Rząd

Rząd wchodzi w skład władzy wykonawczej w państwach demokratycznych. W Polsce inaczej nazywany jest Radą Ministrów. Rząd ma za zadanie kierować realizacją funkcji danego państwa oraz uzgadniać pracę organów takich jak administracja publiczna . Prowadzi politykę wewnętrzną oraz zagraniczną, a także ma uprawnienia do decydowania o wszystkich sprawach, które nie są zastrzeżone dla innych organów. W skład Rządu wchodzi Prezes Rady Ministrów (premier) oraz wicepremierzy i ministrowie poszczególnych resortów.

TL;DR

Rząd w Polsce, zwany Radą Ministrów, jest organem władzy wykonawczej. Rząd powoływany jest przez Prezydenta i składa się z Prezesa Rady Ministrów, wicepremierów i ministrów. Rząd ma za zadanie kierować polityką państwa, zarządzać administracją publiczną i podejmować decyzje w sprawach niezastrzeżonych dla innych organów. Prezes Rady Ministrów ma wiele kompetencji, takich jak ustalanie porządku pracy Rady Ministrów, wydawanie rozporządzeń i kontrolowanie pracy członków rządu. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa, kieruje administracją rządową i ma wiele innych obowiązków. Rząd może być większościowy, mniejszościowy, jedności narodowej lub technokratyczny, w zależności od sytuacji politycznej.

Powoływanie Rządu w Polsce

Tryb powoływania rady ministrów zapisany został w Konstytucji RP w rozdziale VI. Istnieją trzy procedury powoływania tego organu państwowego, pierwsza procedura podstawowa, dwie kolejne są rezerwowe w przypadku, gdy nie zostały spełnione wymogi wcześniejszego trybu postępowania. W pierwszej fazie prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów, który formułuje rząd oraz przedstawia jego program działania. Następuje głosowanie w sejmie o wotum zaufania. W przypadku gdy nowo utworzony rząd nie otrzyma tegoż wotum, następuje dymisja rządu. Wszystkie procedury trwają nie dłużej niż 14 dni. Wtedy to kolejny etap realizowany jest przez sejm, który w ciągu kolejnych 2 tygodni wybiera Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Gdy po przedstawieniu swojego programu wyborczego nowo powołany rząd nie otrzyma wotum zaufania, wtedy tak jak miało to miejsce w pierwszym przypadku prezydent desygnuje premiera, który przedstawia program oraz sejm głosuje za przyznaniem wotum zaufania. W przypadku gdy ta trzecia droga się nie powiedzie prezydent skraca kadencje sejmu i senatu oraz powołuje nowe wybory.

Odwołanie Rządu w Polsce

Konstytucja wylicza szereg możliwości odwołania Rady Ministrów. W myśl artykułu 157 Konstytucji członkowie gabinetu mogą ponosić odpowiedzialność indywidualną bądź zbiorową przy czym mogą ponosić odpowiedzialność polityczną tj. przed Sejmem lub przed Trybunałem Stanu. Pierwsza możliwość wedle artykułu 155 konstytucji powstaje gdy pomimo procedur rezerwowych nie udaje się powołać nowego gabinetu, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory. W myśl artykułu 156 konstytucji członkowie Rady Ministrów za naruszenie Konstytucji lub ustaw a także za przestępstwa popełnione w związku zajmowanym stanowiskiem zostają pociągnięci do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Jednakże by do tego mogło dojść musi zostać uchwalona uchwała przez Sejm na wniosek Prezydenta RP lub grupy co najmniej 115 posłów. Sejm na podstawie artykułu 158 Konstytucji może także wyrazić rządowi wotum nieufności na wniosek zgłoszony przez 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Dymisję przyjmuje Prezydent i powołuje nowego Prezesa Rady Ministrów.

Prezes Rady Ministrów

Kompetencje prezesa Rady Ministrów

W świetle obowiązujących obecnie rozwiązań prawnych można wyróżnić dwie role Prezesa RM. Pierwsza z nich oznacza, że jest członkiem organu władzy wykonawczej, stojąc na jej czele, a druga wedle konstytucji to ta, że można go uznać za samodzielny organ. Jego rola nie została ograniczona do administrowania Rady Ministrów i pełnienia funkcji reprezentacyjnej. Prezes ustala porządek pracy Rady Ministrów oraz przewodniczy pracom gabinetu, przewodniczy również obradom organów opiniodawczych-doradczych. Ustala na podstawie ustawy o Radzie Ministrów wyrażenie zgody na uczestniczenie w posiedzeniach rządu i udzielenie wyjaśnień przez osoby niebędące członkami Rady Ministrów. Konstytucja przyznała mu szereg kompetencji w wyniku których jego pozycja wśród członków Rady Ministrów wzrosła umożliwiając mu podejmowanie samodzielnych decyzji. Artykuł 148 Konstytucji wylicza enumeratywnie kompetencje Prezesa Rady Ministrów:

1. reprezentowanie Rady Ministrów,

2. kierowanie pracami Rady Ministrów,

3. wydawanie rozporządzeń,

4. zapewnienie wykonania polityki Rady Ministrów i określenie sposobu jej wykonania,

5. koordynowanie i kontrolowanie pracy członków Rady Ministrów,

6. sprawowanie nadzoru nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,

7. zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej.

Prezes określa wewnętrzną strukturę jak i dokonuje obsady stanowisk. Prezydent na wniosek Prezesa RM mianuje ministrów itp. Tylko Prezes posiada kompetencje odnośnie składania zmian w rządzie. Może wystąpić z wnioskiem do Prezydenta o dymisję swojego rządu. Konstytucja nakłada na Prezesa wymóg zapewnienia wykonywania polityki Rady Ministrów oraz określenie jej wykonania. Prowadzenie kontroli realizacji wyznaczonych zadań przez członków Rady Ministrów. Uprawnienia kontrolno-koordynacyjne Prezes dotyczą wewnętrznej sfery działalności rządu natomiast uprawnienia koordynacyjno - kontrolne Rady Ministrów skierowane są na całą sferę administracji rządowej i dotyczą całokształtu jej działalności. Czynności koordynacyjne Prezesa RM nie mogą zmierzać do tego, by rząd wykonywał określoną przez Prezesa Rady Ministrów, tylko politykę wypracowaną przez rząd jako kolegialny organ władzy wykonawczej. Prezes na podstawie ustawy o Radzie Ministrów może żądać informacji, dokumentów i sprawozdań okresowych lub dot. poszczególnej sprawy. Premier może także przekazać uprawnienie z urzędu lub na wniosek właściwego organu albo na wniosek strony, spraw należących do właściwości więcej niż jednego ministra do załatwienia przez wskazanego przez siebie ministrowi, następnie zawiadamia pozostałe organy i strony. Rozstrzyga także spory kompetencyjne w przedmiocie działania ministra. Pełni także rolę kontrolną wobec członków rządu. Kontrola ta zapewnia realizację polityki Rady Ministrów. Kontrola polega prowadzeniu oceny członków gabinetu oraz reagowanie gdy narusza się prawo.

Instrumenty kontrolne Prezesa Rady Ministrów:

• wnioskowanie do RM o uchylenie rozporządzenia wydanego przez ministra
• wniosek o przeprowadzenie kontroli przez NIK.

Powoływanie i odwoływanie jest możliwe dzięki kontrasygnacie Prezydenta (Premier wskazuje kandydata, a Prezydent go mianuje) W sytuacji rażącego łamania prawa Prezes Rady Ministrów może wystąpić do sejmu z wnioskiem o rozwiązanie przez Sejm w drodze uchwały, rady gminy. Jednocześnie Prezes jest zobligowany do wyznaczenia nowej osoby, która będzie pełniła rolę Rady Gminy do czasu wyboru nowej. Na wniosek wojewody, prezes może odwołać: (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) W miejsce zawieszonych (rady gminy) na wniosek właściwego ministra administracji publicznej powołuje zarząd komisaryczny ale nie dłużej niż na okres dwóch lat. (do wyboru nowych organów) Zawieszenie rady gminy następuje gdy brak skuteczności w realizacji zadań publicznych, nierokujących nadziei na szybką poprawę. Analogicznie względem pozostałych jednostek samorządu, powiatów oraz województw. Jest także zwierzchnikiem korpusu cywilnego. Powierza mu wykonanie zadań państwowych. Może powołać i odwołać szefa służby cywilnej. Dokonuje także kontrasygnaty aktów urzędowych Prezydenta. Przenosi ona odpowiedzialność na Prezesa ale jednocześnie jest instrumentem, który wymusza współpracę dwóch organów. Kontrasygnatę można rozumieć jeszcze jako zobowiązanie rządu do przyjęcia aktu głowy państwa do wykonania. Prezes posiada takżę kompetencję do wydawania rozporządzeń (łącznie posiada tą funkcję 6 podmiotów.) Przepisy nie przewidują możliwości odwołania samego Prezesa RM z funkcji tak jak ma to przypadek z ministrami. Można go odwołać jedynie odwołując cały gabinet. (konstruktywne wotum nieufności) Złożenie dymisji przez Prezesa RM jest jednoznaczne z dymisją całego gabinetu.

Ustawa o Radzie Ministrów z dnia 8.08.1996 roku przyznaje Prezesowi Rady Ministrów możliwość tworzenia organy pomocnicze z własnej inicjatywy bądź z inicjatywy innego członka Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. Tworzone są one w celu inicjowania, przygotowania, uzgadniania rozstrzygnięć, określaniu terminów i sposobów wykonania prac mających na celu przygotowanie projektów rządowych i wskazywanie organów odpowiedzialnych za ich wykonanie.

Rada Ministrów

Status prawny

Na mocy artykułu 10 Konstytucji RP, Rada Ministrów posiada charakter władzy wykonawczej. Z kolei na mocy ustawy o Radzie Ministrów artykuł 1, gdzie ustawa stawia znak równości pomiędzy pojęciem Rząd, a Rada Ministrów i stwierdza, że działa kolegialnie. Artykuł 146 Konstytucji stwierdza między innymi, że Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej oraz, że kieruje administracją rządową. Do zadań Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Skład Rady Ministrów:

Artykuł 147 Konstytucji wylicza skład Rady Ministrów:

1. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów.
2. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów.
3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra.
4. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów.

Konstytucja nie określa składu liczbowego gabinetu co oznacza, że decydującą role w określeniu struktury i ilości rządu powierzono Prezesowi Rady Ministrów.

Kompetencje Rady Ministrów:

Artykuł 146 Konstytucji przedstawia wyliczone kompetencje Rady Ministrów:

1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.
3. Rada Ministrów kieruje administracją rządową.
4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności:

• zapewnia wykonanie ustaw,
• wydaje rozporządzenia,
• koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
• chroni interesy Skarbu Państwa,
• uchwala projekt budżetu państwa,
• kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
• zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
• zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
• zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
• określa organizację i tryb swojej pracy

Wynika z tego, że do głównych kompetencji do Rady Ministrów należy prowadzenie polityki wewnętrznej oraz zewnętrznej. Następnie można wyróżnić kompetencje o charakterze wykonawczym tj. zapewnienie wykonania ustaw i wydawanie rozporządzeń. Następnie są kompetencje o charakterze kierowniczym, które polega na koordynowaniu i kontrolowaniu prac organów administracji rządowej. Do wyłącznych kompetencji Rady Ministrów należą zadania w zakresie skarbu i budżetu a w szczególności uchwalanie budżetu i kierowanie jego wykonaniem. Wykonywanie obowiązków z zakresu bezpieczeństwa wewnętrznego, zewnętrznego. Określenie trybu i organizacji własnej pracy.

Rodzaje

• większościowy - gdy Rząd tworzony jest przez partie dysponująca większością głosów w parlamencie,
• mniejszościowy - partia formująca Radę Ministrów nie posiada przeważającej liczby mandatów i nie jest w stanie utworzyć tak silnej koalicji, by zdobyć większość
• jedności narodowej - Rząd składa się z przedstawicieli wszystkich (lub większości) partii wchodzącej w skład parlamentu,
• technokratyczny - ten typ Rządu tworzony jest w celu realizacji zadań w określonym czasie.

Kompetencje

• kompetencje inicjatywne - związane są z rozpoczęciem wszelkich działań w zakresie prowadzenia polityki państwa i są to:
• prawo inicjatywy ustawodawczej (ustawa:wnoszenie nowych projektów, wycofywanie ich lub zgłoszenie autopoprawki, zgłoszenia trybu projektu ustawy jako pilny)
• opracowywanie projektu ustawy budżetowej państwa
• złożenie wniosku do prezydenta o wprowadzenie stanu wojennego lub wyjątkowego.
• kompetencje wykonawczo-realizacyjne - odnoszą się do dążenia do zrealizowania ustaw,budżet państwa - w tym przypadku Rada Ministrów odpowiedzialna jest za jego wykonanie przed sejmem (przedkładanie sprawozdań dotyczących jego realizacji, posiadanie możliwości do zamykania rachunków państwowych oraz informowanie o zadłużeniu państwa)
• samodzielne kompetencje bieżącego kierownictwa państwowego - odnoszą się do kierowania i koordynowania organów które maja charakter podległy pod rząd (np. minister, wojewoda )
• kompetencje nadzorcze i kontrolne - wobec organów nie podlegających pod rząd (samorząd terytorialny ), gdy wykonywanie zadań publicznych nie jest skuteczne.

Funkcje

• Wykonawcza - odnosi się do takiego kierowania i koordynowania, by ustawy były wykonywane,
• Administrowania - czyli rozstrzyganie o skutkach prawnych, które zapisane są w ustawach,
• Kierowania - realizowanie polityki Rady ministrów poprzez kierowanie administracja rządową(w skład której wchodzą ministrowie i wojewodowie),
• Rządzenia - funkcja ta realizowana jest poprzez prowadzenie polityki państwowej.

Zasady działania Rządu w Polsce

• kolegialność działania rządu - wszyscy członkowie rządu pracują na tych samych zasadach
• rządem kieruje prezes Rady Ministrów
• członkowie uczestniczą w ustalaniu i realizacji polityki rządu,
• rząd reprezentowany jest przez premiera jeśli chodzi o kontakty z innymi organami

Rząd — artykuły polecane

Władza wykonawcza — Europejski Trybunał Sprawiedliwości — Najwyższa Izba Kontroli — Rzecznik Praw Obywatelskich — Władza ustawodawcza — Starosta powiatu — Burmistrz — Ustawa — Prezes Rady Ministrów

Bibliografia

• Banaszak B. (2004), Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych,, Zakamycze, Warszawa
• Chmaj M. (2012), Administracja rządowa w Polsce, Difin, Warszawa
• Górecki D. (2006), Polskie prawo konstytucyjne w zarysie. Podręcznik dla studentów kierunków nieprawniczych, Zakamycze, Warszawa
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483
• Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów Dz.U. 1996 nr 106 poz. 492
• Zięba-Załucka H. (2007), System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, LexisNexis Polska, Warszawa
• Zimmermann J. (2018), Prawo Administracyjne, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Karolina Warzycka, Patryk Grabiński

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.