Oskar Lange

Oskar Lange
Polecane artykuły
Joseph Stiglitz Adam Smith Ludwig von Mises John Maynard Keynes Milton Friedman Alfred Marshall Thorstein Veblen Karol Marks Friedrich Hayek

Oskar Ryszard Lange (27 lipca 1904 r. - 2 października 1965 r.) - był polskim ekonomistą, politykiem, członkiem Komitetu Centralnego PZPR, posłem i dyplomatą. Najbardziej znany jest z propagowania używania narzędzi wyceny rynkowej w systemach socjalistycznych i dostarczenia modelu rynkowego socjalizmu.

Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych Lange był rozchwytywanym nauczycielem akademickim i pracownikiem naukowym matematyki ekonomicznej. Później w komunistycznej Polsce był członkiem Centralnego Komitetu PZPR i zwolennikiem centralnie zarządzanej gospodarki.

Życiorys

Oskar Lange urodził się 27 czerwca 1904 roku w Tomaszowie Mazowieckim, w rodzinie niemieckiego pochodzenia, producentów tkanin. Zmarł 2 października 1965 roku w Londynie w szpitalu po operacji uda. Lange studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Poznańskim i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jego opiekunem był Adam Krzyżanowski, liberał i anglofil. W 1929, Oskar studiował w Londynie, a w latach 1934-35 w Stanach Zjednoczonych, głównie na Harvardzie i Berkeley. Wykładał statystykę i ekonomię w Krakowie, Chicago oraz Warszawie. W politykę angażował się od młodzieńczych lat, należał do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej w okresie międzywojennym. Podczas II wojny światowej miał swój udział w sprawie zbliżenia sowiecko-amerykańskiego i współpracy socjalistyczno-komunistycznej. Służył jako pierwszy ambasador Polskiej Republiki Ludowej w Waszyngtonie w latach 1945-47 oraz jako delegat w Radzie Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Po wojnie Oskar Lange wrócił do Polski, gdzie działał w Polskiej Partii Socjalistycznej, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz Radzie Państwa.

Wysoką pozycję Lange w ekonomii zawdzięcza dzięki swojej głębokiej znajomości jej głównych nurtów, zarówno marksistowskiej i zachodniej ekonomii akademickiej (przede wszystkim neoklasycznej), jak i późniejszych kapitalistycznych i centralnie planowanych wschodnioeuropejskich socjalistycznych gospodarek. Skłoniło go to do podjęcia paru prób i politycznych działań na rzecz zbliżenia pomiędzy światem zachodnim a krajami komunistycznymi, dla pokojowej koegzystencji i współpracy gospodarczej.

Twórczość

Oskar Lange to autor wielu książek. Między innymi: Wstęp do ekonometrii (1958), Ekonomia polityczna (tom I 1959, tom II 1965), O socjalizmie i gospodarce socjalistycznej (1966), Teoria programowania (1977), Całość i rozwój w świetle cybernetyki (1962), Optymalne decyzje (1964), Wstęp do cybernetyki ekonomicznej (1964).

Model Langego-Breita

Pierwszą propozycję dotykającą funkcjonowanie systemu socjalistycznego Oskar Lange stworzył wraz z Markiem Breitem, czego efektem jest rozdział Droga do socjalistycznej gospodarki planowej w książce pod tytułem “Gospodarka – polityka – taktyka – organizacja socjalizmu”, opublikowanej w 1934 roku. Lange i Breit opisują gospodarkę jako zespół “sektorowych trustów” o dużej autonomii, w których członkowie rad mają znaczny wpływ na decyzje kierownictwa. Trusty miałyby być prowadzone przez bank centralny, który kontrolując i nadzorując ich działalność, zapewniałby im również konieczne fundusze. Monopole miałyby obowiązek prowadzić szczegółową księgowość i ustalać ceny na podstawie kosztów produkcji. Własność wszystkich środków produkcji byłaby społeczna i wszystkie zyski i dywidendy byłyby przymusowo powierzane bankowi centralnemu. Lange i Breit uznali za ważne kompletne oddzielenie organizacji ekonomicznych od władzy politycznej oraz zapobieganie przekształcaniu się trustów w monopole wykorzystujące konsumentów. Dlatego proponowali wprowadzenie prawa nakazującego sektorom przyjęcie wszystkich pracowników, chcących zatrudnić się w danym sektorze.

Model Socjalizmu Rynkowego

Lange uważał, że neoklasyczna teoria cen i konkurencji doskonałej to najlepsza podstawa systemu socjalistycznego. Zgodnie ze schematem neoklasycznym równowagę osiąga się w modelu konkurencji doskonałej, gdy wypełnione są trzy warunki:

• subiektywny, zostanie spełniony, jeśli wszyscy uczestnicy procesów rynkowych uzyskają swoje maksimum cen rynkowych,
• obiektywny, opierający się na osiągnięciu cen równowagi i wyrównaniu w tych warunkach podaży i popytu na dobra i usługi,
• zrównanie dochodu konsumentów z dochodem czerpanym z ich środków produkcji.

W tym modelu państwo posiada czynniki produkcji niezwiązane z pracą, a rynki przydzielają towary końcowe i towary konsumpcyjne. Model Langa stwierdza, że jeśli cała produkcja jest wykonywana przez instytucję publiczną, taką jak państwo, i istnieje funkcjonujący mechanizm cenowy, ta gospodarka osiągnie efektywność Pareto, podobnie jak hipotetyczna gospodarka rynkowa pod perfekcyjną konkurencją. W przeciwieństwie do modeli kapitalizmu, model Lange opiera się na alokacji bezpośredniej, kierując menedżerów przedsiębiorstw do ustalania ceny równej kosztom krańcowym w celu osiągnięcia efektywności Pareto. Natomiast w gospodarce kapitalistycznej menedżerowie są poinstruowani, aby maksymalizować zyski dla prywatnych właścicieli, podczas gdy presja konkurencyjna jest oparta na pośrednim obniżaniu ceny do kosztów krańcowych.

Bibliografia

• Gadomski W. (2016). rynek-trzyma-smycz-gadomski-o-ksiazce-belki.html Rynek trzyma smycz [Gadomski o książce Belki] "Wyborcza" 11 czerwiec 2016
• Hodgson G. M. (1998). Socialism against markets? A critique of two recent proposals, "Economy and Society". s. 407–433
• Kowalik T. (2008). Lange, Oskar Ryszard (1904–1965), "The New Palgrave Dictionary of Economics", 2nd Edition. Abstract
• Soto J. H. (2011). Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa

Przypisy

Autor: Arkadiusz Krzeszowiec