Metoda ceny przeciętnej

Metoda ceny przeciętnej jest jedną z metod wyceny rozchodu materiałów. Po każdej dostawie ustala się średnią cenę, obliczaną jako iloraz wartości stanu poprzedniego, powiększonego o ostatni przychód materiałów, przez ilość odpowiadającą tym wartością.

TL;DR

Metoda cen przeciętnych jest jedną z metod wyceny rozchodu materiałów. Polega na obliczaniu średniej ceny materiałów na podstawie wartości stanu poprzedniego i ostatniej dostawy. Metoda ta wymaga regularnego aktualizowania cen w kolejnych okresach sprawozdawczych. Istnieją dwa rodzaje tej metody: bieżąca cena przeciętna i okresowa cena przeciętna. Wycena rozchodu materiałów za pomocą tej metody polega na obliczeniu wartości zapasu materiałów i pomnożeniu jej przez ilość rozchodów. W praktyce stosuje się różne rodzaje metod wyceny, takie jak FIFO, LIFO, HIFO, LOFO, metoda stałych cen ewidencyjnych i metoda cen przeciętnych.

Materiały

Materiały są składnikiem rzeczowych aktywów obrotowych. Zgodnie z teorią ekonomii są przedmiotami pracy. Zużywają się one całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym. Podlegają one klasyfikacji w zależności od celu zużycia, stopnia przydatności, a także rodzaju (K. Sawicki i in. 1999, s. 163)

Zapas materiałów

Każde przedsiębiorstwo powinno posiadać zapas materiałów o odpowiedniej strukturze i w odpowiedniej ilości zapewniającej sprawne funkcjonowanie jednostki organizacyjnej. Zapasy materiałów nabywa się i magazynuje wyłącznie w celu przekazania ich do produkcji, w której ulegają całkowitemu i jednorazowemu zużyciu. Dlatego też składa się z trzech podstawowych faz: zakupu, magazynowania i zużycia (T. Cebrowska i in. 2006, s. 322)

Rozchód materiałów

Zarówno przychody jak i rozchody materiałów są wyceniane według rzeczywistych cen nabycia, czyli według ceny z faktury powiększonej o koszty związane z zakupem. Koszty zakupu każdej partii takich samych materiałów mogą się jednak różnić w stosunku do siedziby dostawcy. Tak samo ceny zakupu mogą być różne w zależności od źródła zakupu i oferowanych cen. Podsumowując ten sam materiał kupiony od dwóch różnych dostawców może mieć inną cenę. Wyceniając rozchód materiałów można więc przyjąć różne rozwiązania (metody). (K. Sawicki i in. 1999, s. 165)

Definicja i istota metody cen przeciętnych

Zgodnie z Ustawą o rachunkowości metoda cen przeciętnych jest jedną z metod wyceny rozchodu materiałów. Według tej metody, ustala się wartość zapasu materiałów i dzieli się przez ilość, ustalając w ten sposób cenę przeciętną. Następnie mnoży się ją przez ilość rozchodów. W przypadku przyjęcia cen przeciętnych należy pamiętać, że wymagają one każdorazowego ustalenia ich od nowa w kolejnych okresach sprawozdawczych. (Ustawa o rachunkowości, 1994, art. 34 pkt 4)

Możemy wyróżnić dwa rodzaje tej metody. Pierwszą jest metoda bieżącej ceny przeciętnej, drugą natomiast jest metoda okresowej ceny przeciętnej.

"W przypadku gdy ceny nabycia lub zakupu albo koszty wytworzenia jednakowych albo uznanych za jednakowe, ze względu na podobieństwo ich rodzaju i przeznaczenie, są różne, wartość stanu końcowego rzeczowych składników aktywów obrotowych wycenia się w zależności od przyjętej przez jednostkę metody ustalania wartości ich rozchodu, w tym zużycia, sprzedaży" (Ustawa o rachunkowości, 1994, art. 34 pkt 4)

Rodzaje metod wyceny:

• FIFO (first in - first out),
• LIFO (last in - first out),
• HIFO (highest in - first out),
• LOFO (lowest in - first out),
• według metody stałych cen ewidencyjnych ustalanych na poziomie ceny zakupu bądź ceny nabycia
• według metody cen przeciętnych, czyli ustalonych w wysokości średniej ważonej cen (kosztów) danego składnika aktywów - zakupu lub kosztu wytworzenia ustalanej po każdej dostawie bądź wytworzeniu materiałów

Stosując metodę cen przeciętnych, przy każdej następującej dostawie towaru ustalana jest cena poprzez wyciągnięcie średniej ważone całego zapasu według wzoru:

${\frac {\sum p_{i}*n_{i}}{\sum n_{i}}}$

W powyższym wzorze pi oznacza jednostkową cenę towaru i-tej dostawy, natomiast ni oznacza ilość sztuk towaru i-tej dostawy. Powyższy wzór rozpisany słownie prezentuje się w następujący sposób: (wartość stanu poprzedniego + ostatni przychód materiałów) / ilość odpowiadająca tym wartościom

Przykłady

Przykład 1:

Dostawa I - 100 szt. × 3,50 zł/szt= 350 zł

Dostawa II - 150 szt. × 3,70 zł/szt= 555 zł

Dostawa III - 180 szt. × 3,85 zł/szt= 693 zł

Rozchód - 360 szt.

(350zł + 555 zł + 693 zł) / 430 szt. = 3.72 zł/szt

360 szt. * 3.72 zł/szt = 1339.2 zł

Przykład 2:

• Wartość dostawy: 1200 kg * 5.20 zł/kg = 6240
• Wartość zużycia: 1000 kg * 5.20 zł/ks = 5200
• Dostawa: 800 kg * 5.0 zł/kg = 4000 zł

Cena: (200 kg * 5.20 zł/kg) + (800 kg * 5 zł/kg) / 1000 kg = 5.04 zł/kg

• Wartość zużycia: 600 kg * 5.04 zł/kg = 3204 zł
• Dostawa: 400 kg * 4.8 zł/kg = 1920 zł

Cena: (400 kg * 5.04 zł/kg) + (400 kg * 4.8 zł/kg) / 800 kg= 4.92 zł/kg

• Wartość zużycia: 500 kg * 4.92 zł/kg = 2460 zł

Dokumentacja rozchodu i wyceny

Materiały zużywa się w działalności przedsiębiorstwa w celu wytwarzania wyrobów gotowych, świadczenia usług, a także w administracji. Zużycie materiałów ma związek z ich wydaniem do produkcji z magazynu, wyceną i ustaleniem kosztów z tytułu zużycia. Wydając materiały do zużycia wystawiany jest dokument rozchód wewnętrzny (Rw), w którym następuje wycena tego zużycia (J. Pfaff 2016, s. 116)

Wycena na dzień bilansowy

Każda z wymienionych metod wyceny rozchodu materiałów ma określone wady i zalety. W ciągu roku obrotowego powstają w przedsiębiorstwie różnice w ustaleniu wartości rozchodu a także stanu materiałów. Na dzień bilansowy dysproporcje te zanikają, ponieważ “zgodnie z zasadą ostrożnej wyceny - zapasy końcowe materiałów i towarów są wykazywane w bilansie według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od cen sprzedaży netto na ten dzień" (J. Pfaff 2016, s. 176)

Metoda ceny przeciętnej — artykuły polecane

Materiał — Koszt wytworzenia produktu — Wycena rzeczowych składników majątku obrotowego — Środki trwałe — Koszty wytwarzania — Wyrób gotowy — Kalkulacja podziałowa — Rozliczanie produkcji — Materiały

Bibliografia

• Cebrowska T. (2010), Rachunkowość finansowa i podatkowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kamieniecka M., Tarnowska M. (2011) Wpływ polityki rachunkowości w zakresie obrotu materiałowego na sytuację majątkowo-finansową przedsiębiorstwa, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego“, nr 32, s. 483-500
• Kiziukiewicz T. (2011), Ustawa o rachunkowości: komentarz, LexisNexis, Warszawa
• Maćkowiak E. (2011) Rzeczowe aktywa obrotowe w ujęciu krajowych i międzynarodowych regulacji rachunkowości, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego“, nr 41, s. 189-197
• Martyniuk T. (2004) Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw handlowych. Obrót krajowy i międzynarodowy, Difin, Warszawa
• Nowak E. (2011), Rachunek kosztów w jednostkach gospodarczych. Podejście sprawozdawcze i zarządcze, Ekspert, Wrocław
• Pfaff J. (2016) Rachunkowość. Podstawy, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa
• Sawicki K. (2002), Podstawy rachunkowości, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Sojak S., Stankiewicz J. (red) (2008), Podstawy rachunkowości, TNOIK, Toruń
• Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości. Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591
• Zarzycka E., Klimczak K. (2011), Metody wyceny rozchodu zapasów z perspektywy normatywnej i pozytywnej teorii rachunkowości - przypadek PKN Orlen, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 64

Autor: Maciej Nosal, Agnieszka Wincenciak

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.