Rynek pracy

Rynek pracy należy do jednego z wielu rynków istniejących w gospodarce i tak jak one rządzi się swoimi prawami. Obejmuje całokształt zagadnień związanych z kształtowaniem podaży pracy i popytu na pracę, na rynku pracy mają miejsce transakcje kupna pracy, czyli angażowania pracowników oraz transakcje sprzedaży pracy. Popyt reprezentowany jest przez pracodawców oferujących miejsca pracy, podaż natomiast reprezentowana jest przez poszukujących pracy.

TL;DR

Rynek pracy jest częścią gospodarki, gdzie odbywają się transakcje między pracodawcami a poszukującymi pracy. Klasyczna koncepcja rynku pracy zakłada równowagę między popytem a podażą pracy przy danej płacy. Według keynesizmu państwo musi interweniować, aby osiągnąć pełne zatrudnienie. W Polsce rynek pracy przechodził transformacje po przekształceniu systemu gospodarczego w latach 90. Obecnie rynki pracy są zdominowane przez elastyczne formy zatrudnienia. Polityka rynku pracy jest realizowana przez publiczne i niepubliczne instytucje, które świadczą usługi dla osób poszukujących pracy. Istnieje segmentacja i sektory rynku pracy, które różnią się charakterystyką pracowników i rodzajem pracy.

Koncepcja rynku pracy w ujęciu ekonomii neoklasycznej

Ekonomiści klasyczni traktowali rynek pracy jako jeden z rynków czynników produkcji, na którym spotyka się popyt z podażą pracy i kształtuje się równowaga rynkowa przy danej płacy. W tej koncepcji praca stanowi najważniejszą przyczynę bogactwa narodów.

Pod pojęciem pracownika rozumie się robotnika, który wykonuje pracę w przedsiębiorstwie. Uzyskany za pracę dochód pracownik przeznacza na zaspokojenie potrzeb swoich i swojej rodziny. Płaca, którą otrzymuje wpływa na jego skłonnośc do posiadania dzieci, co w ujęciu globalnym określa liczbę ludności oraz zasoby siły roboczej. Jest to tzw. płaca naturalna (minimalne wynagrodzenie). Wzrost płacy rynkowej ponad naturalną powoduje wzrost liczby ludności.

W ekonomii neoklasycznej funkcjonowanie rynku pracy analizuje się w kategoriach racjonalności oraz wolności wyborów podmiotów gospodarujących i w warunkach działającego na rynku mechanizmu konkurencji doskonałej. Równowaga na rynku pracy występuje wtedy, gdy popyt na pracę równy jest podaży pracy przy danym poziomie stawki płacy, równej krańcowej produktywności pracy. Płace są elastyczne i szybko dostosowują się do zmian na rynku pracy.

Koncepcja rynku pracy według keynesizmu

Według J. M. Keynesa w odniesieniu do ogólnego poziomu zatrudnienia i produkcji nie istnieje taki automatyzm, który zapewniałby ustalanie i utrzymywanie się równowagi ogólnej przy pełnym zatrudnieniu bez interwencji państwa.

W analizie keynesowskiej wielkości produkcji i zatrudnienia są zdeterminowane przez rozmiary efektywnego popytu globalnego. Uznaje się, że najlepsze i najszybsze rezultaty w walce z bezrobociem może przynieść polityka pobudzania koniunktury gospodarczej przez państwo.

Rynek pracy w Polsce

Prawne ustalenia dotyczące rynku pracy w Polsce zostały skonkretyzowane przez cztery główne ustawy oraz ich nowelizacje na przestrzeni mijających lat. Ustawy te to ustawy: o zatrudnieniu z 1989r., o zatrudnieniu i bezrobociu z 1991r., o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu z 1994r., oraz o promocji zatrudnienia instytucjach rynku pracy z 2004r. Z początkiem lat 90 XX w. polityka rynku pracy ulegała korzystnym zmianą w kierunku jej rozwoju. Zmieniała swoje cele, założenia jak również instrumenty. Jej podmioty stopniowo się rozwijały.

Rynek pracy w gospodarce centralnie planowanej

W systemie gospodarki nakazowo - rozdzielczej w Polsce w praktyce gospodarowania zasobami pracy obowiązywało podejście od strony podaży pracy. W planowaniu społeczno - gospodarczym punktem wyjścia w sferze zatrudnienia była przewidywana podaż zasobów pracy, do której dostosowywano odpowiednią liczbę miejsc pracy. Popyt na pracę determinowany był przez podaż pracy. Wynikało to z:

• realizowanej w polityce zatrudnienia doktryny pełnego zatrudnienia
• z faktu, że zatrudnienie było najtańszym i najłatwiej dostępnym czynnikiem produkcji.

System rynku pracy w centralnie sterowanej gospodarce tworzył potężny popyt na siłę roboczą, powodując stały niedobór podaży pracy, co spowodowało występowanie na dużą skalę tzw. bezrobocia ukrytego.

Rynek pracy w procesie transformacji systemu gospodarczego

Uruchomienie mechanizmu rynkowego w polskiej gospodarce z początkiem 1990 r. przekształcił rynek pracy w typowy dla gospodarki konkurencyjnej rynek pracodawcy. Powstał tzw. wolny rynek pracy, w którym pracodawcy dążą do zatrudnienia pracowników w skali, czasie, strukturze kwalifikacyjnej i wiekowej, jaka jest optymalna z punktu widzenia interesów przedsiębiorstwa.

Przejawem uruchomienia mechanizmów rynkowych był gwałtowny spadek liczby ofert pracy i wzrastająca liczba zwalnianych pracowników. Spadek zatrudnienia oraz pojawienie się trwałego bezrobocia było spowodowane dostosowywaniem się rozmiarów i struktury zatrudnienia do wymogów i warunków gospodarki rynkowej.

W latach 1990-2002 liczba pracujących zmniejszyła się z 16 485 tys. osób do 14 924 tys. osób. Ważnym problemem na polskim rynku pracy jest także istnienie szarej strefy, ujmującej nie tylko działania w pełni nielegalne, niedopuszczalne z punktu widzenia prawa, ale także działalność ukrytą (np. zatrudnienie na czarno). Jednym ze skutków transformacji gospodarki w Polsce było pojawienie się masowego bezrobocia.

Tendencje na obecnym rynku pracy

Tendencje rynku pracy na zachodzie w stopniowy i powolny sposób przenikają na rynek pracy w Polsce. Wynikiem tego jest nastawienie pracodawców na jak najbardziej efektywne wykorzystanie zasobów ludzkich. W grę będą więc wchodziły elastyczne formy zatrudnienia czy niestandardowe kontrakty na pracę. Przodownikami w prowadzeniu zmian w zakresie zatrudnienia i organizacji pracy są korporacje. To one będą chciały przesunąć nacisk w zatrudnieniu. W zamian zatrudnienia stałego na zatrudnienie okresowe jak również zmodyfikować strategie oferowanego produktu. Obszar zmian dotyczy również pozyskiwania źródła zysku. Już nie będzie to skala czy wielkość produkcji lecz sposób rozwiązywania problemów oraz wychodzenie naprzeciw potrzebom odbiorców. Zmiany na globalnej gospodarce rzutują znaczące przemiany na rynku pracy. Tak więc obecnie mówi się o zastępowaniu gospodarki opartej na zasobach (resource driver economy) gospodarką opartą na wiedzy (konwlegde driver economy). W głównym stopniu te dwie gospodarki różnią się przejściem z zatrudnienia na pełen etat, na podstawie umowy o pracę, wykonywanej w tym samym miejscu przez całe życie na zatrudnienie pracownika, który swoją prace będzie wykonywał w dowolnymUsługi miejscu. Jego czas pracy będzie nieokreślony a także elastyczny.

Polityka rynku pracy a jego strategia

Polityka rynku pracy powiązana jest z obejmowanymi celami w zakresie rynku pracy. W ich realizacji rząd danego kraju przyjmuje strategię, która jest drogą dojścia do wyznaczonych celów. W ramach strategi wykorzystuje się instrumenty rynku pracy. Lecz nie każdy sposób działania władzy pozyskuje aprobatę społeczna co stanowi utrudnienie w realizowaniu polityki.

Publiczne instytucje rynku pracy

Państwowe podmioty działające na rynku pracy powinny prowadzić spójną i jednolitą politykę w zakresie zatrudnienia i bezrobocia. Są to:

• publiczne służby zatrudnienia, tzn. państwowe i wojewódzkie urzędy pracy,
• urząd obsługujący właściwego ministra do spraw pracy,
• urzędy wojewódzkie realizujące zadania określone ustawą
• Ochotnicze Hufce Pracy.

W skład polskich publicznych służb zatrudnienia wchodzi 16 województw i 338 urzędów powiatowych i ich filii. System działania tych instytucji ma charakter rządowo - samorządowy. Zadaniem publicznych służb zatrudnienia jest głównie udzielanie pomocy osobom poszukującym pracy i bezrobotnym, a także świadczenie usług z zakresu pośrednictwa zawodowego.

Niepubliczne instytucje rynku pracy

Do niepublicznych instytucji rynku pracy należą:

• agencje zatrudnienia,
• agencje pośrednictwa pracy na terenie Rzeczpospolitej Polskiej,
• agencje pośrednictwa pracy za granicą u pracodawców zagranicznych obywateli polskich,
• agencje poradnictwa zawodowego,
• agencje doradztwa personalnego i pracy tymczasowej
• instytucje szkoleniowe.

Wszystkie agencje zajmujące się zatrudnianiem czy doradztwem personalnym powinny posiadać certyfikat marszałka województwa, potwierdzający zarazem wpis do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia.

Podstawowe usługi rynku pracy

• pośrednictwo pracy
• usługi Eures (partnerstwo transgraniczne)
• poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa
• pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy
• organizacja szkoleń

Instrumenty rynku pracy

• finansowanie kosztów dojazdu do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy, miejsca odbywania stażu, szkolenia itp.
• finansowanie kosztów zakwaterowania w miejscu pracy, stażu itp.
• doposażenie miejsc pracy, finansowanie podjęcia działalności gospodarczej.
• refundacja kosztów ZUS w związku z zatrudnieniem bezrobotnego
• finansowanie dodatków aktywizacyjnych.

Segmentacja rynku

Rynek można podzielić na jego segmenty, każdy segment ma swoją charakterystyczną grupę pracowników. Tak więc mamy rynek lekarz, rynek nauczycieli, rynek lokany, rynek pracowników młodych i starych, rynek pracowników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych. Dzieląc rynek na segmenty uwzglednia się m.in. dostępnośc pracy dla poszukujacych jej, charakter podmiotu zatrudnienia, struktura społeczno-zawodowa pracowników.

Sektory rynku pracy

• rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo
• przemysł i budownictwo
• usługi

Rynek pracy — artykuły polecane

Polityka turystyczna — Gospodarka rynkowa — Stopa zatrudnienia — Średnie wynagrodzenie — Wzrost gospodarczy — Rynek krajowy — Ekonomiczne cele współczesnego państwa — Bezrobocie — Ekonomia społeczna

Bibliografia

• Dach Z., Szopa B. (2004), Podstawy makroekonomii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków
• Furmańska-Maruszak A. (2015), Polityka państwa na rynku pracy, Uwarunkowania - kierunki zmian - efekty, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń
• Huńka T. (2015), Rynek pracy. Uwarunkowania ekonomiczne, prawne i społeczne, Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. prof. Stanisława Tarnowskiego, Tarnobrzeg
• Jarmołowicz W. (2008), Przemiany na współczesnym rynku pracy, Forum Naukowe, Poznań
• Jarmołowicz W. (2014), Współczesne teorie rynku pracy mobilność i przepływy pracowników w dobie globalizacji, Zeszyty Naukowe no.9
• Kiersztyn A. (2011), Racjonalne inwestycje czy złudne nadzieje: nadwyżka wykształcenia na polskim rynku pracy, Polityka nr 1
• Kozek W. (2013), Rynek pracy, Perspektywa instytucjonalna, Uniwersytet Warszawski, Warszawa
• Matkowska M. (2012), Imigranci na polskim rynku pracy, Studia i prace wydziału nauk ekonomicznych i zarządzania nr 25
• Rogozińska-Pawełczyk A. (2013), Trendy na rynku pracy, Uniwersytet Łódzki, Łódź
• Sadowski Z., Wach T. (2003), Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego, Biblioteczka Pracownicza, Warszawa
• Sadowski Z., Wach T. (2003), Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego, Biblioteczka Pracownicza, Warszawa

Autor: Anna Mizia, Alicja Latocha