Funkcjonalizm

Funkcjonalizm to jeden z głównych kierunków teoretycznych antropologii i socjologii, powstały w 1920 roku. Dąży wyjaśnienia faktów, zjawisk, jak również procesów społecznych poprzez ustalenie funkcji jaką pełnią one w społeczeństwie. Za prekursorów tej orientacji uważa się polskiego badacza działającego na emigracji, Bronisława Malinowskiego oraz brytyjskiego antropologa Alfreda Radcliffe-Browna. Głównymi przedstawicielami są także:

• w socjologii: Talcott Parsons i Robert Merton
• w antropologii: Douglas McGregor, R. Firth, E. Leach

Pod koniec lat 60 XX wieku funkcjonalizm stał się przedmiotem ataku z różnych stron. Twierdzono, że podejście to nie wyjaśnia zmian w społeczeństwie ani też sprzeczności strukturalnych oraz że jego oparcie się na stabilności i analogi organicznej czyni go podejściem konserwatywnym. W latach 70 i 80 XX wieku wydawało się natomiast, że funkcjonalizm jako szkoła myślenia, sposób rozumienia i wyjaśniania zjawisk społecznych po prostu zniknął. Jednak pod wpływem Jeffreya Alexandra w Ameryce, oraz Niclasa Luhmanna w Niemczech, ponownie się odrodził.

Znaczenie kryjące się pod pojęciem funkcjonalizm-strukturalizm można rozumieć jako zbiór hipotez badawczych i teorii sprecyzowanych przez B. Malinowskiego, A.R. Radcliffe-Browna i ich praktykantów. Kierunek ten nakreśla sobie różne cele i stosuje zupełnie odmienne metody niż strukturalizm (Z. Szyfelbejn-Sokolewicz 1969, s.25-26)

Funkcjonalizm jest poglądem oraz sposobem na to, jak analizować i obserwować procesy i instytucje społeczne. Zgodnie z tym pogladem świat, który nas otacza jest układem powiązanych ze sobą właściwymi funkcjami elementów. System społeczny składa się z czynników, które są ze sobą powiązane i mają na celu utrzymanie równowagi, przygotowanych na etapowe normowanie homeostazy społecznej. Rozkwit społeczeństwa należy analizować przez pryzmat historycznego poglądu na instytucje takie jak szkoła czy rodzina, dzięki którym te jednostki się integrują. Każda rodzina przekazuje wartości młodszemu pokoleniu tak jak dzieje się to w instytucji państwowej jaką jest szkoła, gdzie od najmłodszych lat pielęgnowane i utrwalane są wartości przekazane w domu jak i w Kościele. Dzięki takim procesom młodzi ludzie są zapoznani z tradycyjnym kanonem wiedzy, co w przyszłości zapewnia nieprzemijalność społeczeństwa i jego cech.

TEORIA FUNKCJONALNO-STRUKTURALNA

Teoria strukturalno-funkcjonalna zwana także koncepcją organiczną była głoszona przez Augusta Comte’a (francuskiego filozofa i socjologa) i Herberta Spencera (angielskiego socjologa). Wyznaje, że struktura społeczeństwa nazwana jest jako "ustrój", który jest zbudowany z współgrających ze sobą czynników od siebie zależnych i jednakowo ważnych, które dzięki funkcjonowaniu tworzą społeczeństwo jako jedną wielką całość. Bardzo podobny pogląd wyznawał Durkheim, który uważał, że cywilizacja to całość sama w sobie, której nie da się rozdzielić. Według tej teorii tak pojęte społeczeństwo ma możliwość na rozkwit i wzmocnienie oraz odpowiednie funkcjonowanie.

(B.Gofron 2008, s.45-47)

Podstawowe założenia funkcjonalizmu według B. Malinowskiego i R. Browna:

• społeczeństwo jako system składający się z wzajemnie powiązanych elementów, naczelne pytania funkcjonalizmu dotyczyły wzajemnych funkcjonalnych związków, między poszczególnymi częściami kultury oraz tego, w jaki sposób części te przyczyniają się lub umożliwiają utrzymanie się całości,
• stan równowagi, integracji społecznej wymaga spełnienia określonych warunków tzw. wymogów formalnych
• zmiany w systemie mają charakter zewnętrzny i zachodzą powoli, gdyż system sam w sobie ma tendencję do utrzymywania stanu równowagi
• traktowanie kultury w aspekcie zaspokojenia ludzkich potrzeb
• badania empiryczne

Otoczenie i metamorfoza funkcjonalizmu wytwarzają komplikacje dla ustroju społecznego, czyli zdarzenia zagrażające jego destabilizacją. Takie problemy egzekwują modyfikacje na polityce społecznej, która dopasowuje się do nowej konfiguracji problemowej. Naturalistyczne koncepcje funkcjonalizmu zostały nakreślone w pracach H.Sencera, który akceptuje metaforę organizmu w objaśnieniu zjawisk społecznych, wprowadził pojęcie funkcji organu (M.Wójcik 2013, s.1-2)

Bronisław Malinowski wypracował teorie analizy funkcjonalnej, gdzie badał trzy poziomy systemu; biologiczny, struktury społecznej oraz symboliczny. Uważał, że poziomy systemów tworzą hierarchię, której trzon stanowią systemy biologiczne. Zwracał uwagę na to, że sposób zaspokojenia potrzeb na jednym poziomie systemu, wyznacza sposoby zaspokojenia potrzeb na kolejnych jego poziomach. W swoich pracach najwięcej uwagi poświęcił poziomowi struktury społecznej, gdzie podkreślał niezbędność analizy instytucjonalnej. Scharakteryzował też same instytucje, opisując poszczególne ich elementy. Każda instytucja posiada według niego tak zwaną kartę, czyli zespół wartości centralnych, umożliwiający ludziom skupienie się wokół naczelnej zasady kierującej dalszymi ich działaniami. Istnienie personelu natomiast, jest niezbędne dla działania instytucji, norm warunkujących zachowanie poszczególnych jednostek w obrębie personelu, oraz substratu materialnego. Na instytucje składają się także konkretne przejawy działań podejmowanych przez personel, oraz funkcje, jakie pełni dana instytucja w określonej społeczności.

Główne pojęcia związane z funkcjonalizmem:

• System - strukturalnie zintegrowana całość, nieredukowalna do swoich elementów składowych,
• Funkcja - wkład każdej z części składowych systemu w proces adaptacji przy zmieniającym się otoczeniu,
• Equilibrium - stan wewnętrznej równowagi,
• Struktura społeczna - układ zależności pomiędzy jednostkami a grupami społecznymi,
• holizm-życie społeczne jako jedność funkcjonalna, wszystko jest powiązane.

TL;DR

Funkcjonalizm to kierunek teoretyczny w antropologii i socjologii, który polega na wyjaśnianiu faktów i zjawisk społecznych poprzez analizowanie ich funkcji w społeczeństwie. Funkcjonalizm był krytykowany w latach 60., ale odrodził się pod wpływem nowych teorii. Teoria funkcjonalno-strukturalna opisuje społeczeństwo jako system zależnych i równie ważnych elementów. Założenia funkcjonalizmu obejmują równowagę społeczną, integrację społeczną, zmiany w systemie i badania empiryczne. Funkcjonalizm analizuje procesy i instytucje społeczne, a także podkreśla rolę instytucji w przekazywaniu wartości i utrzymaniu społeczeństwa.

Funkcjonalizm — artykuły polecane

Aleksandr Aleksandrowicz Bogdanow — Metafora organizacji — System — Socjotechnika — Antropologia kulturowa — Organicyzm — Holizm — Dynamika grupowa — Socjalizacja

Bibliografia

• Gofron B. (2008), Funkcjonalizm i teoria konfliktu wobec idei równości w edukacji [w:] A.Gofron, M.Piasecka (red.), Podstawy edukacji.Epistemologia a praktyka edukacyjna, Wydawnictwo AJD, Częstochowa
• Kołodziejczyk P. (2002), Funkcjonalizm jako filozoficzna podstawa teorii Sztucznej Inteligencji
• Kwaśniewicz W. (red.) (1998), Encyklopedia Socjologii, A-J, Warszawa
• Minta-Tworowska D. (1994), Klasyfikacja w archeologii, Wydawnictwo Naukowe UAM
• Szacki J. (2002), Historia myśli socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Szyfelbejn-Sokolewicz Z. (1969), O niektórych ograniczeniach funkcjonalizmu - strukturalizmu w tłumaczeniu zmiany kulturowej, Etnografia Polska, t. XIII
• Turner J. (2005), Struktura teorii socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Wójcik M. (2013), Funkcjonalizm w geograficznych badaniach wsi. Zarys problemu, [w:] Współczesne problemy badań geograficznych

Autor: Magdalena Nowacka, Agnieszka Chojnowska