Komunizm

Komunizm
Polecane artykuły
Kapitalizm Ludwig von Mises Leseferyzm Libertarianizm Państwo opiekuńcze Wielki Skok Socjalizm Neoliberalizm Apartheid

Komunizm – ideologia i doktryna społeczna postulująca zbudowanie społeczeństwa bezklasowego, która ma na celu zastąpienie własności prywatnej i gospodarki opartej na zyskach, własnością publiczną i kontrolą głównych kanałów produkcji oraz zasobów naturalnych gospodarki. Jest to organizacja społeczeństwa, w której nie istnieje przymus, a skutkuje to brakiem państwa, które dysponowałoby aparatem przemocy. Komuniści głosili, że wszelkiego rodzaju ucisk i wyzysk społeczny powinny zostać zniesione oraz że powinna zapanować równość we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Uważali, że zasadą sprawiedliwości powinno być „od każdego według zdolności, każdemu według potrzeb”. Według tej ideologii, powinno się znieść wyobcowanie (alienację) pracy, aby stała się naturalną potrzebą człowieka, a nie czymś narzuconym. Komunizm jest zatem, według jego orędowników, wyższą i bardziej zaawansowaną formą socjalizmu (M. Kordela 2011, str. 215). Od dawna toczą się dyskusje czym różni się od socjalizmu, ale rozróżnienie polega w dużej mierze na przestrzeganiu przez komunistów rewolucyjnego socjalizmu Karola Marksa.

Fazy komunizmu

Jak większość pisarzy XIX wieku, terminy komunizmu i socjalizmu były używane wymiennie przez Marksa. Jednak w swojej krytyce programu Gotha Marks zidentyfikował dwie fazy komunizmu, które nastąpiłyby po przewidywanym obaleniu kapitalizmu:

1. System przejściowy, w którym klasa robotnicza kontrolowałaby rząd i gospodarkę. Ludzie mieli otrzymywać wynagrodzenie zgodnie z tym jak długo, ciężko lub dobrze pracowali.
2. W pełni realizowany komunizm, w którym społeczeństwo funkcjonowałoby bez podziałów klasowych, w którym produkcja i dystrybucja towarów opierałaby się na zasadzie „od każdego według zdolności, każdemu według potrzeb”. Naśladowcy Marksa, zwłaszcza rosyjski rewolucjonista Vladimir Ilich Lenin, przyjęli to wyróżnienie.

Lenin twierdził, że socjalizm odpowiada pierwszej fazie społeczeństwa komunistycznego Marksa, a komunizmowi drugiej (W. Lenin 1980). Umocnił to rozróżnienie w 1918 roku, rok po przejęciu władzy w Rosji, przyjmując nazwę Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii. Od tego czasu komunizm był w dużej mierze traktowany jako forma organizacji politycznej i gospodarczej rozwiniętej w Związku Radzieckim i przyjętej następnie w Chińskiej Republice Ludowej oraz innych krajach rządzonych przez partie komunistyczne.

Początki komunizmu

Chociaż pojęcia komunizmu zaczęto używać dopiero latach 40. XIX wieku, wywodzi się z łacińskich communis, co oznacza „wspólne”, Wynika z tego, że obraz społeczeństwa, które można uznać za komunistyczne, sięga IV wieku p.n.e. W idealnym stanie opisanym w Państwie Platona rządzący poświęcają się służeniu interesom całej społeczności. Inne wczesne wizje komunizmu czerpały inspirację z religii. Pierwsi chrześcijanie praktykowali komunizm zarówno jako formę solidarności, jak i sposób wyrzeczenia się dóbr ziemskich. Z podobnych powodów zaczęto zakładać później zakony, w których mnisi składali śluby ubóstwa i obiecali dzielić się swoimi nielicznymi dobrami ze sobą oraz z biednymi. Inspiracją współczesnego komunizmu stała się rewolucja przemysłowa na przełomie XVIII i XIX wieku, która doprowadziła do gwałtownego wzrostu wydajności ekonomicznej kosztem coraz bardziej nędznej klasy robotniczej. Skłoniła Karola Marksa do przyjęcia tego, że poprzez rewolucję społeczną (J. Bartyzel 2002, str. 282-283) i bunt klasy robotniczej przeciwko rządowi, jest możliwe zniesienie nierówności w społeczeństwie (T. Lansford 2007, str. 9).

Historia komunizmu w ZSRR

Powstanie ZSRR

W październiku 1917 roku na terenach dzisiejszej Rosji miejsce miała rewolucja w trakcie której przywództwo objęli bolszewicy, którzy wcześniej stanowili część Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (RSDPR) i którymi przewodził Włodzimierz Lenin. Po raz pierwszy w historii władzę objęła partia rewolucyjno-marksistowska (L. Holmes 2009, str. 18), która z czasem przyjęła nazwę "komunistycznej". Rewolucja oznaczała początek wojny domowej, w której bolszewicy odnosili znaczne sukcesy. Pozwoliły one na połączenie rządzonych przez komunistów republik narodowych (Socjalistycznych Republik Radzieckich na Białorusi, Ukrainie, w Armenii, Azerbejdżanie i Gruzji) i Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (RFSRR), stwarzając Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, Encyklopedia PWN, dostęp 2020-03-13).

Komunizm Wojenny

Po przejęciu władzy przez bolszewików pierwszym działaniem w ramach nowej polityki gospodarczej (B. Winiarski 2006, str. 121) było wprowadzenie komunizmu wojennego, którego głównym zwolennikiem był Nikołaj Bucharin. Włodzimierz Lenin razem z Lwem Trockim nie chcieli podejmować tak radykalnych kroków, jednak oskarżenie ich przez skrajną bolszewicką lewicę o zdradę rewolucji sprawiło, że przywódcy ulegli i podjęli decyzję o wdrożeniu programu (R. Pipes 1994, str. 536-538).

Pośród założeń komunizmu wojennego leżały: monopolizacja produkcji, pełna mobilizacja środków ludności dla celów wojny, nacjonalizacja zakładów, w których zatrudniano więcej niż 5 osób (B. Winiarski 2006, str. 121). Państwowa dystrybucja produktów spowodowała zanik handlu prywatnego. Został wprowadzony obowiązek pracy dla wszystkich obywateli. Ziemię ustanowiono własnością państwa i ustanowiono obowiązkowe dostawy żywności zostawiając chłopom ilości niezbędne do przetrwania i ponownego zasiewu, co spowodowało brak możliwości sprzedaży nadwyżek (Riasanovsky N.V., Steinberg M.D. 2009, s. 511). W efekcie zanotowano ogromne spadki w wielkości produkcji w rolnictwie i przemyśle, co uznaje się za bezpośrednią przyczynę klęski głodowej w 1921 roku (R. Pipes 1994, str. 554).

Nowa Polityka Ekonomiczna

Tragiczny stan gospodarki w ZSRR zmusił Lenina do utworzenia w marcu 1921, podczas X Zjazdu Rosyjskiej Partii Komunistycznej, Nowej Polityki Ekonomicznej (R. Pipes 2005, str. 395). Dzięki jej wprowadzeniu (Timoshenko V. 1932, str. 86):

• zlikwidowano system kartkowy,
• przywrócono funkcjonowanie rynku w sposób towarowo-pieniężny,
• wprowadzono podatek żywnościowy zamiast obowiązkowych dostaw towarów,
• zezwolono na współistnienie przedsiębiorstw prywatnych i państwowych,
• nadano znaczenie polityce rolnej.

Nowa Polityka Ekonomiczna bardzo szybko przyniosła oczekiwane rezultaty. Odrodził się handel, ustabilizowała się sytuacja rynkowa oraz sytuacja finansowa państwa oraz wzrosła produkcja w rolnictwie i przemyśle.

Okres stalinizmu

W 1922 roku, po utworzeniu ZSRR, Lenin mianował Józefa Stalina na głównego sekretarza partii bolszewickiej. Po śmierci przywódcy, mającej miejsce w 1924 roku, Stalin zaczął stopniowo usuwać z partii swoich głównych oponentów. Porzucił politykę NEP-u, ogłosił wprowadzenie kolektywizacji rolnictwa i uczynienie gospodarki centralnie planowaną na podstawie pięcioletnich planów opracowywanych przez Centralny Komitet Planowania. Podjęcie takich kroków poskutkowało zwiększeniem kapitału towarowego i zdolności przemysłu ciężkiego (P. Gregory 2004, str. 218–220). Wszystkie działania podejmowane przez rząd miały na celu jak najlepsze przygotowanie do wojny. Aby jak najbardziej wykorzystać siłę roboczą, zmuszano pracowników do przekraczania norm. ZSRR stało się państwem opartym na terrorze, propagandzie i kulcie osoby Stalina (N. Davies 1999, str. 1017-1026).

Bibliografia

• Bartyzel J. (2002), Komunizm, w: Encyklopedia Białych Plam, t. IX, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom, s. 282-283
• Communism (dostęp 2020-03-10), w: Encyclopedia Britannica
• Davies N. (1999), Europa. Rozprawa historyka z historią, Wydawnictwo Znak, Kraków, str. 1017–1026
• Gregory P. (2004), The Political Economy of Stalinism: Evidence from the Soviet Secret Archives, Cambridge University Press, Cambridge, str. 218–220
• Holmes L. (2009), Communism. A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford and New York, s. 18.
• Komunizm (dostęp 2020-03-10), w: Słownik Języka Polskiego PWN
• Komunizm. Rocznik naukowy nr 6 (2007), Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie, Towarzystwo Nauki i Kultury "Libra"
• Kordela M. (red.) (2011), Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 215
• Lansford T. (2007), Communism, Marshall Cavendish, Nowy Jork, str. 9
• Lenin W. (1980), Państwo i rewolucja, Książka i Wiedza, Warszawa
• Morawski M. (2010), Modernizacja Polski, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa, str. 435-458
• Pipes R. (1994), Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa , str. 536-538
• Pipes R. (2005), Rosja bolszewików, MAGNUM, Warszawa, str. 395
• Riasanovsky N.V., Steinberg M.D. (2009), Historia Rosji, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 511
• Timoshenko V. (1932), Agricultural Russia and the Wheat Problem, Food Research Institute, Stanford University, Stanford, str. 86
• Winiarski B. (2006), Między dwiema wojnami, w: Polityka gospodarcza. Wyd. 3., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 121.
• Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (dostęp 2020-03-13), w: Encyklopedia PWN

Autor: Anna Stach