Prekariat

Prekariat to kategoria lub klasa społeczna charakteryzująca się tym, że aktualne miejsce zatrudnienia jest niepewne, nie są objęci żadnymi systemami świadczeń socjalnych oraz wykonują pracę za niskie płace lub ich dochody są niestabilne. Pojęcie także bardzo często związane jest z brakiem możliwości rozwoju kariery zawodowej (występuje brak poczucia tożsamości zawodowej), powoduje to brak poczucia społeczności, bądź też brak poczucia zbiorowości pracowniczej przez prekariuszy. Prekariat jest to praca o niskiej jakości. Występuje wysokie ryzyko zwolnienia, np. w sytuacji pogorszenia sytuacji gospodarczej. Według Filipa Vostala, socjologa z Czeskiej Akademii Nauk, prekariat odnosi się do "stanu, który nie jest pewny, bezpieczny bądź stabilny" (Cymbranowicz K. 2016 s. 3). Prekariusze zatrudniani są z reguły na umowę zlecenie czy tzw. umowy śmieciowe, prace śmieciowe (brak urlopów, brak ochrony przed zwolnieniami). W Polsce umowy cywilnoprawne są coraz częściej zawierane (według G. Standinga na całym świecie wzrasta liczba prekariuszy). Pracodawcy stosują je w celu zredukowania kosztów zatrudnienia oraz aby obejść przepisy kodeksu pracy (Godlewska-Bujok B. 2014, s. 5). Ponad 60% młodych ludzi nie jest zatrudnianych na umowę o pracę. Niektórzy przypisują prekariatowi pozytywne cechy, takie jak materializm etatowych pracowników, zwanych "białymi kołnierzykami" czy też wolność romantycznego ducha.

Aby zrozumieć na czym polega prekariat, należy zrozumieć jego przeciwieństwo, czyli czym jest pewna i bezpieczna praca. Według Standinga istnieje siedem form bezpieczeństwa powiązanych z pracą:

1. labor market security, bezpieczeństwo na rynku pracy (działanie na rzecz pełnego zatrudnienia),
2. employment security, bezpieczeństwo zatrudnienia (ochrona przed zwolnieniem),
3. job security, bezpieczeństwo w miejscu pracy (możliwość zachowania swojego stanowiska pracy oraz możliwość rozwoju zawodowego),
4. work security, bezpieczeństwo pracy (normowanie czasu pracy oraz przestrzeganie zasad BHP),
5. skill reproduction security, bezpieczeństwo reprodukcji kwalifikacji (możliwość zdobycia, podnoszenia kwalifikacji poprzez staże czy też praktyki),
6. income security, bezpieczeństwo dochodu (ubezpieczenia społeczne, normowanie płac oraz określenie odpowiedniej kwoty płacy minimalnej)
7. representation security, bezpieczeństwo reprezentacji (prawo do strajku itp.)

(Standing 2014, s. 49)

Istnieje 7 klas społecznych (Standing G.):

1. bogata "elita",
2. salariat,
3. proficians,
4. "klasa robotnicza",
5. prekariusze,
6. bezrobotni,
7. osoby znajdujące się na marginesie społecznym.

W polskiej debacie publicznej, prekariuszem nazywa się osoby pomiędzy 20, a 35 rokiem życia z bardzo niską pensją oraz z brakiem świadczeń socjalnych (zatrudnione na umowy "śmieciowe", bez etatu). Powodem powstania prekariatu jest globalizacja oraz zmiany na współczesnym rynku, które zmieniły tradycyjny model zatrudnienia. Wśród ekonomistów, socjologów oraz innych naukowców nie ma jednoznacznej definicji czym jest prekariat.

Etymologia

Po raz pierwszy pojęcie prekariatu pojawiło się w ubiegłym wieku, w latach 80', stosowali je socjolodzy francuscy, jednakże bardziej popularne stało się w XXI wieku. Prekariat to pojęcie, które powstało z języka francuskiego précaire - "niepewny" oraz prolétariat - "proletariat" (biedna klasa pracująca). Pojęcie często definiowane jest jako brak stabilności oraz brak pewności (Godlewska-Bujok B. 2014, s. 2-3). Guy Standing, to brytyjski ekonomista, specjalizujący się w zakresie rynku pracy, profesor University of London, który spopularyzował pojęcie prekariatu. 1 maja 2001 roku, ponad 5 tysięcy ludzi, głównie studentów zebrało się w centrum Mediolanu. Odbyte demonstracje wyznaczyły początek poruszenia globalnego prekariatu.

Skutki prekariatu

Brak stabilności zatrudnienia i niskie dochody

Wzrost prekariatu prowadzi do braku stabilności zatrudnienia i niskich dochodów. Osoby pracujące na umowach zlecenia lub umowach cywilnoprawnych często nie mają pewności co do długoterminowej perspektywy pracy i muszą radzić sobie z niestabilnymi dochodami.

Osoby zatrudnione na umowach tymczasowych czy umowach zlecenia są narażone na wysokie ryzyko zwolnienia. Brak stabilności zatrudnienia utrudnia planowanie przyszłości i budowanie bezpiecznej podstawy finansowej.

Niska stabilność zatrudnienia i niestabilne dochody utrudniają planowanie przyszłości. Osoby z prekariatem mają trudności w zakupie mieszkania, planowaniu rodziny czy inwestowaniu w rozwój osobisty.

Brak dostępu do świadczeń socjalnych

Osoby pracujące w prekariacie często borykają się z problemami z mieszkaniem, edukacją i opieką zdrowotną. Brak stabilności zatrudnienia i niskie dochody uniemożliwiają im korzystanie z pełnej gamy świadczeń społecznych.

Brak dostępu do świadczeń socjalnych ma także wpływ na planowanie rodziny i przyszłości. Osoby z prekariatem często mają ograniczone możliwości planowania rodziny, ponieważ nie mogą sobie pozwolić na koszty związane z opieką nad dziećmi.

Nierówności społeczne i ekonomiczne

Osoby pracujące w prekariacie mają ograniczone możliwości oszczędzania i inwestowania. Niskie dochody i brak stabilności zatrudnienia uniemożliwiają im budowanie kapitału i zapewnienie sobie finansowego bezpieczeństwa w przyszłości.

Wzrost prekariatu przyczynia się do wzrostu nierówności społecznych i ekonomicznych. Osoby pracujące w prekariacie mają trudności w utrzymaniu stabilności finansowej i często są zmuszone do zadłużania się, co dalej pogłębia ich trudności.

Problemy zdrowotne i stres

Niepewność zatrudnienia i brak perspektyw przyszłościowych mają negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne osób pracujących w prekariacie. Stały stres związany z niepewnością zatrudnienia może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych.

Pracownicy prekariatu są bardziej narażeni na problemy zdrowotne związane z chronicznym stresem, brakiem dostępu do opieki zdrowotnej oraz niezdrowymi warunkami pracy. Brak stabilności zatrudnienia i niskie dochody utrudniają także dostęp do zdrowej żywności i aktywności fizycznej.

Wykorzystywanie pracowników

Osoby pracujące w prekariacie są często wykorzystywane przez pracodawców, którzy nadużywają swojej pozycji. Brak odpowiednich regulacji prawnych i ochrony praw pracowniczych pozwala pracodawcom na stosowanie niskich płac, wymaganie nadgodzin bez odpowiedniej rekompensaty oraz naruszanie innych praw pracowniczych.

Prekariat — artykuły polecane

Praca na czarno — Osoba bierna zawodowo — Baby Boomer — Siła robocza — Bezrobocie frykcyjne — Bezrobocie dobrowolne — Przyczyny bezrobocia — Pensja minimalna — Nepotyzm

Bibliografia

• Drela K. (2016), Prekariat - kierunki zmian i wpływ na rynek pracy, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 449
• Godlewska-Bujok B. (2014), Prekariat a umowy prekaryjne. Głos w dyskusji, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 9
• Knapińska M. (2014), Prekariat jako zjawisko występujące na współczesnym rynku pracy w Polsce i Unii Europejskiej, Studia Oeconomica Posnaniensia, nr 7
• Standing G. (2014), Prekariat. Nowa niebezpieczna klasa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Standing G. (2015), Karta Prekariatu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Szarfenberg R. (2016), Prekarność, prekaryjność, prekariat - krótkie wprowadzenie, Instytut Polityki Społecznej. Uniwersytet Warszawski
• Urbański J. (2014), Prekariat i nowa walka klas, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa

Autor: Hang Claudia Ngo Thanh