Teoria wyboru publicznego: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Zarządzania
m (Czyszczenie tekstu)
m (Czyszczenie tekstu)
Linia 14: Linia 14:
}}
}}


'''Teoria wyboru publicznego''' - bada przede wszystkim [[proces]] kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"<ref>M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) str. 213</ref> Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz [[kierowanie]] się własnym interesem.<ref>J. Wilkin (red.)(2005) s. 10</ref>
'''Teoria wyboru publicznego''' - bada przede wszystkim [[proces]] kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"<ref>M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) s. 213</ref> Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz [[kierowanie]] się własnym interesem<ref>J. Wilkin (red.)(2005) s. 10</ref>


==TL;DR==
==TL;DR==
Linia 23: Linia 23:
* szkoła Virginii,
* szkoła Virginii,
* szkoła Chicago,
* szkoła Chicago,
* szkoła Rochester.<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref>
* szkoła Rochester<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56</ref>
<google>t</google>
<google>t</google>


'''Szkoła Virginii''' - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz [[efektywność]] władzy i systemu prawnego.<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref> U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną [[użyteczność]] i dążą do redystrybucji dochodów".<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 56</ref> Za jej najważniejszy dorobek uznaje się ''teorię kontraktu konstytucyjnego'', która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:
'''Szkoła Virginii''' - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz [[efektywność]] władzy i systemu prawnego<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56</ref> U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną [[użyteczność]] i dążą do redystrybucji dochodów".<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56</ref> Za jej najważniejszy dorobek uznaje się ''teorię kontraktu konstytucyjnego'', która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:
# ''bieżące'' - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref>
# ''bieżące'' - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57</ref>
# ''z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej'' - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref>
# ''z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej'' - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57</ref>
Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku. <ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 18</ref>
Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku<ref>J. Wilkin (red.) (2005) s. 18</ref>


'''Szkoła Chicago''' - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - [[ekonomia]]), [[Gary Becker]], Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. [[Decydent]] jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a [[równowaga]] ustala się natychmiast i jest trwała" <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a [[system]] prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny".<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 19</ref>
'''Szkoła Chicago''' - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - [[ekonomia]]), [[Gary Becker]], Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. [[Decydent]] jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a [[równowaga]] ustala się natychmiast i jest trwała" <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57</ref> Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57</ref> Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a [[system]] prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny".<ref>J. Wilkin (red.) (2005) s. 19</ref>


'''Szkoła Rochester''' - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania. <ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) str. 57</ref> Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych. <ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 19</ref>
'''Szkoła Rochester''' - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania<ref>M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57</ref> Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych<ref>J. Wilkin (red.) (2005) s. 19</ref>


==Istota teorii wyboru publicznego==
==Istota teorii wyboru publicznego==
Teoria ma za [[zadanie]] odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta [[decyzja]] będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia.<ref>P. Przybysz (2009) str. 108, 109</ref>
Teoria ma za [[zadanie]] odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta [[decyzja]] będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia<ref>P. Przybysz (2009) s. 108, 109</ref>


==Podstawy teorii wyboru publicznego==
==Podstawy teorii wyboru publicznego==
Linia 47: Linia 47:
* koncepcja kapitału społecznego,
* koncepcja kapitału społecznego,
* [[założenie]] o społecznych źródłach uprawnień,
* [[założenie]] o społecznych źródłach uprawnień,
* koncepcja instytucji".<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 11,12</ref>
* koncepcja instytucji".<ref>J. Wilkin (red.) (2005) s. 11,12</ref>


==Nurty w teorii wyboru publicznego==
==Nurty w teorii wyboru publicznego==
Linia 55: Linia 55:
* Teoria kontraktu konstytucyjnego,
* Teoria kontraktu konstytucyjnego,
* Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
* Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
* Teoria pogoni za rentą".<ref>J. Wilkin (red.) (2005) str. 20-25</ref>
* Teoria pogoni za rentą".<ref>J. Wilkin (red.) (2005) s. 20-25</ref>


==Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego==
==Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego==
Linia 62: Linia 62:
* podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.
* podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.


Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze [[udział]] w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji. <ref>P. Przybysz (2009) str. 110, 111</ref>
Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze [[udział]] w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji<ref>P. Przybysz (2009) s. 110, 111</ref>


==Przypisy==
==Przypisy==
Linia 75: Linia 75:
* Smaga M., Włudyka T. (red.) ''Instytucje gospodarki rynkowej'', LEX, Warszawa 2012
* Smaga M., Włudyka T. (red.) ''Instytucje gospodarki rynkowej'', LEX, Warszawa 2012
* Wilkina J. (red.) ''Teoria wyboru publicznego'', Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005
* Wilkina J. (red.) ''Teoria wyboru publicznego'', Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005
* Woźnicki J. [https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.pan-n-yid-2012-iid-1-art-000000000009/c/09_Nowa_Dyscyplina__Nauki_W_Polityce_Publicznej_Us.pdf ''Nowa dyscyplina - "nauki o polityce publicznej” usytuowana w dziedzinie nauk społecznych** ''], NAUKA 1/2012
* Woźnicki J. [https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.pan-n-yid-2012-iid-1-art-000000000009/c/09_Nowa_Dyscyplina__Nauki_W_Polityce_Publicznej_Us.pdf ''Nowa dyscyplina - "nauki o polityce publicznej" usytuowana w dziedzinie nauk społecznych** ''], NAUKA 1/2012
</noautolinks>
</noautolinks>


Wersja z 17:09, 2 lis 2023

Teoria wyboru publicznego
Polecane artykuły

Teoria wyboru publicznego - bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"[1] Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się własnym interesem[2]

TL;DR

Teoria wyboru publicznego bada proces kształtowania instytucji w polityce. Dzieli się na trzy odłamy: szkołę Virginii, szkołę Chicago i szkołę Rochester. Teoria ma za zadanie znaleźć optymalne reguły w podejmowaniu decyzji publicznych. Podstawą tej teorii są indywidualizm metodologiczny, zasada maksymalizacji, koncepcja optimum społecznego, koncepcja równowagi systemu, możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli, koncepcja kapitału społecznego, założenie o społecznych źródłach uprawnień i koncepcja instytucji. Teoria wyodrębnia różne nurty, takie jak ekonomiczna teoria demokracji, teoria władzy państwowej i teoria grup interesu. W teorii wyboru publicznego istotny jest również rachunek kosztów, który uwzględnia koszty zewnętrzne i koszty podejmowanych decyzji.

Historia teorii wyboru publicznego

Historia teorii wyboru publicznego sięga lat 40. i 50. XX wieku. Za twórcę uznaje się Jamesa M. Buchanana i należny do nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej. Teoria dzieli się na trzy odłamy:

  • szkoła Virginii,
  • szkoła Chicago,
  • szkoła Rochester[3]

Szkoła Virginii - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz efektywność władzy i systemu prawnego[4] U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do redystrybucji dochodów".[5] Za jej najważniejszy dorobek uznaje się teorię kontraktu konstytucyjnego, która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:

  1. bieżące - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",[6]
  2. z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus[7]

Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku[8]

Szkoła Chicago - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - ekonomia), Gary Becker, Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. Decydent jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała" [9] Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych[10] Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a system prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny".[11]

Szkoła Rochester - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania[12] Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych[13]

Istota teorii wyboru publicznego

Teoria ma za zadanie odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta decyzja będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia[14]

Podstawy teorii wyboru publicznego

Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy:

  • "indywidualizm metodologiczny,
  • zasada maksymalizacji lub optymalizacji,
  • koncepcja optimum społecznego,
  • koncepcja równowagi systemu,
  • możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli,
  • koncepcja kapitału społecznego,
  • założenie o społecznych źródłach uprawnień,
  • koncepcja instytucji".[15]

Nurty w teorii wyboru publicznego

W dorobku torii wyodrębnia się następujące nurty:

  • "Ekonomiczna teoria demokracji,
  • Teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i biurokracji państwowej,
  • Teoria kontraktu konstytucyjnego,
  • Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
  • Teoria pogoni za rentą".[16]

Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego

Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje koszty związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty:

  • zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi,
  • podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.

Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze udział w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji[17]

Przypisy

  1. ↑ M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) s. 213
  2. ↑ J. Wilkin (red.)(2005) s. 10
  3. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
  4. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
  5. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
  6. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  7. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  8. ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 18
  9. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  10. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  11. ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 19
  12. ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  13. ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 19
  14. ↑ P. Przybysz (2009) s. 108, 109
  15. ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 11,12
  16. ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 20-25
  17. ↑ P. Przybysz (2009) s. 110, 111

Bibliografia

  • Czyżewski A., Kułyk P. Kwestia rolna w teorii wyboru publicznego, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, t. 100, z. 3, 2013
  • Ćwiklicki M., Jabłoński M., Mazur S. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania publicznego. Wyzwania modernizacyjne sektora publicznego
  • Nagaj R. Przesłanki regulacji rynków w świetle teorii wyboru publicznego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 27
  • Przybysz P. Modele teoretyczne we współczesnej filozofii politycznej liberalizmu, Wydawnictwo Naukowe WNS UAM, 2009
  • Smaga M., Włudyka T. (red.) Instytucje gospodarki rynkowej, LEX, Warszawa 2012
  • Wilkina J. (red.) Teoria wyboru publicznego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005
  • Woźnicki J. Nowa dyscyplina - "nauki o polityce publicznej" usytuowana w dziedzinie nauk społecznych** , NAUKA 1/2012


Autor: Klaudia Niziołek


Źródło: „https://mfiles.pl/pl/index.php?title=Teoria_wyboru_publicznego&oldid=162005”