Teoria wyboru publicznego

Z Encyklopedia Zarządzania

Teoria wyboru publicznego - bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"[1] Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się własnym interesem[2]

TL;DR

Teoria wyboru publicznego bada proces kształtowania instytucji w polityce. Dzieli się na trzy odłamy: szkołę Virginii, szkołę Chicago i szkołę Rochester. Teoria ma za zadanie znaleźć optymalne reguły w podejmowaniu decyzji publicznych. Podstawą tej teorii są indywidualizm metodologiczny, zasada maksymalizacji, koncepcja optimum społecznego, koncepcja równowagi systemu, możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli, koncepcja kapitału społecznego, założenie o społecznych źródłach uprawnień i koncepcja instytucji. Teoria wyodrębnia różne nurty, takie jak ekonomiczna teoria demokracji, teoria władzy państwowej i teoria grup interesu. W teorii wyboru publicznego istotny jest również rachunek kosztów, który uwzględnia koszty zewnętrzne i koszty podejmowanych decyzji.

Historia teorii wyboru publicznego

Historia teorii wyboru publicznego sięga lat 40. i 50. XX wieku. Za twórcę uznaje się Jamesa M. Buchanana i należny do nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej. Teoria dzieli się na trzy odłamy:

  • szkoła Virginii,
  • szkoła Chicago,
  • szkoła Rochester[3]

Szkoła Virginii - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz efektywność władzy i systemu prawnego[4] U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do redystrybucji dochodów".[5] Za jej najważniejszy dorobek uznaje się teorię kontraktu konstytucyjnego, która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:

  1. bieżące - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",[6]
  2. z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus[7]

Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku[8]

Szkoła Chicago - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - ekonomia), Gary Becker, Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. Decydent jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała" [9] Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych[10] Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a system prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny".[11]

Szkoła Rochester - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania[12] Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych[13]

Istota teorii wyboru publicznego

Teoria ma za zadanie odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta decyzja będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia[14]

Podstawy teorii wyboru publicznego

Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy:

  • "indywidualizm metodologiczny,
  • zasada maksymalizacji lub optymalizacji,
  • koncepcja optimum społecznego,
  • koncepcja równowagi systemu,
  • możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli,
  • koncepcja kapitału społecznego,
  • założenie o społecznych źródłach uprawnień,
  • koncepcja instytucji".[15]

Nurty w teorii wyboru publicznego

W dorobku torii wyodrębnia się następujące nurty:

  • "Ekonomiczna teoria demokracji,
  • Teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i biurokracji państwowej,
  • Teoria kontraktu konstytucyjnego,
  • Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
  • Teoria pogoni za rentą".[16]

Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego

Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje koszty związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty:

  • zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi,
  • podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.

Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze udział w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji[17]


Teoria wyboru publicznegoartykuły polecane
Szkoła neoklasycznaLudwig von MisesHerbert SimonEkonomia instytucjonalnaPluralizmEtatyzmEkonomia pozytywnaInżynieria społecznaLeseferyzm

Przypisy

  1. M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) s. 213
  2. J. Wilkin (red.)(2005) s. 10
  3. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
  4. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
  5. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
  6. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  7. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  8. J. Wilkin (red.) (2005) s. 18
  9. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  10. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  11. J. Wilkin (red.) (2005) s. 19
  12. M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
  13. J. Wilkin (red.) (2005) s. 19
  14. P. Przybysz (2009) s. 108, 109
  15. J. Wilkin (red.) (2005) s. 11,12
  16. J. Wilkin (red.) (2005) s. 20-25
  17. P. Przybysz (2009) s. 110, 111

Bibliografia


Autor: Klaudia Niziołek