Banknot
| Banknot |
|---|
| Polecane artykuły |
Banknot (bilet bankowy) Fizyczna forma pieniądza papierowego (a w dzisiejszych czasach także plastikowego), emitowana przez rządy i banki centralne. Dosłownie termin ten oznacza "weksel płatny na żądanie przez bank"[1].
TL;DR
Banknoty są formą fizycznego pieniądza papierowego emitowanego przez rządy i banki centralne. Mają długą historię, sięgającą X wieku w Chinach i XVII wieku w Szwecji. W Europie banknoty po raz pierwszy pojawiły się w Szwecji, a potem w Anglii. W XIX wieku banknoty były powszechnie używane, ale wymieniano je na kruszec. Dziś banknoty mają różne zabezpieczenia przed fałszerstwem, takie jak znak wodny, pasek zabezpieczający i broki. W Polsce fałszerstwo banknotów jest zakazane i karane.
Historia banknotu
Pieniądz papierowy ma swoje początki już w X w. w Chinach. Wymieniano je na kruszec i były ważne przez 3 lata. Po wielkiej inflacji wprowadzono tam "cenny banknot Wielkich Mingów", który miał za zadanie zapewnić stabilność walutową.
Po raz pierwszy w Europie pieniądz papierowy pojawił się w Szwecji w XVII w. Z uwagi na zadłużenie państwa Szwedzi postanowili dodać miedź jako trzeci kruszec do obowiązującego wtedy systemu pieniądza kruszcowego, który opierał się nazłocie i srebrze. Z uwagi na problem z dużą wagą platmyntów ("monet" miedzianych) Szwedzi mogli je deponować w Szwedzkim Banku Państwowym, a w zamian dostawali pokwitowania i w każdym momencie mogli wymienić je z powrotem na miedź. Zaletą tego rozwiązania było to, że kwity były na okaziciela i można się było nimi posługiwać jak prawdziwymi pieniędzmi.
W 1694 roku powstał Bank Anglii, który na tej samej zasadzie emitował banknoty wymienialne na złoto.
Z czasem zauważono, że można było puścić w obieg więcej banknotów, niż było kruszcu, ponieważ było małe prawdopodobieństwo sytuacji, w której wszyscy w jednym momencie chcieliby wypłacić kruszec z banku.
W drugiej połowie XVIII w.emisją pieniądza papierowego finansowano wydatki związane z wojnami i rewolucjami. Zarówno niepodległość Stanów Zjednoczonych, jak i rewolucja francuska okupione zostały wielkimi inflacjami.
W XIX w. banknoty były powszechnie używane oraz ciągle wymieniano je na kruszec W Stanach Zjednoczonych wszystkie, nawet te najmniejsze banki, miały prawo do emisji banknotów i traktowały one emisję pieniądza papierowego jako formę udzielania kredytu.
Podczas wojny secesyjnej wprowadzono obowiązek przyjmowania rządowych banknotów, tzw. greenbacków Właśnie wtedy pojawiło się stwierdzenie, że to banknot jest "prawnym środkiem płatniczym" (ang. legal tender) i nie można było odmówić jego przyjęcia. Z kolei w czasach bez wojny ponownie normą było wymienianie banknotów na kruszec.
Początkowo emitowano banknoty wysokich nominałów, bo uważano, że tylko bogaci ludzie będą mieli do czynienia z pieniądzem papierowym. Dla tych mniej zamożnych proponowano używanie bilonu. Dla przykładu nominały banknotów w Rosji równały się kilkumiesięcznym zarobkom urzędnika bądź oficera.
Ze względów psychologicznych dziś przestrzega się zasady, że najwyższy nominał nie powinien przekraczać poziomu średniej płacy[2].
Zabezpieczenia banknotów
W papierze używanym do produkcji banknotów umieszcza się szereg zabezpieczeń, które mają na celu walkę z fałszerstwem Są to[3]:
- znak wodny
- pasek zabezpieczający tzw. nitką
- kolorowe włókna
- broki - zabezpieczenia wprowadzane do masy papierniczej w postaci niewielkich krążków o szczególnych cechach (np.: barwa, świecenie w UV)[4].
- pierwiastki ziem rzadkich.
Papier, na którym umieszcza się zabezpieczenia również powinien spełniać pewne kryteria. Urszula Konarowska w swoim artykule oprócz używanych zabezpieczeń wymienia również cztery cechy, którymi powinien odznaczać się materiał używany do druku banknotów. Są to[5]:
- zwiększoną wytrzymałość(odporność na zginanie, rozrywanie, nadrywanie, strzępienie brzegów i mechacenie się powierzchni)
- odpowiednie cechy zewnętrzne, np. mała przezroczystość
- odporność na zniszczenie
- swoista faktura (żeberkowanie, prążkowanie, groszkowanie, "plaster miodu", marmurek)
- określona grubość i sztywność
Fałszerstwo banknotów
W Polsce produkcja oraz dystrybucja fałszywych banknotów są zakazane. Reguluje to Art. 130 Kodeksu Karnego.
Art. 310.
§ 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, polski albo obcy znak pieniężny, który został ustalony jako prawny środek płatniczy, jednak nie został jeszcze wprowadzony do obiegu, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.
§ 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub znak pieniężny albo dokument określone w § 1 puszcza w obieg albo go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego zbycia lub ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5[6].
Przypisy
Bibliografia
- Filipow K. (2013) Pieniądz "nowej Polski" księdza Piotra Ściegiennego. Rewolucje a pieniądz w XVIII i XIX wieku, "Białostockie Teki Historyczne", Tom 11, s. 83-94
- Fuśnik M. (2006) Słowniczek drukarski, Narodowy Bank Polski
- Kompendium terminów z zakresu bankowości, (2018), MonitorFX
- Konarowska U. (2011)Efektywność zabezpieczeń banknotów, "Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego. 2080-1335". Nr 5 (2011), s. 151-164
- Morawski W. (2006), Historia banknotów na Świecie, Narodowy Bank Polski, Warszawa
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553
Autor: Daria Musiał
