Zanieczyszczenie wody: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Zarządzania
m (Infobox update)
 
m (cleanup bibliografii i rotten links)
 
(Nie pokazano 19 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{infobox4
Woda ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju życia na ziemi. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków chemicznych. W środowisku jej całkowita ilość jest stała, natomiast występuje w trzech stanach skupienia (stałym, ciekłym, gazowym) i to dzięki nim możliwy jest jej obieg w przyrodzie. Woda charakteryzuje się największą ruchliwością wśród wszystkich elementów środowiska przyrodniczego, gdyż nieustannie krąży pomiędzy litosferą, biosferą, atmosferą oraz wodami śródlądowymi i oceanicznymi. Przerwanie tego obiegu oznacza śmierć, również dla człowieka, gdyż rola wody w organizmie ludzkim jest porównywalna z rolą w przyrodzie. Dlatego wodę trzeba dokładnie poznać, ochraniać i postępować z nią odpowiedzialnie. [[Zasoby]] wodne kuli ziemskiej są ogromne, jednak ilość wody słodkiej jest znacznie ograniczona w porównaniu do globalnych potrzeb ludzkości<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''[[Ochrona środowiska]] przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 158</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''[[Ekologia]] z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 112</ref>.
|list1=
<ul>
<li>[[Degradacja gleby]]</li>
<li>[[Główne problemy ekologiczne]]</li>
<li>[[Zanieczyszczenie powietrza]]</li>
<li>[[Odpady komunalne]]</li>
<li>[[Degradacja biosfery]]</li>
<li>[[Emisja gazów cieplarnianych]]</li>
<li>[[Zanieczyszczenie gleby]]</li>
<li>[[Jakość powietrza]]</li>
<li>[[Paliwa kopalne]]</li>
</ul>
}}


Jednym z problemów, z którymi zmaga się ludzkość jest '''zanieczyszczenie wód''' i [[degradacja]] ich jakości, która obejmuje niekorzystne zmiany jej cech fizykochemicznych oraz biologicznych (bakteriologicznych), spowodowane wprowadzeniem ogromnych ilości substancji organicznych i nieorganicznych (stałych, płynnych i gazowych), substancji promieniotwórczych lub energii cieplnej. Wzrasta ilość zanieczyszczeń obecnych w ściekach, które wraz z nimi spływają do takich odbiorników jak: rzeki, jeziora, stawy, zbiorniki retencyjne, morza i oceany. Takich zasobów wodnych nie można wykorzystać do różnych celów związanych z działalnością i egzystencją człowieka. Bezpośrednio przekłada się to na zmniejszenie dostępnych zasobów wodnych<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 164</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 116</ref>.


Woda ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju życia na ziemi. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków chemicznych. W środowisku jej całkowita ilość jest stała, natomiast występuje w trzech stanach skupienia (stałym, ciekłym, gazowym) i to dzięki nim możliwy jest jej obieg w przyrodzie. Woda charakteryzuje się największą ruchliwością wśród wszystkich elementów środowiska przyrodniczego, gdyż nieustannie krąży pomiędzy litosferą, biosferą, atmosferą oraz wodami śródlądowymi i oceanicznymi. Przerwanie tego obiegu oznacza śmierć, również dla człowieka, gdyż rola wody w organizmie ludzkim jest porównywalna z rolą w przyrodzie. Dlatego wodę trzeba dokładnie poznać, ochraniać i postępować z nią odpowiedzialnie. Zasoby wodne kuli ziemskiej są ogromne, jednak ilość wody słodkiej jest znacznie ograniczona w porównaniu do globalnych potrzeb ludzkości<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 158</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 112</ref>.
Istnieje bardzo wiele dróg, którymi substancje toksyczne przedostają się do wody. Zanieczyszczenia mogą być zrzucane do niej bezpośrednio wraz z ściekami, mogą być też zmywane z powierzchni ziemi (są to tzw. spływy powierzchniowe) bądź dostawać się z powietrza. Dużą role odgrywają tutaj opady atmosferyczne, które stanowią pewnego rodzaju "ściek", gdyż spłukują toksyny z obszarów zamieszkałych przez ludzi, z terenów komunikacyjnych, z hałd czy wysypisk, a także zmywają różnego rodzaju chemikalia z pól uprawnych<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 166</ref>.


Jednym z problemów, z którymi zmaga się ludzkość jest '''zanieczyszczenie wód''' i degradacja ich jakości, która obejmuje niekorzystne zmiany jej cech fizykochemicznych oraz biologicznych (bakteriologicznych), spowodowane wprowadzeniem ogromnych ilości substancji organicznych i nieorganicznych (stałych, płynnych i gazowych), substancji promieniotwórczych lub energii cieplnej. Wzrasta ilość zanieczyszczeń obecnych w ściekach, które wraz z nimi spływają do takich odbiorników jak: rzeki, jeziora, stawy, zbiorniki retencyjne, morza i oceany. Takich zasobów wodnych nie można wykorzystać do różnych celów związanych z działalnością i egzystencją człowieka. Bezpośrednio przekłada się to na zmniejszenie dostępnych zasobów wodnych<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 164</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 116</ref>.
==TL;DR==
<google>t</google>
Artykuł porusza problem zanieczyszczenia wód i degradacji ich jakości. Zanieczyszczenia mogą być naturalne lub sztuczne, pochodzące głównie z działalności człowieka. Istnieje wiele dróg, którymi substancje toksyczne przedostają się do wód. Do oceny jakości wód wykorzystuje się wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne. W Polsce istnieją trzy klasy czystości wód powierzchniowych. Zanieczyszczenie wód ma negatywne skutki dla środowiska, takie jak eutrofizacja. Ochrona wód jest uregulowana w różnych ustawach.


Istnieje bardzo wiele dróg, którymi substancje toksyczne przedostają się do wody. Zanieczyszczenia mogą być zrzucane do niej bezpośrednio wraz z ściekami, mogą być też zmywane z powierzchni ziemi (są to tzw. spływy powierzchniowe) bądź dostawać się z powietrza. Dużą role odgrywają tutaj opady atmosferyczne, które stanowią pewnego rodzaju "ściek", gdyż spłukują toksyny z obszarów zamieszkałych przez ludzi, z terenów komunikacyjnych, z hałd czy wysypisk, a także zmywają różnego rodzaju chemikalia z pól uprawnych<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 166</ref>.
<google>n</google>


==Czynniki powodujące zanieczyszczenie wód==
==Czynniki powodujące zanieczyszczenie wód==
Czynniki powodujące zanieczyszczenie wód można podzielić na dwie grupy<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 164-165</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 116</ref>:
Czynniki powodujące zanieczyszczenie wód można podzielić na dwie grupy<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 164-165</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 116</ref>:
* ''naturalne'' (np. zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza czy zasolenie),
* ''naturalne'' (np. zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza czy zasolenie),
* ''sztuczne (antropogeniczne)'', czyli takie, które są związane z działalnością człowieka (np. zanieczyszczenia pochodzące ze ścieków i składowisk odpadów komunalnych, odpady hodowlane (gnojowica, obornik), środki chemizacji rolnictwa lub inne odpady stałe, ciekłe i lotne). Wyróżnia się sztuczne zanieczyszczenia chemiczne oraz biologiczne.
* ''sztuczne (antropogeniczne)'', czyli takie, które są związane z działalnością człowieka (np. zanieczyszczenia pochodzące ze ścieków i składowisk odpadów komunalnych, [[odpady]] hodowlane (gnojowica, obornik), środki chemizacji rolnictwa lub inne odpady stałe, ciekłe i lotne). Wyróżnia się sztuczne zanieczyszczenia chemiczne oraz biologiczne.
** Zanieczyszczenia chemiczne – dotyczą zmian odczynu pH i składu chemicznego. Zalicza się do nich np. oleje, ropę i jej składniki, smary, benzynę, detergenty, nawozy, środki ochrony roślin czyli pestycydy, silne kwasy, zasady, krezole, fenole, sole metali ciężkich, węglowodory aromatyczne.
** Zanieczyszczenia chemiczne - dotyczą zmian odczynu pH i składu chemicznego. Zalicza się do nich np. oleje, ropę i jej składniki, smary, benzynę, detergenty, nawozy, środki ochrony roślin czyli pestycydy, silne kwasy, zasady, krezole, fenole, sole metali ciężkich, węglowodory aromatyczne.
** Zanieczyszczenia biologiczne – powodują je głównie patogenne drobnoustroje, np. bakterie, grzyby, wirusy, glony, pierwotniaki i ich toksyny.
** Zanieczyszczenia biologiczne - powodują je głównie patogenne drobnoustroje, np. bakterie, grzyby, wirusy, glony, pierwotniaki i ich toksyny.
Biorąc pod uwagę działanie na organizmy żywe zanieczyszczenie wód dzieli się na<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165</ref>:
Biorąc pod uwagę [[działanie]] na organizmy żywe zanieczyszczenie wód dzieli się na<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165</ref>:
* ''bezpośrednio szkodliwe'' (np. cyjanowodór, kwas siarkowy i siarczany, fenole),
* ''bezpośrednio szkodliwe'' (np. cyjanowodór, kwas siarkowy i siarczany, fenole),
* ''pośrednio szkodliwe'' (powodujące niewystarczająca ilość tlenu w wodzie, którą potrzebują organizmy wodne, aby pozostać przy życiu).
* ''pośrednio szkodliwe'' (powodujące niewystarczająca ilość tlenu w wodzie, którą potrzebują organizmy wodne, aby pozostać przy życiu).
Kolejnym kryterium podziału zanieczyszczeń wód jest trwałość tych zanieczyszczeń<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego’'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165</ref>:
Kolejnym kryterium podziału zanieczyszczeń wód jest trwałość tych zanieczyszczeń<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego’'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165</ref>:
* ''trwałe'' – tylko w niewielkim stopniu ulegają rozkładowi biologicznemu i pozostają w środowisku w niezmienionej formie przez długi czas (np. produkty destylacji ropy naftowej, pestycydy, fenole),
* ''trwałe'' - tylko w niewielkim stopniu ulegają rozkładowi biologicznemu i pozostają w środowisku w niezmienionej formie przez długi czas (np. produkty destylacji ropy naftowej, pestycydy, fenole),
* ''nierozkładalne'' – nie ulegają większym przemianom chemicznym i nie są atakowane przez drobnoustroje (np. sole metali ciężkich),
* ''nierozkładalne'' - nie ulegają większym przemianom chemicznym i nie są atakowane przez drobnoustroje (np. sole metali ciężkich),
* ''rozkładalne'' – podlegają przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych, zazwyczaj przy udziale bakterii (np. substancje znajdujące się w ściekach domowych).
* ''rozkładalne'' - podlegają przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych, zazwyczaj przy udziale bakterii (np. substancje znajdujące się w ściekach domowych).


==Podział ścieków==
==Podział ścieków==
Ścieki to mieszanina zużytej wody oraz różnego rodzaju substancji (stałych, płynnych, gazowych, radioaktywnych) i ciepła, która jest usuwana z terenów miast i zakładów przemysłowych. Ścieki stanowią podstawowe źródło zanieczyszczeń wód w Polsce, gdyż ich powstawanie towarzyszy niemal każdemu sektorowi ludzkiej działalności. Ze względu na pochodzenie ścieki można podzielić na<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 119-120</ref>:
Ścieki to mieszanina zużytej wody oraz różnego rodzaju substancji (stałych, płynnych, gazowych, radioaktywnych) i ciepła, która jest usuwana z terenów miast i zakładów przemysłowych. Ścieki stanowią podstawowe źródło zanieczyszczeń wód w Polsce, gdyż ich powstawanie towarzyszy niemal każdemu sektorowi ludzkiej działalności. Ze względu na pochodzenie ścieki można podzielić na<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165</ref><ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 119-120</ref>:
* ''bytowo-gospodarcze i miejskie'' – przede wszystkim pochodzą z takich zakładów jak: pralnie, szpitale, lokale gastronomiczne czy z domów mieszkalnych czy innych budynków (zakłady pracy, miejsca użyteczności publicznej itd.). Oprócz zagrożenia biologicznego, stanowią poważne zagrożenie higieniczne czy epidemiologiczne, bowiem wraz z obiegiem wody rozprzestrzeniać się może żółtaczka zakaźna, wirus Heinego-Medina, czerwonka, wąglik czy dur brzuszny,
* ''bytowo-gospodarcze i miejskie'' - przede wszystkim pochodzą z takich zakładów jak: pralnie, szpitale, lokale gastronomiczne czy z domów mieszkalnych czy innych budynków (zakłady pracy, miejsca użyteczności publicznej itd.). Oprócz [[zagrożenia]] biologicznego, stanowią poważne [[zagrożenie]] higieniczne czy epidemiologiczne, bowiem wraz z obiegiem wody rozprzestrzeniać się może żółtaczka zakaźna, wirus Heinego-Medina, czerwonka, wąglik czy dur brzuszny,
* ''rolnicze'' – wykazują działanie podobne do ścieków gospodarczych, pochodzą głównie ze spływu z bogato nawożonych podwórzy, gnojowisk i większych zakładów hodowli drobiu, tuczu, czy świń,
* ''rolnicze'' - wykazują działanie podobne do ścieków gospodarczych, pochodzą głównie ze spływu z bogato nawożonych podwórzy, gnojowisk i większych zakładów hodowli drobiu, tuczu, czy świń,
* ''przemysłowe'' – pochodzą z procesów przetwórczych i produkcyjnych, wytwarzane w niemal każdej dziedzinie przemysłu (głównie przemysł paliwowo-energetyczny, górniczy, metalurgiczny, chemiczny, włókienniczy, garbarski, celulozowy i spożywczy), stanowią ponad połowę ogólnej ilości ścieków, jednak nie zawsze występują w stężeniach bezpośrednio trujących. Są to przede wszystkim: kwasy mineralne, sole metali ciężkich, substancje organiczne, cyjanki, tłuszcze, oleje mineralne, siarczki, fenole, barwniki, węglowodory itd.,
* ''przemysłowe'' - pochodzą z procesów przetwórczych i produkcyjnych, wytwarzane w niemal każdej dziedzinie przemysłu (głównie [[przemysł]] paliwowo-energetyczny, górniczy, metalurgiczny, chemiczny, włókienniczy, garbarski, celulozowy i spożywczy), stanowią ponad połowę ogólnej ilości ścieków, jednak nie zawsze występują w stężeniach bezpośrednio trujących. Są to przede wszystkim: kwasy mineralne, sole metali ciężkich, substancje organiczne, cyjanki, tłuszcze, oleje mineralne, siarczki, fenole, barwniki, węglowodory itd.,
* ''radioaktywne'' – pochodzą z zakładów, w których wykorzystuje się pierwiastki promieniotwórcze, np. reaktory atomowe, placówki lecznicze, instytucje naukowe,
* ''radioaktywne'' - pochodzą z zakładów, w których wykorzystuje się pierwiastki promieniotwórcze, np. reaktory atomowe, placówki lecznicze, instytucje naukowe,
* ''opadowe'' – powstają przy myciu i polewaniu ulic miast, podczas topnienia śniegu, a także w wyniku kwaśnych deszczów.
* ''opadowe'' - powstają przy myciu i polewaniu ulic miast, podczas topnienia śniegu, a także w wyniku kwaśnych deszczów.


==Metody oceny jakości wód==
==Metody oceny jakości wód==
Aby ocenić czystość wód bada się ich cechy fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Określa się je wykorzystując dwa rodzaje wskaźników, fizykochemiczne oraz biologiczne.
Aby ocenić czystość wód bada się ich cechy fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Określa się je wykorzystując dwa rodzaje wskaźników, fizykochemiczne oraz biologiczne.
* ''Fizykochemiczne wskaźniki zanieczyszczeń wód''<ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 123-124</ref>:
* ''Fizykochemiczne wskaźniki zanieczyszczeń wód''<ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 123-124</ref>:
** temperatura,
** temperatura,
** smak,
** smak,
Linia 54: Linia 42:
** utlenialność,
** utlenialność,
** mętność,
** mętność,
** chemiczne zapotrzebowanie na tlen,
** chemiczne [[zapotrzebowanie]] na tlen,
** biochemiczne zapotrzebowanie na tlen.
** biochemiczne zapotrzebowanie na tlen.
* ''Wskaźniki biologiczne''<ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 124</ref>:
* ''Wskaźniki biologiczne''<ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 124</ref>:
** indeks saprobowości,
** [[indeks]] saprobowości,
** miano Coli.
** miano Coli.


==Klasy czystości wód==
==Klasy czystości wód==
W Polsce istnieją trzy klasy czystości wód powierzchniowych (śródlądowych)<ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa, s. 125</ref>:
W Polsce istnieją trzy klasy czystości wód powierzchniowych (śródlądowych)<ref>Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 125</ref>:
* ''Klasa I'' – wody czyste, które nadają się do picia, do hodowli ryb oraz do korzystania przez przemysł farmaceutyczny i spożywczy,
* ''Klasa I'' - wody czyste, które nadają się do picia, do hodowli ryb oraz do korzystania przez przemysł farmaceutyczny i spożywczy,
* ''Klasa II'' – wody na potrzeby rekreacyjne (kąpieliska) oraz nadające się do chowu i hodowli zwierząt gospodarczych,
* ''Klasa II'' - wody na [[potrzeby]] rekreacyjne (kąpieliska) oraz nadające się do chowu i hodowli zwierząt gospodarczych,
* ''Klasa III'' – wody, które można wykorzystać tylko do nawadniania terenów ogrodniczych lub rolniczych, a także w zakładach przemysłowych (z wyjątkiem farmaceutycznych i spożywczych).
* ''Klasa III'' - wody, które można wykorzystać tylko do nawadniania terenów ogrodniczych lub rolniczych, a także w zakładach przemysłowych (z wyjątkiem farmaceutycznych i spożywczych).
Wody nieodpowiadające normom, czyli te nadmiernie zanieczyszczone, nie mogą być zaklasyfikowane do żadnej z powyższych kategorii i nazywa się je wodami pozaklasowymi.
Wody nieodpowiadające normom, czyli te nadmiernie zanieczyszczone, nie mogą być zaklasyfikowane do żadnej z powyższych kategorii i nazywa się je wodami pozaklasowymi.


==Skutki zanieczyszczenia wód==
==Skutki zanieczyszczenia wód==
Cykl hydrologiczny stanowi główną drogę migracji zanieczyszczeń w biosferze. Szybka wędrówka wody powoduje szybkie przemieszczanie się substancji toksycznych na duże odległości i ich ewentualną kumulację w zbiornikach końcowych. '''Eutrofizacja''' stanowi obecnie najpowszechniejsze zagrożenie dla jakości wód i ogromny problem w skali światowej. Eutrofizacja oznacza kumulację zanieczyszczeń biogennych (NPK) zawartych w spływach z pól uprawnych, ściekach itd. co powoduje nadmierne użyźnianie wód, a w konsekwencji ogromne szkody w środowisku przyrodniczym. Eutrofizacja m.in. powoduje: zubożenie składu gatunkowego, spadek populacji niektórych ryb, zatruwanie wód toksynami produkowanymi przez sinice, czy zakłócenia w sieci troficznej<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 166-167</ref>.
[[Cykl]] hydrologiczny stanowi główną drogę migracji zanieczyszczeń w biosferze. Szybka wędrówka wody powoduje szybkie przemieszczanie się substancji toksycznych na duże odległości i ich ewentualną kumulację w zbiornikach końcowych. '''Eutrofizacja''' stanowi obecnie najpowszechniejsze zagrożenie dla jakości wód i ogromny problem w skali światowej. Eutrofizacja oznacza kumulację zanieczyszczeń biogennych (NPK) zawartych w spływach z pól uprawnych, ściekach itd. co powoduje nadmierne użyźnianie wód, a w konsekwencji ogromne szkody w środowisku przyrodniczym. Eutrofizacja m.in. powoduje: zubożenie składu gatunkowego, spadek populacji niektórych ryb, zatruwanie wód toksynami produkowanymi przez sinice, czy zakłócenia w sieci troficznej<ref>Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 166-167</ref>.


==Ochrona wód w przepisach prawnych==
==Ochrona wód w przepisach prawnych==
Kwestie dotyczące ochrony wód w Polsce są zawarte w następujących ustawach<ref>Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K. (2007). ''Ochrona biosfery'', Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa</ref>:
Kwestie dotyczące ochrony wód w Polsce są zawarte w następujących ustawach<ref>Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K. (2007). ''Ochrona biosfery'', Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa</ref>:
* ''Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska''
* ''[[Ustawa]] z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska''
* ''Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane''
* ''Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - [[Prawo]] budowlane''
* ''Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska''
* ''Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. [[Prawo ochrony środowiska]]''
* ''Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym''  
* ''Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym''
* ''Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody''
* ''Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody''
* ''Ustawa z dn. 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze''
* ''Ustawa z dn. 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze''
* ''Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne''
* ''Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne''


==Bibliografia==
{{infobox5|list1={{i5link|a=[[Degradacja gleby]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Główne problemy ekologiczne]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Zanieczyszczenie powietrza]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Odpady komunalne]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Degradacja biosfery]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Emisja gazów cieplarnianych]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Zanieczyszczenie gleby]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Jakość powietrza]]}} &mdash; {{i5link|a=[[Paliwa kopalne]]}} }}
* Bauerek A., Łączny J. (2010). [https://www.pgi.gov.pl/images/stories/przeglad/2010rok/pg_2010_01_19.pdf ''Zanieczyszczenie wód spływu powierzchniowego ze skarpy osadnika odpadów poflotacyjnych rud Zn-Pb typu doliny Mississippi w Bolesławiu k. Olkusza''], „Przegląd Geologiczny”, vol. 58, nr 1
* Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
* Jagiełło E. (2003). [http://www.archive.ineko.net.pl/pdf/IE-9.pdf#page=136 ''Zanieczyszczenie wód podziemnych przez składowisko odpadów komunalnych Swojczyce''], „Inżynieria Ekologiczna”, nr 9
* Kubiak J., Tórz A. (2005). [http://arch.apsl.edu.pl/spb/pliki/nr2/002_Kubiak_Torz.pdf ''Eutrofizacja. Podstawowe problemy ochrony wód jeziornych na pomorzu zachodnim''], „Słupskie Prace Biologiczne”, nr 2
* Kundzewicz, Z. (red.) (2014). [http://www.pan.poznan.pl/nauki/N_410_12_Kundzewicz_woda.pdf ''Zagrożenia związane z wodą''], „Gospodarka Wodna”, nr 10
* Piekutin J. (2011). [http://www.ros.edu.pl/images/roczniki/archive/pp_2011_124.pdf ''Zanieczyszczenie wód produktami naftowymi''], „Rocznik Ochrona Środowiska”, tom 13
* Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K. (2007). ''Ochrona biosfery'', Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
* Pyłka-Gutowska E. (2000). ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo „Oświata”, Warszawa
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910770335/U/D19910335Lj.pdf Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska]'', (Dz.U. 1991 nr 77 poz. 335)
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19940890414/U/D19940414Lj.pdf Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane]'', (Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414)
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20010620627/U/D20010627Lj.pdf Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska]'', (Dz.U. 2001 nr 62 poz. 627)
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030800717/U/D20030717Lj.pdf Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym]'', (Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717)
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20040920880/U/D20040880Lj.pdf Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody]'', (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880)
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111630981/U/D20110981Lj.pdf Ustawa z dn. 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze]'', (Dz.U. 2011 nr 163 poz. 981)
* ''[http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001566/U/D20171566Lj.pdf Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne]'', (Dz.U. 2017 poz. 1566)


==Przypisy==
==Przypisy==
<references />
<references />
==Bibliografia==
<noautolinks>
* Bauerek A., Łączny J. (2010), ''[https://www.pgi.gov.pl/images/stories/przeglad/2010rok/pg_2010_01_19.pdf Zanieczyszczenie wód spływu powierzchniowego ze skarpy osadnika odpadów poflotacyjnych rud Zn-Pb typu doliny Mississippi w Bolesławiu k/ Olkusza]'', Przegląd Geologiczny, vol. 58, nr 1
* Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2009), ''Ochrona środowiska przyrodniczego'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
* Jagiełło E. (2003), ''Zanieczyszczenie wód podziemnych przez składowisko odpadów komunalnych Swojczyce'', Inżynieria Ekologiczna, nr 9
* Kubiak J., Tórz A. (2005), ''Eutrofizacja. Podstawowe problemy ochrony wód jeziornych na pomorzu zachodnim'', Słupskie Prace Biologiczne, nr 2
* Kundzewicz Z. (red.) (2014), ''Zagrożenia związane z wodą'', Gospodarka Wodna, nr 10
* Piekutin J. (2011), ''[https://www.ros.edu.pl/images/roczniki/archive/pp_2011_124.pdf Zanieczyszczenie wód produktami naftowymi]'', Rocznik Ochrona Środowiska, tom 13
* Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K. (2007), ''Ochrona biosfery'', Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
* Pyłka-Gutowska E. (2000), ''Ekologia z ochroną środowiska'', Wydawnictwo Oświata, Warszawa
* ''Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20040920880 Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880]
* ''Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19910770335 Dz.U. 1991 nr 77 poz. 335]
* ''Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170001566 Dz.U. 2017 poz. 1566]
* ''Ustawa z dnia 21 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20010620627 Dz. U. nr 62 poz. 627]
* ''Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20030800717 Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717]
* ''Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane.'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19940890414 Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414]
* ''Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze'' [https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20111630981 Dz.U. 2011 nr 163 poz. 981]
</noautolinks>


{{a|Anna Waleczek}}
{{a|Anna Waleczek}}
[[Kategoria:Ochrona środowiska]]
[[Kategoria:Zanieczyszczenia]]


{{law}}
{{#metamaster:description|Zanieczyszczenie wody - przyczyny, skutki i sposoby ochrony. Wpływają na nią substancje organiczne i nieorganiczne, bakterie oraz energia cieplna. Ochrona wód jest kluczowa dla przyszłości planety.}}

Aktualna wersja na dzień 14:26, 7 sty 2024

Woda ma niebagatelne znaczenie dla rozwoju życia na ziemi. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych związków chemicznych. W środowisku jej całkowita ilość jest stała, natomiast występuje w trzech stanach skupienia (stałym, ciekłym, gazowym) i to dzięki nim możliwy jest jej obieg w przyrodzie. Woda charakteryzuje się największą ruchliwością wśród wszystkich elementów środowiska przyrodniczego, gdyż nieustannie krąży pomiędzy litosferą, biosferą, atmosferą oraz wodami śródlądowymi i oceanicznymi. Przerwanie tego obiegu oznacza śmierć, również dla człowieka, gdyż rola wody w organizmie ludzkim jest porównywalna z rolą w przyrodzie. Dlatego wodę trzeba dokładnie poznać, ochraniać i postępować z nią odpowiedzialnie. Zasoby wodne kuli ziemskiej są ogromne, jednak ilość wody słodkiej jest znacznie ograniczona w porównaniu do globalnych potrzeb ludzkości[1][2].

Jednym z problemów, z którymi zmaga się ludzkość jest zanieczyszczenie wód i degradacja ich jakości, która obejmuje niekorzystne zmiany jej cech fizykochemicznych oraz biologicznych (bakteriologicznych), spowodowane wprowadzeniem ogromnych ilości substancji organicznych i nieorganicznych (stałych, płynnych i gazowych), substancji promieniotwórczych lub energii cieplnej. Wzrasta ilość zanieczyszczeń obecnych w ściekach, które wraz z nimi spływają do takich odbiorników jak: rzeki, jeziora, stawy, zbiorniki retencyjne, morza i oceany. Takich zasobów wodnych nie można wykorzystać do różnych celów związanych z działalnością i egzystencją człowieka. Bezpośrednio przekłada się to na zmniejszenie dostępnych zasobów wodnych[3][4].

Istnieje bardzo wiele dróg, którymi substancje toksyczne przedostają się do wody. Zanieczyszczenia mogą być zrzucane do niej bezpośrednio wraz z ściekami, mogą być też zmywane z powierzchni ziemi (są to tzw. spływy powierzchniowe) bądź dostawać się z powietrza. Dużą role odgrywają tutaj opady atmosferyczne, które stanowią pewnego rodzaju "ściek", gdyż spłukują toksyny z obszarów zamieszkałych przez ludzi, z terenów komunikacyjnych, z hałd czy wysypisk, a także zmywają różnego rodzaju chemikalia z pól uprawnych[5].

TL;DR

Artykuł porusza problem zanieczyszczenia wód i degradacji ich jakości. Zanieczyszczenia mogą być naturalne lub sztuczne, pochodzące głównie z działalności człowieka. Istnieje wiele dróg, którymi substancje toksyczne przedostają się do wód. Do oceny jakości wód wykorzystuje się wskaźniki fizykochemiczne i biologiczne. W Polsce istnieją trzy klasy czystości wód powierzchniowych. Zanieczyszczenie wód ma negatywne skutki dla środowiska, takie jak eutrofizacja. Ochrona wód jest uregulowana w różnych ustawach.

Czynniki powodujące zanieczyszczenie wód

Czynniki powodujące zanieczyszczenie wód można podzielić na dwie grupy[6][7]:

  • naturalne (np. zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza czy zasolenie),
  • sztuczne (antropogeniczne), czyli takie, które są związane z działalnością człowieka (np. zanieczyszczenia pochodzące ze ścieków i składowisk odpadów komunalnych, odpady hodowlane (gnojowica, obornik), środki chemizacji rolnictwa lub inne odpady stałe, ciekłe i lotne). Wyróżnia się sztuczne zanieczyszczenia chemiczne oraz biologiczne.
    • Zanieczyszczenia chemiczne - dotyczą zmian odczynu pH i składu chemicznego. Zalicza się do nich np. oleje, ropę i jej składniki, smary, benzynę, detergenty, nawozy, środki ochrony roślin czyli pestycydy, silne kwasy, zasady, krezole, fenole, sole metali ciężkich, węglowodory aromatyczne.
    • Zanieczyszczenia biologiczne - powodują je głównie patogenne drobnoustroje, np. bakterie, grzyby, wirusy, glony, pierwotniaki i ich toksyny.

Biorąc pod uwagę działanie na organizmy żywe zanieczyszczenie wód dzieli się na[8]:

  • bezpośrednio szkodliwe (np. cyjanowodór, kwas siarkowy i siarczany, fenole),
  • pośrednio szkodliwe (powodujące niewystarczająca ilość tlenu w wodzie, którą potrzebują organizmy wodne, aby pozostać przy życiu).

Kolejnym kryterium podziału zanieczyszczeń wód jest trwałość tych zanieczyszczeń[9]:

  • trwałe - tylko w niewielkim stopniu ulegają rozkładowi biologicznemu i pozostają w środowisku w niezmienionej formie przez długi czas (np. produkty destylacji ropy naftowej, pestycydy, fenole),
  • nierozkładalne - nie ulegają większym przemianom chemicznym i nie są atakowane przez drobnoustroje (np. sole metali ciężkich),
  • rozkładalne - podlegają przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych, zazwyczaj przy udziale bakterii (np. substancje znajdujące się w ściekach domowych).

Podział ścieków

Ścieki to mieszanina zużytej wody oraz różnego rodzaju substancji (stałych, płynnych, gazowych, radioaktywnych) i ciepła, która jest usuwana z terenów miast i zakładów przemysłowych. Ścieki stanowią podstawowe źródło zanieczyszczeń wód w Polsce, gdyż ich powstawanie towarzyszy niemal każdemu sektorowi ludzkiej działalności. Ze względu na pochodzenie ścieki można podzielić na[10][11]:

  • bytowo-gospodarcze i miejskie - przede wszystkim pochodzą z takich zakładów jak: pralnie, szpitale, lokale gastronomiczne czy z domów mieszkalnych czy innych budynków (zakłady pracy, miejsca użyteczności publicznej itd.). Oprócz zagrożenia biologicznego, stanowią poważne zagrożenie higieniczne czy epidemiologiczne, bowiem wraz z obiegiem wody rozprzestrzeniać się może żółtaczka zakaźna, wirus Heinego-Medina, czerwonka, wąglik czy dur brzuszny,
  • rolnicze - wykazują działanie podobne do ścieków gospodarczych, pochodzą głównie ze spływu z bogato nawożonych podwórzy, gnojowisk i większych zakładów hodowli drobiu, tuczu, czy świń,
  • przemysłowe - pochodzą z procesów przetwórczych i produkcyjnych, wytwarzane w niemal każdej dziedzinie przemysłu (głównie przemysł paliwowo-energetyczny, górniczy, metalurgiczny, chemiczny, włókienniczy, garbarski, celulozowy i spożywczy), stanowią ponad połowę ogólnej ilości ścieków, jednak nie zawsze występują w stężeniach bezpośrednio trujących. Są to przede wszystkim: kwasy mineralne, sole metali ciężkich, substancje organiczne, cyjanki, tłuszcze, oleje mineralne, siarczki, fenole, barwniki, węglowodory itd.,
  • radioaktywne - pochodzą z zakładów, w których wykorzystuje się pierwiastki promieniotwórcze, np. reaktory atomowe, placówki lecznicze, instytucje naukowe,
  • opadowe - powstają przy myciu i polewaniu ulic miast, podczas topnienia śniegu, a także w wyniku kwaśnych deszczów.

Metody oceny jakości wód

Aby ocenić czystość wód bada się ich cechy fizyczne, chemiczne oraz biologiczne. Określa się je wykorzystując dwa rodzaje wskaźników, fizykochemiczne oraz biologiczne.

  • Fizykochemiczne wskaźniki zanieczyszczeń wód[12]:
    • temperatura,
    • smak,
    • zapach,
    • odczyn wody,
    • twardość,
    • utlenialność,
    • mętność,
    • chemiczne zapotrzebowanie na tlen,
    • biochemiczne zapotrzebowanie na tlen.
  • Wskaźniki biologiczne[13]:
    • indeks saprobowości,
    • miano Coli.

Klasy czystości wód

W Polsce istnieją trzy klasy czystości wód powierzchniowych (śródlądowych)[14]:

  • Klasa I - wody czyste, które nadają się do picia, do hodowli ryb oraz do korzystania przez przemysł farmaceutyczny i spożywczy,
  • Klasa II - wody na potrzeby rekreacyjne (kąpieliska) oraz nadające się do chowu i hodowli zwierząt gospodarczych,
  • Klasa III - wody, które można wykorzystać tylko do nawadniania terenów ogrodniczych lub rolniczych, a także w zakładach przemysłowych (z wyjątkiem farmaceutycznych i spożywczych).

Wody nieodpowiadające normom, czyli te nadmiernie zanieczyszczone, nie mogą być zaklasyfikowane do żadnej z powyższych kategorii i nazywa się je wodami pozaklasowymi.

Skutki zanieczyszczenia wód

Cykl hydrologiczny stanowi główną drogę migracji zanieczyszczeń w biosferze. Szybka wędrówka wody powoduje szybkie przemieszczanie się substancji toksycznych na duże odległości i ich ewentualną kumulację w zbiornikach końcowych. Eutrofizacja stanowi obecnie najpowszechniejsze zagrożenie dla jakości wód i ogromny problem w skali światowej. Eutrofizacja oznacza kumulację zanieczyszczeń biogennych (NPK) zawartych w spływach z pól uprawnych, ściekach itd. co powoduje nadmierne użyźnianie wód, a w konsekwencji ogromne szkody w środowisku przyrodniczym. Eutrofizacja m.in. powoduje: zubożenie składu gatunkowego, spadek populacji niektórych ryb, zatruwanie wód toksynami produkowanymi przez sinice, czy zakłócenia w sieci troficznej[15].

Ochrona wód w przepisach prawnych

Kwestie dotyczące ochrony wód w Polsce są zawarte w następujących ustawach[16]:

  • Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska
  • Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane
  • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
  • Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
  • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
  • Ustawa z dn. 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze
  • Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne


Zanieczyszczenie wody — artykuły polecane
Degradacja gleby — Główne problemy ekologiczne — Zanieczyszczenie powietrza — Odpady komunalne — Degradacja biosfery — Emisja gazów cieplarnianych — Zanieczyszczenie gleby — Jakość powietrza — Paliwa kopalne

Przypisy

  1. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 158
  2. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 112
  3. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 164
  4. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 116
  5. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 166
  6. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 164-165
  7. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 116
  8. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165
  9. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego’, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165
  10. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 165
  11. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 119-120
  12. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 123-124
  13. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 124
  14. ↑ Pyłka-Gutowska E. (2000). Ekologia z ochroną środowiska, Wydawnictwo "Oświata", Warszawa, s. 125
  15. ↑ Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. (2008). Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 166-167
  16. ↑ Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K. (2007). Ochrona biosfery, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Bibliografia


Autor: Anna Waleczek


Źródło: „https://mfiles.pl/pl/index.php?title=Zanieczyszczenie_wody&oldid=211593”