Prawo malejącego popytu

Prawo malejącego popytu występuje powszechnie w środowisku ekonomicznym. Zjawisko wywołane jest poprzez zachodzące zależności pomiędzy ceną a ilością danego dobra. Aby w pełni zrozumieć prawo malejącego popytu, należy wcześniej zapoznać się z pojęciem popytu i jego krzywej.

TL;DR

Prawo malejącego popytu mówi, że wzrost ceny danego dobra prowadzi do zmniejszenia ilości popytu na to dobro. Może wystąpić efekt substytucyjny (konsument rezygnuje z droższego dobra na rzecz tańszego) lub dochodowy (zmniejszenie możliwości nabywczych konsumenta). Istnieją jednak wyjątki od tego prawa, takie jak paradoks Giffena, paradoks Veblena i paradoks spekulacyjny.

Podstawowe definicje

Popyt jest ilością dobra, którą potencjalni konsumenci są zdolni zakupić przy różnych poziomach cen. Pojęcia popytu nie możemy utożsamiać z pojęciem wielkości popytu. Wielkość popytu jest bowiem konkretną ilością dobra, która jest nabywana po ustalonej cenie.

Krzywa popytu jest funkcją, która pokazuje zależność pomiędzy ceną a wielkością zapotrzebowania na dane dobro, przy zachowanych i niezmiennych pozostałych czynnikach (ceteris paribus). Na osi pionowej wykresu umieszczamy ceny, a na osi poziomej rozmiar zapotrzebowania (ilość). Krzywa popytu jest funkcją malejącą i pokazuje nam odwrotnie proporcjonalną zależność między ceną a ilością przy zachowanej stałości pozostałych składników. Do stałych składników możemy zaliczyć:

• Ceny innych, powiązanych z naszym dobrem, towarów
• Dochody konsumentów
• Gusta i preferencje nabywców

Ceteris Paribus jest określeniem, wywodzącym się z łaciny, oznaczającym stałość pozostałych składników, niezmienność warunków. Założenie to pozwala ekonomistom na przeprowadzanie kontrolowanych eksperymentów i wyciągnięcie z nich obiektywnych wniosków, analizując tylko zmiany wielkości czynników, których wpływ chcemy określić, podczas gdy reszta pozostaje stała i nie ma wpływu na wyniki badań.

Rys 1: Krzywa popytu (P - cena, Q - ilość, D - popyt)

Każdy czynnik, który powoduje wzrost popytu, przesuwa jego krzywą w prawo, zwiększając tym cenę równowagi i ilość dobra w punkcie równowagi. Gdy mamy do czynienia ze spadkiem popytu, czyli przesunięciem krzywej w lewo, następuje zmniejszenie ceny równowagi i ilości dobra.

Prawo malejącego popytu

Prawo malejącego popytu mówi, że wzrost ceny danego dobra (usługi), prowadzi do zmniejszenia ilości popytu na to dobro. Zależność ta jest zależnością odwrotną. Wzrost ceny z P1 do P2, powoduje spadek popytu z Q1 do Q2 i odwrotnie: spadek ceny z P2 do P1 powoduje wzrost popytu z Q2 do Q1. Poruszanie się po krzywej popytu w górę lub w dół jest odzwierciedleniem reakcji popytu na zmianę ceny. Posuwamy się w dół wykresu gdy cena spada, a w górę gdy cena rośnie. Siłę tej reakcji można mierzyć. Funkcjonalną zależność między ilością dobra, którą nabywcy chcą kupić przy różnych poziomach ceny (ceteris paribus), ilustruje krzywa popytu. Jest to funkcja liniowa o nachyleniu ujemnym (Dach Z. 2009, str 68,69)

Rys. 2. Prawo malejącego popytu D - popyt, Q - ilość, P - cena, ∆Q - zmiana ilości dobra, ∆P - zmiana ceny dobra

Prawo to warto zobrazować na konkretnym przykładzie, aby w pełni zrozumieć zasadę jego działania w rzeczywistości ekonomicznej. W tabeli przedstawiony jest stosunek ceny do zapotrzebowania na dane dobro, w tym przypadku długopisy.

Cena długopisu Wielkość zapotrzebowania na długopisy 0,00 10 0,50 8 1,00 6 1,50 4 2,00 2 2,50 0

Rysunek 3: Stosunek ceny długopisów do wielkości zapotrzebowania na podstawie danych z tabeli

Można zauważyć, że wraz ze wzrostem ceny długopisów, proporcjonalnie zmienia się wielkość zapotrzebowania na długopisy.

Efekt substytucyjny i dochodowy

Zmiana ceny danego dobra może powodować dwojaki efekt: substytucyjny lub dochodowy. Efekt substytucyjny zmiany ceny występuje wtedy, gdy dotychczasowa struktura cen zostaje naruszona przez wzrost ceny jednego dobra; czyni to dobro relatywnie droższym. Kupujący rezygnuje wtedy z nabywania dobra relatywnie droższego i zastępuje go innym dobrem (substytutem), które jest relatywnie tańsze. Zwiększenie ceny danego dobra ma również wpływ na możliwości nabywcze konsumenta, obniża jego dochód realny. Nabywca może teraz nabyć mniej dóbr i efekt taki nazywamy efektem dochodowym. Siła tego oddziaływania zależy od udziału danego dobra w ogólnych wydatkach konsumenta. Analogie tych efektów, aczkolwiek skierowane w drugą stronę spotykamy przy spadku cen (Kwiatkowski E, Milewski R. 2005, s. 47)

Wyjątki

Istnieją wyjątki od prawa malejacego popytu. Z paradoksami popytu mamy do czynienia wówczas, gdy zachodzi sytuacja, w której zmiana wielkości popytu na dane dobro jest wprost proporcjonalna do zmiany ceny tego dobra, oczywiście przy założeniu, że reszta czynników jest niezmienna. W teorii popytu występują trzy paradoksy:

• Paradoks Giffena - występuje w najuboższych gospodarstwach domowych, gdy nawyki konsumenckie jego członków wskazują na wysoki udział wydatków z budżetu na konkretne dobra niższego rzędu (czyli inaczej dobra podrzędne), które nie posiadają bliskich substytutów, np. chleb, gdy jego cena wzrośnie nikt i tak nie zrezygnuje z jego zakupu. Nabywcy będą kupować więcej, gdyż i tak będzie tańszy niż np. mięso i stanie się jego substytutem. Wzrost cen tych dóbr powoduje spadek realnych dochodów. Popyt na te dobra wzrasta, ponieważ mimo wzrostu ceny, są one nadal relatywnie tańsze od swych substytutów, co ma jeszcze większe znaczenie przy spadku dochodów realnych. Nabywcy nie mogą zastąpić tych dóbr innymi tańszymi. Pokazuje to, że efekt dochodowy jest silniejszy niż efekt substytucyjny.
• Paradoks Veblena - podobny do paradoksu snoba, daje się zauważyć w najwyższych grupach społecznych, w odniesieniu do dóbr luksusowych. Osoby zamożne, zaopatrują się w dobra, które są drogie i rzadkie, aby pokazać swój dobrobyt, np. dzieła sztuki, markowe ubrania.Jest efektem demonstracji statusu materialnego nabywcy. Efekt ten rośnie wraz z ceną nabywanych dóbr. Powoduje to wzrost popytu wraz z ceną tych dóbr.
• Paradoks spekulacyjny - powiązany jest z prognozami cen na przyszłość przez ekonomistów i analityków. Jeżeli oczekuje się że cena w przyszłości będzie ciągle rosła, popyt rośnie mimo rosnącej ceny. Występuje również w przypadku spadku cen. Jeżeli panuje przekonanie, że ceny w przyszłości również będą spadały, bieżący popyt spada, pomimo obecnego spadku cen (Kwiatkowski E., Milewski R. 2005, str 49)

Prawo malejącego popytu — artykuły polecane

Krzywa popytu — Linia ograniczenia budżetowego — Teoria wyboru konsumenta — Popyt konsumpcyjny — Popyt — Popyt sztywny — Efekt dochodowy i substytucyjny — Użyteczność krańcowa — Użyteczność

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Czerwiński Z. (1996), Dedukcyjne teorie ekonomiczne, Czy ekonomia jest nauką?
• Dach Z. (2010), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Dach Z., Pollok A., Przybylska K. (2009), Zbiór zadań z mikroekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Kraków
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Suchecki B., Welfe A. (1988), Elementy teorii popytu konsumpcyjnego, Popyt i rynek w warunkach nierównowagi, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne

Autor: Marcin Wieleba, Joanna Szyszka