Analiza transakcyjna

Analiza transakcyjna jest psychologiczną koncepcją stosunków międzyludzkich, stworzoną na początku lat sześćdziesiątych przez Erica Berne'a. To metoda opisująca komunikację, która opiera się na wyodrębnieniu idei JA. Odczucia oraz zachowania naszego JA według Berne'a składają się na 3 osoby: Dorosły, Rodzic, Dziecko.

Każdego dnia wszystkie 3 części dochodzą do głosu oraz mają wpływ na nasze zachowanie. W zależności od tego, jaką wewnętrzną formę przyjmiemy: rodzica, dorosłego czy dziecka, nasz sposób komunikacji z innymi, będzie przybierał inne formy.

TL;DR

Analiza transakcyjna to psychologiczna koncepcja opisująca komunikację między ludźmi, która opiera się na trzech częściach osobowości: Dorosłym, Rodzicu i Dziecku. Rodzaj komunikacji zależy od wybranej części osobowości. Wyróżnia się trzy rodzaje komunikacji: Rodzica, Dorosłego i Dziecka. Analiza transakcyjna bada również typy transakcji między ludźmi, a także transakcje międzyludzkie. Skrypt jest ważnym pojęciem w analizie transakcyjnej i odnosi się do życiowego planu. Aby poprawić komunikację, należy stosować zasady analizy transakcyjnej, takie jak rozwiązywanie konfliktów z pozycji Dorosłego i unikanie roli krytycznego Rodzica.

Komunikaty Rodzica, Dorosłego i Dziecka

Ze względu na to, jaką formę wybierzemy, komunikacja z innymi oraz rodzaj komunikatu jaki wysyłamy przybiera inny charakter.

Rodzic

Wewnętrzny rodzic, to zbiór wielu instrukcji, reguł oraz moralnych zasad. Zostały one zapisane w naszej pamięci, przez zachowania naszych rodziców. Są zapamiętywane przez pierwsze pięć lat życia, a wykorzystywane przez całą jego resztę. Rodzice od początku życia swojego dziecka, starają przyswoić mu pewne ważne zasady, ponieważ dziecko nie jest w stanie przewidzieć niebezpieczeństwa jaki może wyniknąć z zachowania czy czynności.

Wyróżniamy dwa rodzaje Rodzica: opiekuńczy oraz krytyczny. Rodzic opiekuńczy charakteryzuje się wspieraniem, doradzaniem oraz troską o innych. Natomiast Rodzic krytyczny związany jest z wpędzaniem w poczucie winy, destruktywną formą krytyki a także karaniem.Łatwo stwierdzić, kiedy przyjmujemy pozycję rodzica. Słowa jakie znajdują się w sformułowaniach zawierają: zawsze, nie, przestań, nigdy. Natomiast komunikaty są pełne osądów wartościujących oraz nakazów.

Dorosły

Ten stan jest najbardziej rzeczowy. Dane przez Dorosłego są przetwarzane a także analizowane, przez to co dzieje się wewnątrz nas, a także na zewnątrz otoczenia. Kiedy zbada sytuację, jaka panuje w świecie zewnętrznym, może podjąć decyzję. Ale aby ją podjąć, musi posłuchać rad wewnętrznego Rodzica oraz Dziecka. Jest świadomy zasad jakie panują w stanie rodzica, ale także zna potrzeby dziecka. Dorosły potrafi funkcjonować niezależnie od Rodzica i Dziecka, nie jest zdominowany przez żaden z wewnętrznych zachowań.

Dziecko

Dziecko jest najsilniejszą oraz najbardziej wartościową częścią osobowości. Składają się na nie zachowania z czasów dzieciństwa. Wewnętrzne Dziecko to chęć dotknięcia, poczucia, poznania czy doświadczenia czegoś nowego. Spragnione jest sensacji i odkryć. Jest także nośnikiem wielu emocji. Negatywne zachowanie Dziecka potrafi pokazać negatywny stosunek do innych czy wykazuje brak jakiegokolwiek zdecydowania.

Wyróżniamy trzy rodzaje wewnętrznego dziecka:

• zbuntowane
• uległe
• spontaniczne

Pierwszy rodzaj - dziecko zbuntowane - nie będzie słuchać innych, nie lubi, nie chce oraz nie będzie tego robić co mu nakazano. Jest to część nas, która dąsa się i miewa humory.Dziecko uległe, słysząc krytykę, patrzy w podłogę i nic nie odpowiada. Jednak będąc skarconym, wykonuje swe polecenia. Ostatni rodzaj - dziecko spontaniczne - nie ma problemów z wyrażaniem swych uczuć(pozytywnych oraz negatywnych), potrafi wyrażać swoje pragnienia i uczucia.

Typy transakcji

Wyróżniamy trzy typy transakcji:

1. Transakcja równoległa - zachodzi kiedy Ja pierwszej osoby znajduje się w oczekiwanym stanie przez drugą osobę i na odwrót.
2. Transakcja krzyżowa - występuje kiedy co najmniej jedna z osób znajdzie się w jakimś stanie Ja, kiedy nie jest on oczekiwany przez drugi podmiot.
3. Transakcja ukryta - zachodzi wtedy, gdy dwa stany Ja uruchamiają się jednocześnie.

Transakcje międzyludzkie

Transakcje, są podstawową jednostką społecznych stosunków. Składa się ona z bodźca dostarczanego przez jedną osobę i odpowiedzi u drugiej. Jest tzw. niewerbalną, bądź werbalną wymianą i musi zachodzić co najmniej pomiędzy dwoma osobami. Analiza transakcyjna to metoda, w której badane są ustalenia oraz transakcje złożoności natury człowieka. W analizie znaczenie mają tylko niektóre transakcje. Do tych najważniejszych możemy zaliczyć transakcje komplementarne (układają się równolegle) oraz skrzyżowane. Pierwsza z dwóch transakcji nie powoduje konfliktów, co za tym idzie, dają satysfakcję obu stronom i potrafią trwać w nieskończoność. Natomiast transakcje skrzyżowane otwierają ostry konflikt, co prowadzi do zablokowania komunikowania się w trybie natychmiastowym.

Transakcje międzyludzkie mogą także przyjmować postać serii transakcji komplementarnych z ukrytą motywacją. Możemy przez to powiedzieć, że przyjmują charakter gry. Niskie poczucie własnej wartości u ludzi jest jedną, jeśli nie najważniejszą przyczyną podejmowania gier. Dzieje się tak dlatego, ponieważ osoba przyjmująca charakter gry, nie widzi żadnej możliwości uzyskania aprobaty od drugiego podmiotu, bądź nawiązania kontaktu.

Analiza skryptu

Najszerszym pojęciem analizy transakcyjnej jest skrypt. Wiąże się z ogólnym życiowym planem. Powstaje on w stanie Ja - Dziecko, a rozwijany jest on w transakcji pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Najczęściej częścią skryptu są gry stosowane. Biorąc pod uwagę skrypt życiowy, bierze się pod uwagę:

• analizę gier,
• program życia,
• surowe polecenia,
• strukturę osobowości,
• postawy życiowe,
• kontra-surowe polecenia.

Zasady czystej komunikacji

Aby poprawić skuteczność komunikacji, należy zastosować podstawowe zasady analizy transakcyjnej:

• z pozycji Dorosłego, należy rozwiązywać konflikty i problemy,
• należy uświadomić sobie stan Ja, z którego zwracamy się do rozmówcy,
• powinno się być wrażliwym na wewnętrzne Dziecko naszego rozmówcy, ponieważ większość osób nie chce wchodzić w wojny/ przekomarzania słowne,
• należy uświadomić sobie własny wewnętrzny stan Ja, podczas udziału w komunikacji,
• należy dać wewnętrznemu Dorosłemu czas na przetworzenie danych,
• nie należy przyjmować pozycji karzącego Rodzica podczas komunikacji.

Analiza transakcyjna — artykuły polecane

Pewność siebie — Asertywność — Fazy konfliktu — Metoda Myers-Briggs — Konflikt interpersonalny — Zasady komunikowania werbalnego — Hierarchia wartości — Archetyp kulturowy — Komunikowanie interpersonalne — Inwestycja początkowa

Bibliografia

• Davis M. (2017), Sztuka skutecznego porozumiewania się, GWP Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
• Kraczla M. (2016), Menedżer w perspektywie analizy transakcyjnej E. Berne'a, ZN WSH Zarządzanie, nr 1
• Stewart I. (2016), Analiza transakcyjna dzisiaj, Rebis, Poznań

Autor: Piotr Dao