Trybunał Konstytucyjny

Trybuanał Konstytucyjny (TK) - organ władzy sądowniczej w Polsce, którego głównym zadaniem jest badanie aktów normatywnych i umów międzynarodowych pod kątem ich zgodności z Konstytucją.

W Trybunale Konstytucyjnym zasiada 15 sędziów wybieranych na okres 9 lat.

W 1982 roku do Konstytucji wprowadzono instytucję kontroli konstytucyjności prawa, a 29 kwietnia 1985 roku uchwalono ustawę o Trybunale Konstytucyjnym.

Siedziba TK znajduje się w Warszawie al. Jana Chrystiana Szucha 12a w Warszawie.

TL;DR

Trybunał Konstytucyjny (TK) to organ władzy sądowniczej w Polsce, który kontroluje zgodność aktów normatywnych z Konstytucją. Został utworzony w 1985 roku i składa się z 15 sędziów wybieranych na 9-letnią kadencję. TK ma kompetencje do kontroli norm prawnych, orzekania o zgodności umów międzynarodowych, rozstrzygania skarg konstytucyjnych i sporów kompetencyjnych. Wnioski do TK mogą składać różne podmioty, w tym organy państwowe i samorządowe. TK posiada niezależność od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Budżet TK jest finansowany z budżetu państwa, a sędziowie otrzymują wysokie wynagrodzenia.

Geneza Trybunału Konstytucyjnego

Przed II wojną światową w Polsce nie istniało sądownictwo konstytucyjne. Dopiero na początku lat 70. XX wieku zaczęła pojawiać się idea stworzenia sądownictwa konstytucyjnego w naszym kraju. W latach 80. XX wieku podjęte zostały realne działania, mające na celu utworzenie Trybunału Stanu (TS) i Trybunału Konstytucyjnego w Polsce. Nowela konstytucyjna z dnia 26 marca 1982 roku przewidziała utworzenie tych dwóch organów. Tego samego dnia na mocy ustawy o TS został on powołany.

Na początku lat 80. XX wieku toczyły się spory co do kształtu ustawy o TK. Wpływowe elity polityczne sprzeciwiały się idei stworzenia sądownictwa konstytucyjnego, obawiając się autonomicznego charakteru takiej instytucji i niemożności jej politycznego podporządkowania. Dlatego TK powołany na mocy ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku, powstał na drodze kompromisu. W początkowych latach działalności instytucja ta zmagała się z wieloma ograniczeniami. Kluczowym problemem w funkcjonowaniu TK było pozbawienie go możliwości wydawania ostatecznych orzeczeń o niekonstytucyjności ustaw. Takie orzeczenia rozpatrywane były przez Sejm, który większością 2/3 głosów mógł je odrzucić.

Pomimo istniejących ograniczeń TK od początku swojej działalności gromadził interesujące i bogate orzecznictwo. Po transformacji ustrojowej w 1989 roku, wątpliwości co do istnienia TK zostały rozwiane. Ponadto pojawiła się konieczność umocnienia pozycji tej instytucji i pozbycia się istniejących ograniczeń. Stosowne regulacje pojawiły się dopiero w roku 1997. Na mocy Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku orzeczenia TK są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą. Wraz z wejściem w życie Konstytucji RP, zaczęła także obowiązywać nowa, ustawa z 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym (podlegająca nieznacznym nowelizacjom w kolejnych latach).

Pozycja ustrojowa i skład Trybunału Konstytucyjnego

Na mocy Konstytucji RP z 1997 roku struktura władzy sądowniczej w Polsce składa się z dwóch, oddzielnych segmentów. Pierwszy z nich tworzą sądy powołane do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Natomiast drugi segment tworzą Trybunały (TK i TS) nazywane organami władzy sądowniczej, nie sprawujące jednak wymiaru sprawiedliwości.

Głównym zadaniem TK jest nadzorowanie "hierarchicznej zgodności norm prawnych", czyli czuwanie nad zgodnością norm prawnych rzędu niższego z normami prawnymi rzędu wyższego (przede wszystkim z Konstytucją), a także wykluczanie niezgodnych norm z obowiązującego systemu prawa. TK jako organ judykatywy jest niezależny od władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej.Ponadto funkcjonuje odrębnie od sądów, od TS, a także od Krajowej Rady Sądowniczej.

Kluczowe znaczenie dla działalności TK ma fakt, że tak jak inne organy władzy sądowniczej, składa się on z niezawisłych sędziów. TK tworzy piętnastu sędziów, a okres ich kadencji trwa dziewięć lat. Wybierani są oni indywidualnie przez Sejm. Ustawa o TK z 1997 roku precyzuje, że kandydat na stanowisko sędziego musi posiadać "kwalifikacje konieczne do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego".

Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

Do kompetencji TK zaliczyć możemy:

• Kontrolę norm, czyli orzekanie o zgodności aktów normatywnych z Konstytucją RP.
• Orzekanie o zgodności "ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie".<refDz. U. 1997 nr 102 poz. 643, art. 188 ust. 2.</ref>
• Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych.
• Orzekanie o zgodności z Konstytucją działalności lub celów partii politycznych.
• Rozwiązywanie "sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa".
• Rozwiązywanie spraw o zaistnieniu tymczasowych utrudnień w sprawowaniu urzędu przez prezydenta RP.
• Analizowanie pytań prawnych kierowanych przez sądy do TK.

Do Trybunału Konstytucyjnego wniosek mogą złożyć

W Konstytucji RP podmioty mogące składać wniosek do TK zostały podzielone na trzy grupy, ze względu na zakres aktów normatywnych, które mogą zgłosić do kontroli przed TK. Organy zaliczone do pierwszej grupy mogą kwestionować każdy akt prawny, który podlega kontroli TK. Stanowią ją:

• Prezydent RP,
• Marszałek Sejmu,
• Marszałek Senatu,
• Prezes Rady Ministrów,
• 30 senatorów,
• 50 posłów,
• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
• Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
• Prokurator Generalny
• Prezes Najwyższej Izby Kontroli
• Rzecznik Praw Obywatelskich

Organy drugiej grupy mogą kwestionować tylko akty prawne dotyczące ich zakresu działania. Są to:

• organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.
• ogólnokrajowe organy związków zawodowych
• ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych
• kościoły i związki wyznaniowe

Do trzeciej grupy należy Krajowa Rada Sądownictwa, która ma możliwość zainicjować postępowanie o zgodność aktu normatywnego z Konstytucją RP.

Budżet, zatrudnienie i wynagrodzenia

Trybunał konstytucyjny realizuje dochody i wydatki z części 06 budżetu państwa.

Przykładowe dane z roku 2016

Dochody	91,1 tys zł
Wydatki	30 341,2 tys zł
Przeciętne zatrudnienie (w tym 15 sędziów TK oraz 119 pracowników biura TK)	134 etaty
Średnie wynagrodzenie miesięczne brutto pracowników biura TK	10 928,6 zł
Średnie wynagrodzenie miesięcznie brutto sędziów	29 082,5 zł

Trybunał Konstytucyjny — artykuły polecane

Miasto na prawach powiatu — Monitor Polski — Władza sądownicza — Prezes Rady Ministrów — Najwyższa Izba Kontroli — Dziennik Ustaw — Rząd — Administracja rządowa — Sąd apelacyjny

Bibliografia

• Alberski R. (2010), Trybunał Konstytucyjny w polskich systemach politycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Garlicki L. (2018), Polskie prawo konstytucyjne, Wolters Kluwer, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Sarnecki P. (red.) (2014), Prawo konstytucyjne, C.H. Beck, Warszawa
• Skrzydło W. (2013), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym Dz.U. 2016 poz. 1157

Autor: Gabriela Strejczyk, Agnieszka Kocik