Dekapitalizacja
Dekapitalizacja polega na zmniejszaniu się wartości środków trwałych. Jest ona procesem utraty wartości majątku trwałego. Na skutek ich zużycia, które postępuje wraz z upływem czasu, pomniejsza się wartość kapitału trwałego przedsiębiorstwa. Środki trwałe, będące częścią środków pracy, to takie składniki majątku, które są przeznaczone na potrzeby jednostki, są kompletne, zdatne do użytku oraz mają przynieść jednostce korzyści ekonomiczne niewynikające z przyrostu wartości tych składników. Ich okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok. Jak zauważa K. H. Szewczak środki trwałe zaczynają tracić na wartości już w momencie ich nabycia, czy wytworzenia.
Zużycie środków trwałych możemy podzielić na kilka kategorii, a mianowicie na:
- Zużycie fizyczne
- Zużycie moralne
Jak słusznie zauważa Tadeusz Śliwa, w procesie dekapitalizacji, znaczenie ma również przywrócenie utraconej częściowo wartości środków trwałych przy pomocy zabiegów renowacyjnych zwykle przybierających postać bieżącego lub kapitalnego remontu.
TL;DR
Dekapitalizacja to proces zmniejszania się wartości środków trwałych w przedsiębiorstwie. Zużycie fizyczne i moralne są głównymi przyczynami dekapitalizacji. Można przywrócić wartość środków trwałych poprzez konserwację i modernizację. Umorzenie to zmniejszenie wartości początkowej środka trwałego. Istnieją różne rodzaje okresów użytkowania i wskaźników oceny stanu środków trwałych.
Zużycie fizyczne środków trwałych
Na zużycie tzw. fizyczne środka trwałego ma wpływ przede wszystkim fakt, że bierze on udział w procesach technologicznych, wytwórczych. Poza tym, jak doskonale wiadomo, zjawiska atmosferyczne również niekorzystnie oddziałują na jego wartość. (K. H. Szewczak 2013, s. 111)
Zużycie fizyczne środka trwałego może następować w sposób:
- Stopniowy
- Gwałtowny (T. Śliwa 1991, s. 7 za I. Koźniewska w [3], s. 15)
Wartość użytkowa środka trwałego zależy od zdolności zaspokojenia w określonym czasie pewnych potrzeb społecznych, a więc od wytwarzania produktów w warunkach ponoszenia nakładów pracy nie wyższych od społecznie niezbędnych(J. Rokita i in. 1998, s. 70). Oznacza to po prostu, że fizyczne zużycie środka trwałego jest następstwem eksploatowania go, zgodnie z jego zastosowaniem.
Uwagę należy zwrócić na to, że nawet środek, który nie jest użytkowany, traci na wartości. Fakt ten jest spowodowany upływającym czasem.
Na szybkość zużycia środka trwałego niewątpliwie mają wpływ:
- sposób jego wykorzystania,
- warunki pracy,.
- sposób konserwacji,
- kwalifikacje obsługujących go pracowników,
- intensywność jego eksploatowania (D. Dębski 2006, s. 13)
Urządzenia tracą swoją zdolność do pracy na skutek procesów zużycia technicznego. Należą do nich procesy:
- tribologiczne (procesy zachodzące w ruchomym styku ciał)
- erozyjne
- korozyjne
Odzyskiwanie zdolności do pracy środków trwałych
Dzięki różnego rodzaju konserwacjom, remontom, procesom modernizacyjnym i innym zabiegom przywracającymi zdolność do pracy można odzyskiwać lub zwiększać wartość urządzeń.
Zużycie moralne środków trwałych
Inaczej zwane jest zużyciem ekonomicznym. Jak podaje literatura, polega ono na utracie przez te środki wartości jeszcze przed upływem okresu ich rzeczywistego fizycznego zużycia (K. H. Szewczak 2013, s. 111)
Proces ten następuje na skutek postępu technicznego (T. Śliwa 1991, s. 7)
Wyżej wspomniany postęp techniczny rozumiany jest jako:
- skurczenie się rynku na produkt lub usługę
- skomponowanie wydajniejszych środków trwałych
- udoskonalenie technologii produkcji wytwarzania środków trwałych
- odwołanie środków trwałych z użytkowania
- niezbędnością zmian formy produkcji
Do ekonomicznych objawów zużycia fizycznego zaliczamy:
- spadek wydajności majątku trwałego
- aprecjacja kosztów, spowodowana częstszymi konserwacjami
- zmniejszenie się precyzji maszyn, co skutkuje pogorszeniem się jakości produkowanych dóbr
Jak słusznie zauważa K. Szewczak,okres rynkowy wiąże się z zużyciem ekonomicznym, wywołanym postępem technicznym. Oznacza to, że opłacalnym jest zamiana niezużytych fizycznie jeszcze środków trwałych na nowocześniejsze. Wartość takiego niezużytego jeszcze środka trwałego wyznacza się przy pomocy wartość rezydualnej, która odpowiada wartości tego środka, jaką można uzyskać za niego na rynku.
Resurs
Czas pracy urządzenia, po upływie którego konieczny jest serwis, nazywamy resursem.
Resursem można manipulować w celu np. zwiększenia wartości urządzenia. Jest to zależność wprost proporcjonalna.
Pożądana jest sytuacja, w której urządzenie i technologia produkcji są skonstruowane w ten sposób, że liczba obsług jest jak najmniejsza i zsynchronizowana dla wszystkich części urządzenia. Scenariuszem idealnym jest taki, w którym urządzenie i wszystkie jego części zużywałyby się jednakowo.
Rodzaje resursu:
- międzyobsługowe
- całkowity - wymiana urządzenia na nowe
Umorzenie środków trwałych
Umorzeniem nazywamy zmniejszenie wartości początkowej środka trwałego. Odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych dokonuje się systematycznie, planowo rozkładając jego początkową wartość na ustalony okres amortyzacji. Amortyzacja trwa od momentu przyjęcia środka do użytkowania do momentu zrównania odpisów amortyzacyjnych bądź też likwidacji środka trwałego (M. Szczerbiak i in. 2004, s. 40).
Okres odpisów umorzeniowych powinien odpowiadać okresowi zdolności środka trwałego do pracy. Jak podaje K. Szewczak W praktyce większości przedsiębiorstw część środków trwałych pomimo 100% umorzenia w dalszych okresach jest użytkowana.
Okresy użytkowania środków trwałych
Wyróżniamy następujące rodzaje okresów użytkowania:
- fizyczny - czas, ekonomicznej użyteczności urządzenia
- techniczny - czas upływający z dniem pojawienia się nowych typów urządzeń, powodujące, że obecne stają się niepostępowe
- rynkowy - czas, w którym na wytwarzane przez urządzenie dobro czy usługę, ustaje popyt
- księgowy - czas, w którym odpisy amortyzacyjne zrównują się z wartością początkową środka trwałego
- ekonomiczny
Wskaźniki odnowy i struktura wiekowa środków trwałych
Wskaźnik, które pozwolą nam ocenić stan środka trwałego
| WSKAŹNIK | INTERPRETACJA |
|---|---|
| Wskaźnik odnowy | Stosunek wartości środków trwałych przyjętych z inwestycji w ciągu roku do wartości środków trwałych na koniec roku. |
| Współczynnik likwidacji | Stosunek środków trwałych zlikwidowanych do wartości środków trwałych na początku roku. |
| Połowiczny cykl rotacji | Ilość kolejnych lat poprzedzających n-ty rok, dla których suma inwestycji oddanych do użytkowania pokrywa połowę wartości. |
| Wiek środków trwałych | Na wartość środków trwałych składają się wartości środków trwałych zainwestowanych w różnych okresach czasu. |
Na podstawie T. Śliwa 1991, s. 20-22
| Dekapitalizacja — artykuły polecane |
| Nakłady — Koszty produkcji — Postęp techniczny — Koszt stały — Koszt zmienny — Koszty bezpośrednie — Koszt a wydatek — Cykl konwersji gotówki — Czynnik produkcji |
Bibliografia
- Dębski S. (2011), Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Część 2, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
- Lorencowicz E. (2005), Wyposażenie techniczne i jego zmiany w gospodarstwach rolnych do 10 ha, Inżynieria Rolnicza, Nr 7
- Rokita J. (red.) (1988), Metody oceny gospodarki majątkiem trwałym w przedsiębiorstwie, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego, Katowice
- Rzempała A., Wojewodzic T. (2008), Kluczowe czynniki dekapitalizacji majątku gospodarstw upadających południowej Polski, Uniwersytet Rolniczy, Kraków
- Szczerbak M. (red.) (2004), Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, Difin, Warszawa
- Szewczak K. (2013), Zarządzanie eksploatacją środków trwałych w przedsiębiorstwie, Difin, Warszawa
- Śliwa T. (1991), Analiza procesu dekapitalizacji środków trwałych w przemyśle na bazie teorii odnowy, Zakład Badań Statystyczno-Ekonomicznych Głównego Urzędu Statystycznego i Polskiej Akademii Nauk, Warszawa
- Wigier M. (2013), Model rozwoju rolnictwa polskiego w świetle efektów realizacji WPR, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, Nr 1
Autor: Dominika Świerczek
