GATT

GATT - Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (ang. General Agreement for Tariffs and Trade) - organizacja międzynarodowa podpisana w Genewie 30 października 1947 roku, a obowiązująca od 1 stycznia 1948 do 1995 roku. Powstała, aby ułatwiać współpracę gospodarczą między państwami. Układ ten zawierał zobowiązanie do sukcesywnego obniżania ceł oraz znoszenia ograniczeń w handlu.

TL;DR

GATT (Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu) to organizacja międzynarodowa, która działała od 1948 do 1995 roku. Jej celem było obniżanie ceł i ograniczeń w handlu międzynarodowym. GATT przeprowadziła osiem rund negocjacyjnych, które doprowadziły do liberalizacji handlu światowego. Polska przystąpiła do GATT w 1967 roku, ale miała nietypowy status ze względu na brak taryf celnych i centralnie planowaną gospodarkę. GATT zostało zastąpione przez WTO (Światową Organizację Handlu), która ma szerszy zakres działania i bardziej efektywny system rozstrzygania sporów.

Geneza GATT

Po II wojnie światowej USA zaproponowało utworzenie organizacji międzynarodowej, która zakładała oparcie handlu międzynarodowego na czytelnych zasadach prawnych, które miały zapewnić stabilizację ekonomiczną. Organizacja miała zajmować się rozwojem handlu, stabilizacją walutową, a także miała udzielać pomocy finansowej uczestniczącym w nim państwom. Pierwsze pomysły na stworzenie tej organizacji rozpoczęły już w 1945 roku. 1 stycznia 1948 roku USA zdecydowało się wraz z innymi państwami na podpisanie porozumienia o tymczasowym stosowaniu Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu GATT, które początkowo miało być instrumentem prawnym Międzynarodowej Organizacji Handlu ITO (ang. International Trade Organization). Podstawowym zadaniem GATT było prowadzenie polityki stopniowej liberalizacji handlowej. Miało się to dokonać poprzez planowaną redukcję ceł i likwidację pozacelnych barier w handlu międzynarodowym.

Zasady GATT

• zasada niedyskryminacji i równego traktowania,
• tzw. Klauzula największego uprzywilejowania (traktowanie każdego państwa tak samo) i klauzula narodowa (towary importowanie na równi z towarami krajowymi),
• zasada możliwości interwencji handlowej (cła uznawane za jedyny dozwolony środek polityki handlowej),
• zasada wzajemności.

Cel działalności

Statut GATT przewidywał:

• "stosowanie wzajemności korzyści i ustępstw,
• zmniejszanie, poprzez negocjacje wielostronne, wysokich taryf celnych,
• eliminowanie istniejących ograniczeń ilościowych". (K. Budzowski, S. Wydymus 2000, s. 26-27)

Rundy negocjacyjne

Głównym celem GATT była liberalizacja handlu światowego, a jej działalność i spełnianie przez nią swych funkcji odbywało się poprzez organizowanie tzw. rund negocjacyjnych (D. Begg 2007, s. 438) Podczas czterdziestu lat istnienia tej organizacji odbyło się osiem rund negocjacyjnych. Trzeba również zauważyć, że poszczególne rundy różniły się między sobą liczbą uczestników i zakresem ustępstw.

Runda Genewska: 1947

Pierwsza runda założycielska, odbywała się jeszcze przed podpisaniem GATT. Brało w niej udział 23 państwa. Objęła 45 tys. produktów redukcjami celnymi (łączna wartość 10mld dol.). Dawała dobrą prognozę na przyszłość.

Runda z Annecy: 1949

Druga runda liczyła znacznie mniej uczestników, bo zaledwie 13 państw. Zredukowano 15 tys. towarów. Rokowania, które miały doprowadzić do redukcji ceł odbywały się na zasadzie ‘produkt za produkt’. Kwestie dotyczące pojedynczych towarów, negocjowały dwa kraje, które były dla siebie głównymi dostawcami.

Runda z Torquay: 1950

Brało w niej udział 38 państw. Udało się dokonać 8700 obniżek taryfowych, a USA obniżyło stawki na artykuły przemysłowe o 3%.

Runda Genewska II: 1956

Ta runda odbyła się po lekkim zastoju w działalności GATT. 33 kraje brało w niej udział, którym udało się jednak zawrzeć 59 porozumień bilateralnych, a USA zdecydowało się na ponowną obniżkę stawek na artykuły przemysłowe przez USA o 4%

Runda Dillon’a: 1960-61

Po powstaniu EWG Stany Zjednoczone obawiały się jej konkurencyjności. Ta runda była znacząca z powodów politycznych, jednak 26 państwom udało się, nieznacznie, ale jednak obniżyć cła oraz wymieniono 4,4 tys. koncesji. Jednak była pierwszą porażką USA na forum GATT, ponieważ obawy Stanów Zjednoczonych były słuszne - EWG wprowadziło Wspólną Politykę Rolną, która zaszkodziła USA.

Runda Kennedy’ego: 1964-67

Runda, która stanowiła przełom w redukcji stawek celnych. Inicjatorem były Stany Zjednoczone, które chciało zaingerować w niekorzystny obrót spraw w handle międzynarodowym. Chcieli zmniejszyć przeszkody w handlu z Europą, dlatego zaproponowali linearną metodę redukcji ceł. Przewidywała ona jednakowe procentowo cięcia stawek na całe listy towarów (dotychczas były tylko poszczególne produkty), które zaproponowały członkowie Układu. W rundzie tej wzięły udział 74 kraje i osiągnięto rekordową, bo aż o 33 procentową redukcję ceł, a państwa wysoko rozwinięte wyraźnie odczuły wzrost wymiany handlowej. Nazywana rundą Kennedy’ego, ponieważ ówczesny prezydent USA dostał duża swobodę negocjacyjną, która pozwalała mu na obniżenie ceł nawet o 50%. Ostatecznie nie doszło do tak znaczącej redukcji.

Runda Tokijska: 1973-79

Znacząca dla rozwoju wymiany światowej. Początkowo USA domagało się 60% obniżki ceł, jednak wspólnota nie wyraziła zgody na tak duże ustępstwa. Obniżka ceł osiągnęła wartość 52% w przypadku półfabrykatów, 30% i 33% w przypadku produktów gotowych. Podczas tej rundy utworzono sześć kodeksów, które normowały warunki stosowania ograniczeń pozataryfowych w sposób nieograniczający handlu. Uzgodnione kodeksy: w sprawie barier technicznych w handlu, dumpingu i procedur antydumpingowych, subwencji i ceł antydumpingowych, licencji importowych, wyceny wartości towarów na potrzeby wymiaru cła, a także zakupów rządowych.

Runda Urugwajska: 1986-94

To właśnie na mocy postanowień tej rundy negocjacyjnej utworzono WTO. Runda Urugwajska wyróżniała się nie tylko czasem trwania, ale też ilością problemów, którymi się zajęła. Przede wszystkim miała ona na celu uregulowanie wzajemnych zależności między GATT a WTO, tak, aby miała miejsce ciągłość tych instytucji. Poza tym zwiększyła ona przejrzystość reguł dotyczących handlu. Rozszerzyła porozumienie dotyczące handlu usługami, prawami własności intelektualnej i handlowymi aspektami bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz uzyskała porozumienie w sprawie obrotu produktami rolnymi. Na mocy jej postanowień powołano do życia GATS - porozumienie w Sprawie Handlu Usługami.

Polska w GATT

Polska przystąpiła do GATT w 1967 roku. Jednak jej status był nietypowy, bowiem Polska nie posiadała taryfy celnej dla wymiany handlowej z zagranicą, a gospodarka była centralnie planowana więc ceny nie były kształtowane przez rynek. Z racji tego Polska musiała udzielić koncesji na rzecz pozostałych krajów. Zobowiązała się do powiększenia importu o 7% rocznie z krajów członkowskich, niestety było to dla Polski wielkim kłopotem, z którego nie mogła się wywiązać. Istniejący system cen w tamtym czasie przyczynił się także do niekorzystnego traktowania polskich towarów w przypadku postępowania antydumpingowego.

GATT a WTO

• GATT nie miał struktury instytucjonalnej, miał charakter tymczasowy (porozumienie), WTO ma charakter trwały (organizacja międzynarodowa),
• W przeciwieństwie do WTO, GATT nie był ratyfikowany przez kraje,
• W GATT porozumienia obowiązywały państwa przystępujące do danej zasady, w WTO porozumienia mają charakter prawnie wiążący i obowiązują wszystkie państwa członkowskie,
• GATT zajmował się przede wszystkim wymianą towarową, WTO ma szerszy zakres przedmiotowy, poza wymianą towarową, zajmował się handlem artykułami rolnymi, tekstylnymi, usługami, inwestycjami i ochroną praw własności intelektualnej,
• WTO ma sprawniejszy system rozstrzygania sporów, wszystkie procedury są szybsze i automatycznie wiążące,
• WTO w przeciwieństwie do GATT ma osobowość prawną,
• GATT jest tylko jednym z filarów WTO.

GATT — artykuły polecane

Unia — NAFTA — Światowa Organizacja Handlu — EFTA — Unia Europejska — Kartel — Trust — Embargo — Polityka proeksportowa

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Budzowski K., Wydymus S. (2007), Problemy handlu międzynarodowego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Dugiel W. (2013), Światowy system handlu, nowe wyzwania i próby reform, Oficyna wydawnicza, Warszawa
• Mika C., Jeżewski M. (red.) (2013), Swoboda handlu międzynarodowego w prawie międzynarodowym, Scriptum, Kraków-Warszawa
• Rewizorski M. (2011), WTO i Gospodarka światowa w dobie globalizacji, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej
• Skrzypczyńska J. (2012), Polska w GATT/WTO, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań
• Świerkocki J. (2007), Światowy system handlu - Istota i przyczyny rozwoju, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica

Autor: Obińska Emilia, Mrozik Kamila