Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa

Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa jest instytucją finansową podlegającą przepisom prawa spółdzielczego oraz odrębnym regulacjom przewidzianym w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Spółdzielcza kasa oszczędnościowa prowadzi działalność finansową polegającą na udzielaniu kredytów, pożyczek, poręczeń, gwarancji, oraz działalności ubezpieczeniowej, nie jest jednak bankiem. Uznaje się, że najbliższy jej naturze jest bank spółdzielczy. Jest to idea będąca fundamentem ruchu unii kredytowych, który obejmuję większość krajów świata i najprężniej rozwija się w USA. Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa wchodzi w skład Światowej Rady Związków Kredytowych. Jest to ogólnoświatowa organizacja unii kredytowych. W jej skład wchodzą kasy centralne z 83 krajów (177 milionów członków). Istotnie wsparły one rozwój SKOK w Polsce. Są one coraz lepiej zorganizowane i zarządzane.

TL;DR

Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK) są instytucjami finansowymi podlegającymi przepisom prawa spółdzielczego. Udzielają kredytów i pożyczek, poręczeń, gwarancji oraz prowadzą działalność ubezpieczeniową. Działalność SKOK-ów jest porównywana do pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Aby utworzyć SKOK, potrzebna jest zgoda Komisji Nadzoru Finansowego. SKOK-i muszą posiadać kapitał własny dostosowany do rozmiaru prowadzonej działalności. Tradycja tych instytucji w Polsce sięga końca XVIII wieku. Pierwsze SKOK-i powstały w 1992 roku, a w 1995 roku przyjęto ustawę o kasach spółdzielczych, która umożliwiła przekształcenie kas zapomogowo-pożyczkowych w SKOK-i. Obecnie największą SKOK w Polsce jest SKOK Stefczyka.

Zezwolenie na utworzenie SKOK

Istnieje zasada (Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych), zgodnie z którą do utworzenie SKOK jest potrzebna zgoda Komisji Nadzoru Finansowego. Założyciele kasy muszą złożyć wniosek, a Komisja wydaje decyzję w ciągu 3 miesięcy od dnia otrzymania lub uzupełnienia wniosku. W zezwoleniu KNF określa nazwę i siedzibę kasy oraz zatwierdza jej statut.

Charakterystyka działalności SKOK

Działalność SKOK-ów jest porównywana do równolegle działających w zakładach pracy pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Zarówno kasy spółdzielcze jak i pracownicze są podmiotami, które gromadzą oszczędności i udzielają pożyczek osobom fizycznym zrzeszonym w takiej jednostce. Kasy spółdzielcze mają jednak szerszy zakres działalności, mogą oni udzielać kredytów swoim członkom oraz przeprowadzać na ich zlecenie rozliczeń finansowych, mogą pośredniczyć przy zawieraniu umów ubezpieczenia jak również prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalnej na rzecz swoich członków i ich środowiska i współdziałać w tym celu z organizacjami społecznymi i związkami zawodowymi.

Zgodnie z ustawą o SKOK kasy oszczędnościowo kredytowe prowadzą działalność polegającą między innymi na gromadzeniu środków pieniężnych od swych członków, ale jest to działalność o charakterze niezarobkowym (non profit). Członkami SKOK mogą być wyłącznie osoby fizyczne powiązane więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym (pracownicy zatrudnieni w jednym lub kilku zakładach pracy, osoby należące do tej samej organizacji zawodowej. Wszyscy członkowie zrzeszeni w kasie oszczędnościowo-kredytowej są zrzeszeni na zasadzie dobrowolności. Każda kasa oszczędnościowo-kredytowa zrzeszona jest obligatoryjnie w Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo Kredytowej.

Majątek spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej stanowi prywatną własność jej członków. Nadwyżka finansowa uzyskana w wyniku działalności jest przekazywana na zwiększenie funduszu zasobowego. Nie może być ona rozdzielona pomiędzy członków ze względu na regulacje ustawowe mówiące o tym, że SKOK prowadzi działalność typu non profit. Ze względu na fakt, że spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa nie jest bankiem nie podlega przepisom ustawy o Narodowym Banku Polskim i przepisom prawa bankowego. Nie podlega również nadzorowi bankowemu realizowanemu przez Komisję Nadzoru Finansowego. Nadzór nad SKOKami sprawuje Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo - Kredytowa z siedzibą w Sopocie, pełniąca jednocześnie funkcję związku rewizyjnego w stosunku do kilkudziesięciu kas na terenie całego kraju. Zakres działalności finansowej SKOKów jest systematycznie poszerzany, dlatego co raz częściej zastosowanie do ich działalności będą miały przepisy prawa bankowego.

We wszystkich krajach świata, gdzie działają unie kredytowe do zakresu ich działalności należy przede wszystkim działalność depozytowo kredytowa (wyłącznie na rzecz swoich członków), która również stanowi ich element definicyjny. Aby zapewnić bezpieczeństwo ekonomiczne SKOK-i muszą posiadać fundusze własne, dostosowane do rozmiaru prowadzonej działalności. W ustawie z dnia 5 listopada 2009 r o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych szczegółowo określono wymagania dotyczące tych funduszy.

Łączna kwota kredytów i pożyczek udzielonych jednemu członkowi kasy i zobowiązań tego członka wynikających z udzielonych poręczeń nie może być wyższa niż 10% funduszu oszczędnościowo-pożyczkowego, chyba, że pożyczka jest udzielana na cel związany z działalnością gospodarczą to kwota udzielonej pożyczki nie może być wyższa niż 15% funduszy własnych kasy. Łączna kwota wszystkich pożyczek i kredytów udzielonych wszystkim członkom na cele związane z działalnością gospodarczą nie może być wyższa niż 150% funduszy własnych kasy. Pieniądze, które nie są wykorzystywane na pożyczki i kredyty mogą być inwestowane np. w obligacje i inne papiery wartościowe, jako lokaty. Jeśli pożyczka udzielana jest członkowi zarządu to wymagana jest uchwała rady nadzorczej. Udzielenie kredytu lub pożyczki jest udzielane członkowi tej rady lub komisji kredytowej akceptuje zarząd.

Historia spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych

Tradycja tych instytucji w Polsce ma dość długą historię. Już pod koniec XVIII wieku funkcjonowały na ziemiach polskich kasy pieniężne i magazyny wiejskie pomagające gospodarstwom wiejskim poszkodowanym w wyniku klęsk żywiołowych. Ich założycielem był w 1715 roku ksiądz Jordan (zakładka na sprzężę). W 1874 roku spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe zrzeszyły się w Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych we Lwowie, gdzie w 1902 roku utworzono dla nich Akcyjny Bank Związkowy.

Pierwsze SKOK-i pojawiły się już w 1992 roku na podstawie prawa spółdzielczego oraz ustawy o związkach zawodowych. W tym roku w elektrociepłowni w Gdańsku zaczęła działać pierwsza Kasa, powstała ona z kasy zapomogowo-pożyczkowej. Kiedy w 1995 przyjęto ustawę o kasach spółdzielczych, kolejne kasy zapomogowo-pożyczkowe zaczęły przekształcać się w SKOK-i. Instytucje te nawiązują do tradycji spółdzielni finansowych, które w Polsce działały na przełomie XIX i XX w (Spółdzielnie te były zakładane przez dr. K. Stefczyka i nazywane były Kasami Stefczyka. Celem tych instytucji była m.in. walka z lichwą. Ich rozwój nastąpił w okresie międzywojennym. Zostały zlikwidowane w 1947r.). w 1993 roku powstała Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. Franciszka Stefczyka. Początkowo miała charakter branżowy - swoje usługi kierowała głównie do pracowników przedsiębiorstw morskich wybrzeża gdańskiego. W maju 2010 r SKOK Stefczyka zmieniła nazwę na Kasa Stefczyka, a produkty finansowe oferowane są także innym osobom. Franciszek Stefczyk uważany jest on za patrona ruchu SKOK w Polsce, ponadto obecnie największą z tych kas w Polsce jest właśnie SKOK Stefczyka.

Zasady tworzenia, organizacji i działalności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych zostały określone w ustawie z dnia 14 grudnia 1995 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. W zakresie nieuregulowanym przez powyższą ustawę stosuje się przepisy ustawy prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 roku.

Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa — artykuły polecane

Tajemnica bankowa — Kasa oszczędnościowa — Zasada jednolitej licencji — Emisja obligacji — Prawo wekslowe — Prawo bankowe — Doradca inwestycyjny — Towarzystwo ubezpieczeniowe — Fundusz inwestycyjny

Bibliografia

• Kołodziejczyk M., Piechota P. (2011), Pozycja i znaczenie spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w polskim systemie finansowym, Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 640, Finanse, Rynki finansowe, Ubezpieczenia nr 38
• Ofiarski Z. (2017), Prawo bankowe, Wolters Kluwer, Warszawa
• Owsiak S. (2015), Finanse, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Srokosz W. (2011), Instytucje parabankowe w Polsce, Wolters Kluwer, Warszawa
• Strona internetowa: Statut Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. Franciszka Stefczyka
• Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych Dz.U. 2012 poz. 855

Autor: Bartłomiej Piróg