Keiretsu

Keiretsu to japońskie konglomeraty o rozbudowanej strukturze organizacyjnej. Grupy te wyróżniają się na tle potencjału ekonomicznego, globalnego zasięgu, zdywersyfikowanej działalności, rozwiniętych relacji biznesowych a także scentralizowanych systemów podejmowania decyzji i kontroli.

TL;DR

Keiretsu to japońskie konglomeraty o rozbudowanej strukturze organizacyjnej. Powstały po rozwiązaniu zaibatsu, które były kontrolowane przez klany rodzinne. Keiretsu mają różne typy, w tym horyzontalne i wertykalne. Współpraca w keiretsu opiera się na bliskich powiązaniach finansowych, produkcyjnych i personalnych. Keiretsu mają zasady współpracy, które mają na celu budowanie długotrwałych więzi.

Powstanie zaibatsu i jego wpływ na keiretsu

Po pierwszej wojnie światowej w Japonii powstały konglomeraty zaibatsu. Były to grupy kapitałowe zarządzane przez klany rodzinne w krajach rozwijających się. Przedsiębiorstwo holdingowe sprawowało kontrolę nad siecią dostawców i innych firm zależnych dzięki strukturze piramidalnej. Najważniejszymi zaibatsu były: Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo i Yasuda. W gospodarce japońskiej zaibatsu kojarzone są głównie z plutokracją i monopolami. Miały też ogromny wpływ na japoński rząd i partie polityczne. Czynniki te znacząco wpłynęły na decyzję amerykańskich władz okupacyjnych o rozwiązaniu zaibatsu. Miało to pomóc japońskiemu rynkowi w tworzeniu konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami w nowoczesnych sektorach gospodarki. Ponadto zakazano tworzenia holdingów (przepis zniesiono w 1998 roku) oraz kontrolowano inwestycje międzynarodowe. Regulacje amerykańskie znacząco wpłynęły na centralizację gospodarki (M. Jerzemowska 2017, s. 38-39). Po zakończonej okupacji, w Japonii nastąpił szybki wzrost gospodarczy. Do lat 70. XX wieku wykształcił się znany już dzisiaj system keiretsu. Termin ten oznacza połączenie wielu podmiotów w całość. Wyróżnia się on aktywnym udziałem banków czy złożonym mechanizmem funkcjonowania. Wprowadzenie na rynek systemu keiretsu miało za zadanie uchronić japońskie przedsiębiorstwa przed wrogimi przejęciami dzięki pomocy otrzymanej od stabilnych inwestorów instytucjonalnych. Jak podaje J. Grabowiecki w latach 50. swe struktury zreorganizowały przedwojenne zaibatsu, tj. Mitsui, Mitsubishi i Sumitomo do struktur keiretsu. Charakteryzują się one bardziej luźnymi powiązaniami, głównie za sprawą likwidacji holdingów i osłabieniu więzi personalnych w porównaniu ze swoimi starszymi odpowiednikami. Warto także podkreślić, iż likwidacja zaibatsu doprowadziła do nadzwyczajnie wysokiej zależności przedsiębiorstw, zwłaszcza od wielkich banków (2006, s. 86-87).

Typy keiretsu

Wyróżnia się dwa podstawowe typy keiretsu:

• Keiretsu horyzontalne (znane również jako finansowe lub kinyu) charakteryzują się m.in. powiązaniami grup pochodzących z przedwojennych konglomeratów japońskich zaibatsu. Główną rolę w tym typie odgrywa bank (np. Dai Ichi Kangyo, MUFG Bank) lub przedsiębiorstwo handlowe (shosha) udzielające preferencji innym członkom grupy. W skład kinyu keiretsu wchodzi około 40 dużych firm oraz kilka mniejszych. Takie grupy przedsiębiorstw funkcjonują w wielu gałęziach przemysłu. Są one powiązane ze sobą udziałami kapitałowymi oraz źródłami finansowania. Ponadto istotnym elementem ich działalności jest bliska współpraca w zakresie wymiany zasobów ludzkich, środków finansowych, a także wiedzy. Pomimo iż nazwa wskazuje, że podstawowym spoiwem pomiędzy przedsiębiorstwami są finanse, to powiązania produkcyjne, handlowe i personalne są najistotniejszym składnikiem tej współpracy. Na japońskim rynku przykładem przedsiębiorstw zaliczanych do keiretsu horyzontalnego są: Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo, Yasuda.
• Keiretsu wertykalne (znane również jako kapitałowe lub shihon) charakteryzują się m.in. budową na podstawie łańcucha produkcyjnego. Najistotniejsza jest spółka matka, wokół której są skupione wieloszczeblowe powiązania produkcyjno-dystrybucyjne poddostawców oraz sieci najważniejszych klientów. Firma macierzysta podejmuje kluczowe decyzje i opracowuje strategie. Ponadto to ona pomaga pozostałym przedsiębiorstwom w kwestiach technicznych i dzieli się nabytym know-how. Wszystkie spółki zależne mają ściśle wyznaczone miejsce w łańcuchu produkcyjnym. Mają one za zadanie tylko dostarczać wymagane elementy. Nazwa shihon keiretsu sugeruje, iż to kapitał pełni dominującą rolę w tej zależności. Relacje kapitałowe są wspólnym elementem zarówno keiretsu wertykalnego jak i horyzontalnego. Podstawową cechą omawianego keiretsu są więc relacje pomiędzy głównym podmiotem grupy a siecią dostawców (J. Grabowski 2006, s. 91). Przykładem konglomeratu dla keiretsu wertykalnego jest np. Toyota, Hitachi, Toshiba czy Nippon Steel.

Zasady współpracy

Skuteczność funkcjonowania keiretsu jest uzależniona od kilku istotnych czynników. Dlatego też zostały skonstruowane zasady, dzięki którym przedsiębiorstwa budują długotrwałe więzi. Są to:

1. Poznanie i zrozumienie kooperantów (m. in. działanie firm oraz zakładów produkcyjnych).
2. Sprawienie by konkurencja między kooperantami była szansą na zacieśnienie relacji między nimi.
3. Sprawowanie stałej kontroli nad kooperantami (wymaganie raportów czy osobistego zaangażowania pracowników wyższych szczebli w sytuacjach problemowych).
4. Rozwijanie ich zdolności technicznych.
5. Przekazywanie wielu informacji w sposób selektywny.
6. Organizowanie wspólnych działań na rzecz rozwiązywania sytuacji problemowych i umacniania więzi i współpracy.

(B. Bembenek 2008, s. 317)

Keiretsu — artykuły polecane

Nadzór korporacyjny — Holding — Czebol — Korporacja międzynarodowa — Stosunki międzynarodowe — Kontynentalny model nadzoru korporacyjnego — Traktat Rzymski — Organizacja sieciowa — Internacjonalizacja

Bibliografia

• Bembenek B. (2008), Japońskie grupy keiretsu w świetle koncepcji kapitału społecznego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 13
• Burzec-Burzyńska E. (2010), Keiretsu - prawdziwe partnerstwo z kooperantami. Strategiczne podstawy przedsiębiorczości oparte na wiedzy, Zeszyty naukowe nr 653, Ekonomiczne problemy usług nr 69
• Grabowiecki J. (2006), Grupy kapitałowo-przemysłowe keiretsu w nowych uwarunkowaniach rozwojowych gospodarki Japonii. Przyczyny regresu, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok
• Jerzemowska M. (2017), Amerykanizacja japońskiego nadzoru korporacyjnego - zarys problemu, Zarządzanie i Finanse, vol. 15, no 2/2
• Nowicka K. (2011), Współpraca partnerska w łańcuchu dostaw, Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 6
• Odlanicka-Poczobutt M., Knop L. (2016), Rozwój i funkcjonowanie sieci w świetle podejścia endogenicznego, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Seria: Organizacja i zarządzanie, nr 1949

Autor: Marta Zachariasz