Inżynieria społeczna

Inżynieria społeczna, inżynieria socjalna, socjotechnika, architektura społeczna (ang. social engineering) w politologii, socjologii i marketingu to zespół technik służących osiągnięciu określonych celów poprzez manipulację społeczeństwem. Niektórzy uważają, że socjotechnika to po prostu kłamstwo w celu osiągnięcia korzyści, inni uważają, że to narzędzie stosowane przez kryminalistów i oszustów, inżynieria społeczna traktowana jest też jako dziedzina wiedzy którą próbuje się analizować i zagłębiać jej założenia. Socjotechnika polega na manipulowaniu druga osobą w taki sposób, aby podjęła pożądane działania, które mogą, ale nie muszą leżeć w jej interesie. Według Christophera Hadnagy "Socjotechnika sama w sobie nie jest ani dobra ani zła jest po prostu narzędziem o wielu różnych zastosowaniach" [Ch. Hadnagy (2012) s. 17]

Według A. Podgóreckiego, socjologa, który rozpowszechnił omawiane pojęcie w Polsce, "inżynieria społeczna jest nauką zajmującą się takimi oddziaływaniami na człowieka, dzięki którym staje się on zdolny i skłonny jako jednostka (ujęcie psychotechniczne) i jako członek określonej zbiorowości społecznej (ujęcie socjotechniczne) do realizowania określonych celów.' Inżynieria społeczna powinna korygować złe nawyki społeczne, zapobiegać ich dalszemu powstawaniu, starać się zwalczać różne rodzaje zła społecznego i patologii społecznej [P. Pawełczyk (2015) s. 15]

Socjotechnika dla A. Podgóreckiego i jego kontynuatorów była pojmowana w trzech znaczeniach:

• Pierwsze to techniczne możliwości nauk społecznych dla planowania i kreowania zmian społecznych.
• Drugie to celowe postępowanie, które w efekcie ma przynieść zmiany w systemie sterowanym pożądane dla systemu sterującego.
• Trzecie to nauka praktyczna, dla której przedmiotem jest celowościowe postępowanie, a zadaniem projektowanie celowego postępowania, na podstawie przyjętych wartości i uznanych twierdzeniach teoretycznych [P. Pawełczyk, D Piontek (1999) s. 63]

TL;DR

Inżynieria społeczna to zbiór technik manipulacji społeczeństwem w celu osiągnięcia określonych celów. Może być postrzegana jako narzędzie oszustów lub dziedzina nauki analizująca jej założenia. Socjotechnika polega na manipulowaniu osobą, aby podjęła pożądane działania. Inżynieria społeczna ma za zadanie korygować złe nawyki społeczne i zwalczać zło społeczne. Socjotechnika opiera się na różnych naukach, głównie na socjologii. Socjotechnika polityczna jest związana z podziałem na rządzących i rządzonych i ma na celu wzmocnienie władzy rządzących. Przekaz socjotechniczny może być perswazyjny, manipulacyjny lub facylitacyjny. Warto zastanowić się, kto i dlaczego nas steruje oraz jakimi mechanizmami i środkami się posługuje.

Socjologia a socjotechnika

Socjotechnika kształtuje się na podstawie różnych nauk np. psychologii społecznej, pedagogiki, ekonomii, organizacji i zarządzania jednak głównym źródłem jest socjologia. Dla socjotechniki i socjologii celem jest życie społeczne przy czym pierwsza zmienia a druga tylko bada. Socjologom wystarczy publikowanie swych badań po to, aby dotarły do społeczeństwa i były podstawą racjonalnych decyzji, natomiast dla socjotechnika ludzkość zna stwierdzenia nauki, dlatego działa racjonalnie. Pożądane zmiany dla socjotechnika będą też możliwe poprzez ich programowanie przez czynniki decyzyjne, organy państwowe, instytucje, które korzystają ze stwierdzeń nauki. Uczony może zmianę obmyślać, kontrolować i może uczestniczyć w jej realizacji. Dostarcza wyniki badań decydentom, problemem jest czy ma swoje badania ujawniać czy zatajać przed szeroką publicznością (społeczeństwem). Ten dylemat wprowadza rozterkę moralną w dusze badacza społecznego, który musi wybrać czy radzić społeczeństwu czy rządzącym. [A. Karwińska, J. Mikułowski Pomorski, M Pacholski (2002) s. 15-16]

Socjotechnika w polityce

Według P.Pawełczyk i D. Piontek "Socjotechnika polityczna podobnie jak socjalizacja polityczna jest podzbiorem szerszego obszaru oddziaływania społecznego". Socjotechnika polityczna jakby się mogło wydawać nie jest tylko zarezerwowana dla systemów totalitarnych i autorytarnych. Związana jest bezpośrednio z podziałem na rządzących i rządzonych. Osoby, które są obiektem władzy opartej na perswazji często nie są świadome, że mogą być poddawani politycznej, społecznej lub ekonomicznej manipulacji.[P. Pawełczyk, D Piontek (1999) s. 61,62]

Cele socjotechniki politycznej: [P. Pawełczyk, D Piontek (1999) s. 61,73-75]

• Dla rządzących to wzmocnienie prawdopodobieństwa zdobycia i utrzymania władzy, ułatwienie rządzenia.
• Wykształcenie postaw, których użyteczność nie jest oceniania z punktu widzenia adresatów przekazu, lecz z punku widzenia nadawcy. Nadawca socjotechniki posiada lub uważa, że posiada wyższą świadomość, która umożliwia mu przedmiotowe traktowanie zbiorowości.
• Uzyskanie z punktu widzenia rządzących korzystnego stanu widzenia rzeczywistości. Stan ten nie musi być zgodny z interesami systemu sterowanego chociaż czasami jest to możliwe a nawet zakładane. Podmioty socjotechniki nie są tylko manipulatorem, zdarza się że są propagatorem czy mediatorem, wtedy oddziaływanie socjotechniczne jest częścią procesu socjalizacji.
• Zdobywanie akceptacji widzów sceny politycznej i jednoczesne propagowanie znajomości podstawowych reguł, dzięki którym widz może stać się aktorem. Udział systemu sterującego oznacza w tym przypadku rolę reżysera, którego wpływ jest niezaprzeczalny, ale mało zauważalny.

Formy przekazu socjotechnicznego:[P.Pawelczyk, D Piontek (1999) s. 65]

• Działania perswazyjne, system sterujący, za pomocą przekonywania wpływa na zmianę poglądów i postawę systemu sterowanego. Nadawca w przekazie tym charakteryzuje się dużym stopniem jawności intencji.
• Działania manipulacyjne, polegają na usiłowaniu zmiany poglądów, zachowania i postawy systemu sterowanego bez jego wiedzy lub woli. Manipulacja wg słownika PWN to "wykorzystywanie jakichś okoliczności, naginanie lub przeinaczanie faktów w celu udowodnienia swoich racji lub wpływania na cudze poglądy i zachowania". Tak negatywne zabarwienie posiada pojęcie manipulacji politycznej, które może oznaczać: ukrywanie celów politycznych pod postacią innych, kreowanie rzeczywistości, która ma ukryć stan faktyczny, kreowanie wizerunku własnej partii przy jednoczesnym wyszukiwaniu wad przeciwników politycznych, manipulacja zachodząca w sferze interpretacji prawa (naginanie prawa), manipulacje językowe, powodowanie poczucia zagrożenia w celu zdobycia zgody na wprowadzenie nadzwyczajnych środków.
• Działania facylitacyjne (ułatwiające) polega na stwarzaniu realnych sytuacji, dzięki którym może zwiększyć się powodzenie w kształtowaniu poglądów i postaw ludzi. Oddziałuje się tutaj nie tylko indywidualnie na człowieka, ale wykorzystuje się wpływ grup, do których należą dzięki temu można wywołać zachowania i kreować postawy, których nie dałoby się osiągnąć wpływając indywidualnie.

Rozpatrując oddziaływania socjotechniki politycznej trzeba zastanowić się nad trzema problemami:

• 1) kto nami steruje
• 2) dlaczego nami steruje
• 3) jakimi mechanizmami i środkami się posługuje [P. Pawelczyk, D.Piontek (1999) s. 65]

Inżynieria społeczna — artykuły polecane

Socjotechnika — Mechanizm obronny — Hierarchia wartości — Techniki manipulacji — Paternalizm — Homo Economicus — Psychologia społeczna — Alienacja — Filantropia

Bibliografia

• Afeltowicz Ł., Pietrowicz K. (2012), Socjotechnika Adama Podgóreckiego w perspektywie porównawczej, Roczniki historii socjologii, vol. II
• Hadnagy C. (2011), Socjotechnika. Sztuka zdobywania władzy nad umysłami, Wydawnictwo Helion, Gliwice
• Karwińska A., Mikułowski-Pomorski J., Pacholski M. (2002), Typy działań socjotechnicznych a funkcjonowanie organizacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Pasiut J. (2015), Socjotechnika i jej konsekwencje w wyborach samorządowych z 2014 roku - przykłady wybranych miast województwa małopolskiego
• Pawełczyk P. (2015), Kampanie społeczne jako forma socjotechniki, Wolters Kluwer, Warszawa
• Pawełczyk P., Piontek D. (1999), Socjotechnika w komunikowaniu politycznym, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM

Autor: Katarzyna Nieśpiałowska