Zastaw umowny

Zastaw służy najczęściej aby zabezpieczyć kredyt i pożyczkę, ale może być związany także z innymi wierzytelnościami. Jest on ściśle związany z wierzytelnością, dlatego nie może istnieć bez zabezpieczonej wierzytelności. Jeżeli wygaśnie wierzytelność, to wygaśnie również zastaw, a jeżeli wierzytelność zostanie przeniesiona, to zastaw zostaje przeniesiony razem z nią.

W przypadku zastawu wierzyciel może zostać zaspokojony z rzeczy nie zważając na to, czyją dana rzecz stała się własnością. Wierzycielowi w uzyskaniu zabezpieczenia nie przeszkadza zmiana właściciela rzeczy. Może on domagać się wydania rzeczy, która jest obciążona zastawem od każdej osoby, jaka nią włada. Wierzyciela, który uzyskuje zabezpieczenie nazywamy zastawnikiem, natomiast osobę, która daje zabezpieczenie - zastawcą.

Zastaw może powstać tak na mocy umowy (ex contractu), jak i z mocy prawa (ex lege). Omawiany przypadek dotyczy zastawu powstałego na mocy umowy.

Mówiąc o zastawie umownym należy natomiast rozróżnić, czy mamy na myśli zastaw w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. 1964r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ("K.c".), instytucję uregulowaną w ustawie z dnia 6 grudnia 1996 roku o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. z 1996 r. Nr 149, poz. 703 z późn. zm.) ("Z.r".), czy też zastaw finansowy uregulowany w ustawie z dnia 2 kwietnia 2004 roku o niektórych zabezpieczeniach finansowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 871 z późn. zm.) ("Z.f".).

Aby mógł powstać ważny zastaw umowny, ustanawiający zastaw umowny musi być przynajmniej bonitarnym właścicielem rzeczy zastawionej, ponieważ zastaw ten jest prawem akcesoryjnym i musi istnieć zabezpieczana przez niego wierzytelność. Może być ona naturalna lub cywilna, zaopatrzona w warunek albo termin.

TL;DR

Zastaw służy do zabezpieczenia kredytu lub pożyczki i jest ściśle związany z wierzytelnością. Wierzyciel może domagać się wydania rzeczy obciążonej zastawem od każdej osoby, która nią włada. Zastaw może powstać na mocy umowy lub z mocy prawa. Zastaw w świetle Kodeksu cywilnego jest uregulowany w art. 306-335 K.c. Zastaw rejestrowy wymaga umowy i wpisu do rejestru zastawów. Zastaw finansowy dotyczy zabezpieczenia wierzytelności finansowych. Do ustanowienia zastawu umownego potrzebna jest umowa i wydanie rzeczy. Zastaw jest skuteczny w stosunku do wierzycieli, jeśli umowa jest zawarta na piśmie z pewną datą. Prawo zastawu ma na celu zabezpieczenie wierzytelności.

Zastaw w świetle Kodeksu cywilnego

Omawiana instytucja w ujęciu kodeksowym uregulowana jest w Księdze drugiej - Własność i prawa rzeczowe, Tytule III - Prawa rzeczowe ograniczone, Dziale IV - Zastaw, tj. w art. 306-335 K.c.

Zgodnie z art. 306 K.c. "par. 1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne. par. 2. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej". Na podstawie natomiast art. 307 K.c. "par. 1. Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa między właścicielem a wierzycielem oraz, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. par. 2. Jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa".

Nietrudno zauważyć, że instytucja ta jest jednym z niewielu przypadków umów o charakterze realnym, które występują w polskim porządku prawnym. Do powstania zastawu konieczne jest bowiem nie tylko zawarcie umowy zastawniczej, ale też wydanie przedmiotu zastawu.

Prawo zastawu ma także charakter prawa akcesoryjnego - jest ono związane z zabezpieczaną wierzytelnością, co oznacza, że w razie gdyby okazało się, że zobowiązanie, z którego wynika zabezpieczana wierzytelność byłoby nieważne, nieważna byłaby także sama wierzytelność, a w konsekwencji i samo ustanowienie zastawu.

Warto też pamiętać, że przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu, natomiast ewentualne przeniesienie wierzytelności bez zastawu spowoduje jego wygaśnięcie.

Zgodnie z dyspozycją art. 327 K.c. zastaw może być także ustanowiony na prawach, jeżeli są one zbywalne.

Zastaw w świetle ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów

Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 Z.r. "Do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane umowa o ustanowienie tego zastawu (umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów".

Omawiana ustawa nie reguluje instytucji zastawu rejestrowego kompleksowo, stąd w sprawach nie uregulowanych, zgodnie z art. 1 ust. 2 Z.r. należy stosować przepisy kodeksu cywilnego.

W odróżnieniu od zastawu w ujęciu kodeksowym, w przypadku zastawu rejestrowego nie jest konieczne wydanie przedmiotu zastawu - stanowi o tym art. 2 ust. 3 Z.r., zgodnie z którym "Jeżeli zastawca był nieuprawniony do rozporządzania rzeczą, do ochrony zastawnika działającego w dobrej wierze stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie nabywcy rzeczy ruchomej w dobrej wierze, a wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów jest równoznaczny z wydaniem rzeczy".

Należy też pamiętać, że w odróżnieniu od zastawu zwykłego, umowa zastawnicza, pod rygorem nieważności, zawarta musi zostać z formie pisemnej - art. 3 ust. 1 Z.r.

Zastaw w świetle ustawy o niektórych zabezpieczeniach finansowych

Zgodnie z postanowieniami przedmiotowego aktu prawnego zastaw może zostać ustanowiony na prawach do środków pieniężnych lub na instrumentach finansowych i ma on odpowiednie zastosowanie do zabezpieczenia wierzytelności finansowych polegającego na ustanowieniu blokady na rachunku lub koncie depozytowym papierów wartościowych.

Zasady ustanowienia zastawu umownego

Do ustanowienia zastawu potrzebna jest umowa pomiędzy właścicielem a wierzycielem, a także wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej, na którą obie strony się zgodziły. Jeżeli natomiast rzecz występuje w dzierżeniu wierzyciela, to w takiej sytuacji do zastawu może wystarczyć sama umowa.

Zastaw jest skuteczny w stosunku do wierzycieli zastawcy, jeśli umowę o ustanowienie zastawu zawarto na piśmie z pewną datą. Umowa ta jest umową realną, oznacza to, że wymagane jest do jej zawarcia zarówno zgodne oświadczenie woli obu stron, jak i wydanie rzeczy zastawnikowi. Prawo zastawu to prawo akcesoryjne, które ustanawia się aby zabezpieczyć wierzytelność. Cel gospodarczy zastawu umownego to zabezpieczenie wierzytelności zwłaszcza wtedy, jeżeli występuje uzasadniona obawa czy obowiązek zostanie wykonany przez dłużnika.

Zastaw umowny — artykuły polecane

Wierzyciel — Umowa zastawu — Dłużnik — Zadatek — Indos — Wierzytelność — Aport — Odpowiedzialność solidarna — Prawo zastawu

Bibliografia

• Baran B. (2012), Prawo cywilne dla zarządców nieruchomości, Wolters Kluwer, Warszawa
• Felcenloben D. (2013). Rejestry nieruchomości w dawnej Polsce, Czasopismo prawno-historyczne, nr 65, s. 6
• Gniewek E. (2006). Prawo rzeczowe, Wyd. 6, Warszawa
• Kuryłowicz M., Wiliński A. (2016), Rzymskie prawo prywatne: zarys wykładu, Wolters Kluwer, Warszawa
• Mazurek R. (2006), Zastaw na jednostkach uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym otwartym, Transformacje prawa prywatnego, nr 1, s. 3
• Rudnicki S. (2007). Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Wyd. 7, Warszawa
• Szczurek Z. (2012), Prawo cywilne dla studentów administracji, Wolters Kluwer, Warszawa

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Michał Chudykowski, Monika Kukulska