej (np. zabawy sportowe). Bywa określona mianem "sportu dla wszystkich",
• rekreacja twórcza - kształtuje osobowość i wpływa na sferę emocjonalną człowieka (formy działalności: plastyczna, muzyczna, teatralna, fotograficzna),
• rekreacja kulturowo-rozrywkowa - obejmuje takie formy jak: czytelnictwo rozrywka umysłowa, gry towarzyskie, koła naukowe, itp.,
• rekreacja poprzez działalność społeczną - są to działania dobrowolne, podejmowane w czasie wolnym na rzecz innych ludzi.

Rekreacja a czas wolny

Czas wolny w szerokim ujęciu obejmuje czas po pracy i obowiązkach, a w ujęciu wąskim - ten czas po pracy i obowiązkach, który przeznaczony jest na rozrywkę, zabawę, rozwój sfer osobowości. Czas wolny w ujęciu szerokim może być przeznaczony nie tylko na rozrywkę, zabawę, czy rozwój, ale także na zupełnie inne czynności. Wąskie znaczenie czasu wolnego można natomiast utożsamić z pojęciem rekreacji.

Rekreacja w perspektywie psychologicznej

Wszelka działalność ludzka podejmowana w czasie wolnym, dobrowolnie i dla wypoczynku, rozrywki, samorozwoju, która prowadzi do poczucia wzrostu jakości życia jednostki (tzw. efektu rekreacyjnego). Wśród zmian podnoszących jakość życia, będących następstwem aktywności rekreacyjnej, należą:

• wzrost sprawności fizycznej,
• wytrwałość w samodoskonaleniu się i związana z tym radość z bycia aktywnym,
• ułatwienie dążenia do osiągania wartości społecznych, osobistych, estetycznych,
• przeciwdziałanie monotonii na rzecz wszechstronności i alternatywnych sposobów działania,
• nauka komunikowania ocen i uczuć wobec innych i siebie.

Znaczenie rekreacji ruchowej

1. neutralizuje stres, psychiczne obciążenie
2. zapobiega powstawaniu wielu chorób
3. regeneruje siły psychiczne i fizyczne
4. zwiększa zdolności adaptacyjne i siły obronne człowieka
5. opóźnia procesy starzenia się
6. rozwija pasje, zainteresowania, osobowość
7. kształtuje ciało.

Bariery uczestnictwa w rekreacji ruchowej

• poznawcze-wynikają z braku świadomości znaczenia ruchu dla zdrowia i sprawnego funkcjonowania organizmu,
• psychologiczne-spowodowane słabo rozbudzonymi nawykami, potrzebami, brakiem lub niskim stopniem motywacji do podjęcia czynności ruchowej wśród jednostek, a także brakiem umiejętności aktywnego wykorzystania czasu wolnego, z lęku przed ośmieszeniem czy urazem,
• kulturowe-wynikające z tradycji biernego wypoczynku w kręgach rodzinnych lub środowiskowych, braku wzorców skłaniających do aktywności ruchowej,
• ideologiczne-powiązane z niedocenianiem rekreacji ruchowej jako ważnego składnika kultury fizycznej,
• ekonomiczne-związane z warunkami życia, wzrostem cen sprzętu turystycznego, rekreacyjnego, sportowego. Status ekonomiczny determinuje uczestnictwo w formach rekreacji wymagających korzystania z takich urządzeń czy obiektów jak wyciągi narciarskie, pływalnie, korty.

Rekreacja — artykuły polecane

Motywy uprawiania turystyki — Rozwój osobisty — Samokształcenie — Osobowość — Turystyka alternatywna — Kariera — Socjalizacja — Prokrastynacja — Motyw

Bibliografia

• Demel M., Humen W. (1970), Wprowadzenie do rekreacji fizycznej, Sport i Turystyka, Warszawa
• Nałęcka D. (2014), Podstawy rekreacji ruchowej [w:] Materiały dla potrzeb szkolenia kadr kultury fizycznej, TKKF
• Siwiński W. (red.) (2001), Teoria i metodyka rekreacji (zagadnienia podstawowe), AWF, Poznań
• Tatarczuk J. (2004), Metodyka wychowania fizycznego, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra
• Toczek-Werner S. (red.) (1998), Podstawy rekreacji i turystyki, AWF, Wrocław
• Winiarski R. (1989), Wstęp do teorii rekreacji, AWF, Kraków
• Winiarski R. (red.) (2011), Rekreacja i czas wolny, Oficyna Wydawnicza Łośgraf, Warszawa
• Wolańska T. (red.) (1989), Rekreacja ruchowa i turystyka, AWF, Warszawa

Autor: Tomasz Mączko, Monika Murawka