Normy ostrożnościowe

Normy ostrożnościowe regulują działalność banku jako firmy i zapobiegają indywidualnym upadkom. Regulacje polegają np. na kontroli ryzyka w działalności bankowej, ograniczeniu rozmiarów aktywności banku (limity kredytowe i inwestycyjne), czy też określeniu wymogów kapitałowych. Wymogi regulacyjne dotyczą również sprawozdawczości banku (wymogi informacyjne) i procedur dotyczących likwidacji banku, tak aby nie dopuścić do funkcjonowania niewypłacalnych instytucji, co może rodzić zjawisko hazardu moralnego.

TL;DR

Normy ostrożnościowe regulują działalność banków i mają na celu zapobieganie upadkom i nieodpowiedzialnym działaniom. Rozwój tych norm wynikał z ryzyka związanego z działalnością bankową i kryzysów finansowych. Normy ostrożnościowe mają zapewnić stabilność systemu finansowego i ochronę kondycji finansowej instytucji. Regulacje dotyczą m.in. minimalnego kapitału banku i wag ryzyka dla poszczególnych aktywów. W Polsce i UE istnieją normy dotyczące licencji bankowej, kapitału założycielskiego, zarządu banku i kontrolowania przepływu kapitałów. Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego jest ważną instytucją nadzorującą bankowość i tworzącą międzynarodowe standardy.

Rozwój i przyczyny

Normy ostrożnościowe zaczęły powstawać gdy pojawiło się ryzyko związane z działalnością banków i innych instytucji rynku finansowego, jak i również gdy pojawił się kryzys, który dotknął jednostki indywidualne (klient bankowy) jak i zbiorowe (gospodarka).Twierdzi się, że Wielki Kryzys w latach 1929-1933 to przełom w podejściu do regulowania rynku finansowego, w tym bankowego. Pierwsza fala sztywnych przepisów dotyczących działań systemów finansowych była konsekwencją doświadczeń wyniesionych z tego okresu (M.Olszak 2011, s. 75). "Wzrost zagrożenia ryzykiem oraz pojawienie się jego nowych rodzajów powoduje ciągłą modyfikację przepisów prawa i zasad nadzoru bankowego" (J.Grzywacz, A.Jabłońska 2012, s. 7). W Europie na rozwój norm ostrożnościowych miało wpływ formowanie jednolitego europejskiego rynku finansowego. "U jego podstaw legła zasada wzajemnego uznawania, która pozostaje w ścisłym związku z zasadą jednolitej licencji oraz z zasadą nadzoru państwa macierzystego". Podjęte zostały inicjatywy, w zakresie realizacji planu działania w ramach usług finansowych (Financial Services Action Plan - FSAP). Ich celem było stworzenie nowoczesnych norm ostrożnościowych, wraz z bankowymi normami ostrożnościowymi. Ważne zmiany o charakterze podmiotowym i przedmiotowym w zakresie nadzoru finansowego dokonano jako odzew na zapoczątkowany kryzys finansowy w 2007 r. w USA. Zmiany zostały dokonane, gdyż czynności podejmowane w ramach realizacji FSAP nie były wystarczające, aby uchronić rynek europejski przed tym kryzysem. Rezultatem prac minionych 30-40 lat jest obecny kształt i aktualny zakres podmiotowy i przedmiotowy norm ostrożnościowych. W ciągu tych lat zarejestrowano szybki rozwój instrumentów finansowych i technologii, wzrastającą globalizację rynku usług finansowych, wzrost swobody świadczenia tego rodzaju usług oraz przepływu kapitału w skali międzynarodowej. Ze wskazanymi zmianami na rynku finansowym były powiązane nowego rodzaju zagrożenia, które starano się powstrzymać wprowadzając adekwatne normy ostrożnościowe (M.Olszak 2011, s. 76).

Cel

Celem norm ostrożnościowych bez względu na rodzaj działalności, która jest przedmiotem regulacji tego rodzaju norm, jest zapobieganie zachowań uznanych przez normodawce za zbędne, za pomocą wyznaczania standardów ostrożnego postępowania i zapewnienia zachowań pożądanych. Zachowanie uznaje się za pożądane jeżeli zagwarantowane zostanie bezpieczne funkcjonowanie każdego z określonych podmiotów rynku finansowego i ochrona ich kondycji finansowej, a w ten sposób również stabilność systemu finansowego (M.Olszak 2011, s. 79).

Klasyfikacja norm

Klasyfikacja norm ze względu na:

• kryterium podmiotowe
• normy zewnętrzne,
• normy wewnętrzne
• kryterium funkcji
• normy ograniczające ryzyko,
• normy sygnalizacyjne
• kryterium przedmiotowe
• normy ilościowe,
• normy jakościowe
• kryterium pierwowzoru
• normy pierwotne,
• normy wtórne
• kryterium charakteru prawnego
• normy prawne,
• normy postępowania o charakterze generalnym i abstrakcyjnym
• kryterium przedmiotu regulacji
• normy, które dotyczą zakresu przedmiotowego i terytorialnego prowadzonej działalności,
• normy dotyczące prowadzenia gospodarki finansowej

(M.Olszak 2011, s. 81)

Regulacje

Jedną z podstawowych regulacji ostrożnościowych jest wymóg posiadania minimum kapitałowego, zarówno w momencie otrzymania licencji (5 mln euro), jak i podczas działalności banku. Bank musi posiadać współczynnik wypłacalności (adekwatności kapitałowej) na poziomie 8%. Wskazuje on, że kapitał banku - fundusze własne netto (pierwszego i drugiego stopnia w terminologii angielskiej i podstawowe oraz uzupełniające w terminologii polskiej) - musi wynosić minimum 8% aktywów banku i pozycji pozabilansowych ważonych ryzykiem, przy czym kapitał pierwszego stopnia - akcyjny, minimum 4%. Poszczególnym pozycją aktywów przypisano wagi, zależne od poziomu ryzyka operacji i kraju, tak aby bank posiadający bardziej ryzykowne aktywa posiadał większy kapitał niż bank o bezpieczniejszych aktywach. Wagi ryzyka, zalecane przez Komitet Bazylejski i dyrektywy bankowe Unii Europejskiej, kształtują się na następującym poziomie:

• 0% dla aktywów niskiego ryzyka: gotówka, należności od narodowych rządów i banków, rządów i banków centralnych Unii Europejskiej i krajów należących do OECD,
• 20% dla aktywów niskiego i średniego ryzyka: należności od banków krajowych i banków należących do OECD,
• 50% dla aktywów średniego ryzyka: np. kredyty zabezpieczone hipotecznie,
• 100% dla aktywów wysokiego ryzyka: pozostałe kredyty, większość operacji pozabilansowych, inwestycje banku na rynku kapitałowym itp.

Regulacje w Polsce i Unii Europejskiej

Najważniejsze normy ostrożnościowe, regulujące działalność w Polsce jak i całej UE, dotyczą:

• obowiązku uzyskania licencji bankowej,
• posiadania kapitału założycielskiego na poziomie 5 mln euro,
• powołania dwóch osób do zarządu banku, w tym prezesa,
• przestrzegania adekwatności budżetowej (współczynnik wypłacalności banku),
• przestrzegania limitu inwestycji kapitałowych banku,
• przestrzegania limitu koncentracji kredytów,
• kontroli przepływu kapitałów.

Instytucja koordynujaca

Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego to najważniejsza instytucja prowadzącą nadzór bankowy, która odpowiada za kształtowanie międzynarodowych standardów w zakresie bankowości. Rozwiązania zalecane przez Komitet Bazylejski zostały zapisane w dyrektywach Wspólnot Europejskich. (J.Grzywacz, A.Jabłońska 2012, s. 8)

Normy ostrożnościowe — artykuły polecane

Bank spółdzielczy — EURIBOR — Narodowy Bank Polski — Rynek finansowy — Bank komercyjny — FATF — Prawo bankowe — Stress-test — System rezerwy federalnej

Bibliografia

• Grodecka A. (2015), Nowa struktura regulacji prawnej bankowych norm ostrożnościowych, Finanse i Rachunkowość Nr 1 / Zakład Zarządzania Finansami Instytutu Nauk Ekonomicznych, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa.Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego
• Grzywacz J., Jabłońska A. (2012), Normy ostrożnościowe w działalności banków, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku. Nauki Ekonomiczne, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Płocku, Płock
• Kawulski A., Smykla B. (2003), Nadzorcze normy ostrożnościowe według znowelizowanej ustawy Prawo bankowe na tle regulacji Unii Europejskiej, NBP, Materiały i Studia, zeszyt nr 156
• Miklaszewska E. (2003), Podstawy finansów i bankowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• NBP (2001), System Bankowy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych
• Olszak M. (2011), Bankowe normy ostrożnościowe, Wydawnictwo Temida 2, Białystok
• Sroka M. (2017), Normy ostrożnościowe jako gwarancja stabilności systemu bankowego w prawie Unii Europejskiej, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego

Autor: Waldemar Ulanowski, Anna Oleksy