Zobowiązanie wzajemne

Zobowiązanie wzajemne
Polecane artykuły
Umowa cywilno-prawna Prawo pierwokupu Zastaw umowny Dłużnik Prawo zastawu Zdolność do czynności prawnych Świadczenie Umowa kupna-sprzedaży Zadatek

Zobowiązanie wzajemne, inaczej zwane dwustronnym, zgodnie z kodeksem cywilnym powstaje występuje, gdy osoby, lub podmioty gospodarcze na podstawie zawartej między nimi umowy są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami.

Elementy zobowiązania jako stosunku cywilnoprawnego:

1. Podmioty

• Wierzyciel – podmiot uprawniony,
• Dłużnik – podmiot zobowiązany.

2. Treść (prawa i obowiązki podmiotów):

• Wierzytelność – uprawnienia wierzyciela,
• Dług – (zespół obowiązków dłużnika (zasady zawarcia świadczenia ściśle określają wykonanie zobowiązań).

3.Przedmiot:

• Świadczenie – wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela (świadczenie może polegać na działaniu lub zniechęceniu).

Źródła zobowiązań:

• Umowy (zawarcie umowy przez strony jest dowolne, według ich uznania, lecz cel oraz treść umowy, nie może być negacją dla zasad współżycia społecznego, właściwości stosunku oraz norm regulowanych przez ustawę),
• Czyny niedozwolone (bez znaczenia jest to czy mamy do czynienia z deliktem, czy też nie. Prawo cywilne opiera się na idei kompensacji ubytków),
• Jednostronne czynności prawne,
• Decyzje administracyjne,
• Bezpodstawne wzbogacenie,
• Konstytutywne orzeczenia sądowe,
• Inne zdarzenia nie objęte powyższą kwalifikacją.

Umowa wzajemna

Umowa jest wzajemna wtedy, gdy obie strony zobowiązują się, że świadczenie jednej strony ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Artykuły 487 do 497 Kc., determinują rzeczywistą systematyzacje umowy. Kodeks cywilny jasno określa skutki prawne :

• determinuje konsekwencje niedopełnienia terminu wykonania świadczeń wzajemnych,
• precyzuje prawo strony, do wstrzymania się ze spełnieniem własnego świadczenia,
• wyznacza skutki niemożliwości świadczenia, jak również skutki zwłoki dłużnika (np. prawo wierzyciela do odstąpienia od umowy)

Świadczenia pomiędzy uczestnikami umów wzajemnych są ze sobą bardzo współzależne ze względu na to, że niewykonanie, nienależyte wykonanie jak również niedopełnienie świadczenia przez jedną ze stron, rzutuje na obowiązek (lub jego brak) wykonania świadczenia przez drugą stronę.

Przykłady umów wzajemnych zawieranych podczas życia codziennego:

1. umowy sprzedaży,
2. umowy dostawy,
3. umowy wynajmu,
4. dzierżawa,
5. umowa wykonania prac remontowych,
6. umowa o zlecenie.

Kompensata

Możemy wyszczególnić dwa rodzaje kompensat:

• kompensata ustawowa,
• kompensata umowna.

Kompensata ustawowa została opisana w Art. 498 kodeksu cywilnego: § 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej .

Kompensata ustawowa może wejść w życie, jeżeli obie strony zawrą adekwatne oświadczenie, które może przywierać formę ustną lub dobrowolną pisemną. Nieodzownym wymogiem, który musi zostać spełniony dla potwierdzenia stosowności danego oświadczenia, jest dotarcie do każdej ze stron.

Kompensata umowna regulowana przez artykuł 498 Kc., kompensata umowna może zostać potrącona jeśli mamy do czynienia z:

• Wierzytelnościami wymagalnymi (po upływie terminu wyznaczonego w umowie, na spłatę długu),
• Wierzytelnościami przeterminowanymi (podczas, gdy istniała możliwość potrącenia wierzytelności przed datą przedawnienia),
• Wierzytelnościami zajętymi (sytuacja w której dłużnik stał się wierzycielem swojego wierzyciela przed zajęciem. Potrącenie dotyczy wyłącznie wierzytelności pieniężnych lub przedmiotów o tej samej wartości oznaczonych co do gatunku,
• każda ze stron może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony w ramach wzajemnej współpracy,
• obie wierzytelności są wymagalne i zaskarżalne, czyli mogą być dochodzone przed sądem, lub przed innym organem państwowym.

Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem jednak tylko do wysokości wierzytelności o niższej wartości. Kompensaty najczęściej dotyczą rozrachunków handlowych, mogą to być także potrącenia publicznoprawne z tytułu podatku dochodowego, VAT, składek na ubezpieczenia społeczne, składki na ubezpieczenia grupowe oraz na podstawie decyzji administracyjnych.

Forma kompensaty

Potrącenie w ramach zobowiązania wzajemnego nie wymaga szczególnej formy. Odbywa się ono poprzez oświadczenie jednej ze stron, drugiej o zamiarze kompensacji świadczeń. Jednak ze względów bezpieczeństwa strona powinna poinformować drugą stronę w trakcie rozmowy telefonicznej lub poprzez wysłanie listu poleconego.

Przykład

Jeżeli firma A i firma B współpracują ze sobą w ramach umowy wzajemnej i zadłużenie firmy A względem firmy B wynosi 15.000 PLN, a firmy B względem firmy A 8.000 PLN to mogą oni dokonać potrącenia. Po skompensowaniu wierzytelności wzajemnych, zadłużenie firmy A względem firmy B wynosi 7.000 PLN, które musi uregulować w terminie płatności.

Co nie podlega kompensacie

Zgodnie z kodeksem cywilnym kompensacie nie podlegają:

• wierzytelności nie ulegające zajęciu,
• wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania,
• wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych,
• wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

Bibliografia

• Bekas-Nowak M.,(2008) Windykacja należności w praktyce, str. 100, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa
• Dereń A., (2008) Zarys prawa cywilnego w pytaniach i odpowiedziach, Oficyna Wydawnicza PWSZ w Nysie
• Radwański Z., (2010) Zobowiązania część ogólna, wydanie 9, Wydawnictwo C.H.BECK, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Wysocki M. (2017), Kodeks cywilny - zobowiązania - część ogólna, Lex Manual
• Zaremba G., (2017) Kompensata jako forma regulowania wzajemnych wierzytelności a podatkowe różnice kursowe, Podatki i rachunkowość

Autor: Magdalena Maślanka, Aleksandra Krasoń

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.