Klasa społeczna

Klasa społeczna - jest jednym z terminów określających warstwowość społeczeństwa. Charakteryzuje nie tylko wielkie grupy ludzi, może być także stosowana do mikrozjawisk społecznych i na szczeblu socjologii życia codziennego. Klasy kształtują się na podstawie powiązań własnościowych, ich istnienie jest więc uwarunkowane ekonomicznie.

Termin klasa społeczna w formach aluzyjnych występował już w starożytności. Geneza jego powstania zazwyczaj wiązana jest z teorią podboju. Uznaje ona, że okupant w wyniku podboju staje się klasą uprzywilejowaną, a podbity lud niewolnikami.

TL;DR

Artykuł przedstawia różne teorie dotyczące podziału społeczeństwa na klasy społeczne. Karol Marks dzielił społeczeństwo na klasę posiadającą i klasę pracującą, podkreślając konflikt między nimi. Max Weber rozpatrywał klasę bardziej jako analizę społeczną niż rzeczywistą grupę, uwzględniając różne czynniki takie jak zawód czy posiadana własność. Julian Hochfeld podkreślał zależność między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji, tworząc biegunowy model struktur klasowych. Adam Schaff wyróżniał trzy klasy: burżuazję, klasę robotniczą i klasę "pośrednią". Stanisław Ossowski negował dwudzielny podział klasowy, uważając go za uproszczenie.

Podział na klasy Karola Marksa

Koncepcja klasy w ujęciu Karola Marksa ukształtowała się w wyniku obserwacji społeczeństwa przemysłowego w XIX wieku. Marks w swojej teorii klas dzieli społeczeństwo na dwie kategorie:

• Klasę posiadającą (burżuazja)
• Klasę pracującą (robotniczą)

Jego zdaniem praca, czyli określony sposób wytwarzania dóbr jest fundamentalnym elementem życia społecznego. Ludzie w ramach pracy zaspokajają swoje potrzeby, z ta przekłada się na status społeczny jednostki. Marks zauważył, że burżuazja dąży do maksymalizacji swoich zysków i posiada monopol na miejsca pracy, gdzie niezbędną siłę roboczą zapewnia klasa robotnicza, która rozumiana jest jako towar. Występuje tu zależność, gdzie właściciel i pracownik są sobie potrzebni, ale ich interesy są sprzeczne. Powoduje to konflikt klasowy, gdyż właściciel chcąc osiągnąć jak największe zyski wykorzystuje pracowników dając im za to jak najniższą zapłatę. Marks postulował wprowadzenie ustroju komunistycznego, w którym nie było by własności prywatnej oraz podziałów klasowych (M. Lipowicz 2014, s. 107).

Podział na klasy Maxa Webera

Weber traktował pojęcie klasy bardziej w ujęciu analitycznym niż jako rzeczywiście istniejące grupy. Za główne podłoże klasotwórcze uważał nie sferę produkcji, ale dokonującą się na rynku pracy wymianę pozostających w dyspozycji jednostek zasobów na dochody i inne dobra. Jednoznacznie deklarował, że klasy to zbiory jednostek o identycznym położeniu (B. Mika 2014, s. 190).

Wyróżnił on trzystopniowy podział klasowy:

• Klasę wydzieloną ze względu na zawód i uzyskiwany dochód
• Klasę wydzieloną ze względu na posiadaną własność
• Klasą wydzieloną na podstawie wielu innych czynników, niekoniecznie ekonomicznych

Podział na klasy Juliana Hochfelda

Swoje rozważania zaczął od określenia dwóch podstawowych "stron" procesu pracy, będącego podstawą społeczeństwa. Są to:

1. Siły wytwórcze czyli techniczny system produkcji wyrażający się w połączeniu określonych środków produkcji z nabytymi doświadczeniami robotników.
2. Stosunki produkcji, które są pewnymi rodzajami społecznych interakcji o charakterze obiektywnym i niekoniecznie dostrzegalne przez ludzi.

Ważne dla teorii klas jest zdaniem Hochfelda zauważenie nierozerwalnej zależności między siłami wytwórczymi i stosunkami produkcji. Uznaje on, że powstanie prywatnej własności środków produkcji stało się podstawą istnienia społeczeństw klasowych. Hochfeld stworzył biegunowy model struktur klasowych:

• Na jednym biegunie skupia się monopol i przywileje związane z kontrolą nad funkcjonowaniem pracy
• Na drugim biegunie znajduje się podporządkowanie i zależność, związane z pracą wykonawczą

Jest to jednak bardzo ogólny schemat. Bardziej szczegółowy wymaga, zdaniem autora, dodatkowych kryteriów zróżnicowania klas. Hochfeld wskazuje na różnorodność kryteriów ekonomicznych, w tym także kryteria zawodów i kwalifikacji, służących wyróżnianiu klas. Za ważne uważa ich uporządkowanie (J. Kochan 2011, s. 41-44).

Podział na klasy Adama Schaffa

Na temat klas społecznych Schaff pisał na podstawie obserwacji społecznego życia ludzi i doszedł do wniosku, że ich materialna sytuacja życiowa jest zależna od ich stosunków do środków produkcji. Wyróżnił on trzy klasy:

• Burżuazja
• Klasa robotnicza
• Klasa "pośrednia" - właściciele środków produkcji, którzy nie najmują siły roboczej

Dwie pierwsze klasy decydują tu o strukturze społecznej kapitalizmu, jej dynamice, nie wyczerpują jednak w pełni podziałów społecznych. Dla Schaffa podstawą istnienia klas społecznych, w społeczeństwie kapitalistycznym, jest prywatna własność środków produkcji (J. Kochan 2011, s. 16).

Podział na klasy Stanisława Ossowskiego

W historii pojęcia klas społecznych w Polsce prace Ossowskiego odegrały i do dziś pełnią specyficzną rolę. Interpretując marksistowską teorie klas neguje on zasadność redukcji struktury klasowej do układu dwudzielnego. Zdaniem Ossowskiego taki podział wywodzi się z potocznej świadomości dzielącej społeczeństwo na biednych i bogatych, rządzących i rządzonych (J. Kochan 2011, s. 22).

Klasa społeczna — artykuły polecane

Stratyfikacja — Wartość — Klasa wyższa — Adam Smith — Marksizm — Ekonomia klasyczna — Nierówności społeczne — Socjalizm — Karol Marks

Bibliografia

• Cichoracki M. (2012), Marksowski materializm historyczny - koncepcja związku między bazą a nadbudową oraz prymatu czynników ekonomicznych, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, nr 1
• Kochan J. (2011), Studia z teorii klas społecznych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
• Lipowicz M. (2014), Idea sprawiedliwości w myśli Karola Marksa, IDEA - Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, nr 26
• Mika B. (2014), Teoria klas a społeczeństwo ryzyka, Prakseologia, nr 155
• Szawiel T. (2011), Struktura społeczna i podstawy a grupy ethosowe, Studia Socjologiczne, nr 1

Autor: Agnieszka Sołtys