Transakcja barterowa

Transakcja barterowa oznacza umowę handlową, na podstawie której wymienia się jeden towar na drugi lub kilka towarów na kilka innych towarów. Każda ze stron w takiej transakcji jest uważana za osobę, która sprzedaje towar i osobę, która kupuje towar, który otrzymuje od drugiej strony transakcji. Transakcje barterowe mogą składać się z jednej umowy kupna - sprzedaży lub dwóch umów na sprzedaż towaru z każdej strony. Koniecznym przy transakcjach barterowych jest identyczna wartość dostawy po obu stronach, co umożliwia bezgotówkowy obrót (bez transferu pieniędzy). Barter jest uznawany za najbardziej pierwotną formę handlu.

TL;DR

Transakcja barterowa to umowa handlowa, w której wymienia się towary bez użycia pieniędzy. Barter stał się niepraktyczny z powodu problemów związanych z różnicami w pożądaniu towarów i ustalaniem kursów wymiany. Współczesny barter obejmuje transakcje kompensacyjne i clearing, ale różni się od pierwotnej formy barteru. Transakcje barterowe są zawierane głównie przez firmy kupieckie, a towary często są trudno sprzedawalne. Obrót barterowy jest ograniczony przez państwo i nie ma odrębnej regulacji prawnej. Barter nadal istnieje w szczególnych okolicznościach, takich jak wojna czy kataklizmy. Barter wielostronny polega na wymianie towarów i usług między grupą kontrahentów.

Wady barteru

Transakcje barterowe szybko stały się niepraktyczne, gdyż trzeba było się w nich uporać z różnymi problemami. Zalicza się do nich między innymi konieczność wystąpienia podwójnej zbieżności interesów, który utrudniał fakt, że różne produkty były inaczej pożądane przez społeczeństwo. Istniał jeszcze problem dotyczący ustalenia kursu wymiany i ich mnogość, która wynikała z mnogości dostępnych na rynku produktów. Przy założeniu, że w gospodarce są dwa dobra, występuje jeden kurs wymiany. Przy ośmiu, liczba kursów wynosi już 28. Jest to zależność, którą podaje np. Frederic Mishkin, amerykański ekonomista, a która wyraża się wzorem:

N = (n² - n)/2

Przy założeniu, że w gospodarce produkuje się n = 200 dóbr, możliwych jest N=19 900 kursów wymiany. Ze względu na problemy natury organizacyjnej, barter w klasycznej formie mógł być stosowany jedynie na bardzo niskim etapie rozwoju ludzkości. Tak więc ten rodzaj transakcji, który działał względnie dobrze tylko w małej wspólnocie, został zastąpiony przez pieniądz towarowy, którego rolę pełniły różne dobra, np. sól, pieprz.

Barter współcześnie

Mimo, że raczej dziś już się go nie stosuje, to warto jednak zwrócić uwagę na zmodyfikowaną, współczesną formę transakcji barterowej.

Jest on przykładowo wykorzystywany w transakcjach kompensacyjnych, z zastrzeżeniem, że opóźnienia w dostawie lub różnice jakościowe mogą być rekompensowane pieniądzem konwencjonalnym. Do współczesnych form barteru możemy także zaliczyć tzw. clearing. Polega on na tym, że strony umowy potrącają wzajemne należności i zobowiązania, a raz na jakiś czas w formie gotówkowej spłaca się nadwyżki. Główną różnicą pomiędzy dwoma opisanymi przypadkami, a klasycznym barterem jest fakt, że we współczesnej gospodarce wszystkie dobra będące przedmiotem transakcji clearingowej posiadają swoją wartość wyrażoną w pieniądzu, dzięki czemu problem mnogości kursów wymiennych nie występuje. Są to więc bardzo odległe rozwiązania od pierwotnej formy barteru.

Transakcje barterowe jeśli już są zawierane, to przez firmy kupieckie. Firmy handlowe zawsze potrafią znaleźć towary do wymiany barterowej, które mogą zaoferować innej firmie handlowej. Towary będące przedmiotem wymiany barterowej najczęściej trudno sprzedać, są to towary o niższej jakości, bardzo często nadwyżki rynkowe. Rozwój pojęcia transakcji barterowych dopuszcza możliwość bezgotówkowej wymiany towaru za świadczoną usługę.

Pomimo, że w obrocie barterowym występuje wymiana towar za towar to zazwyczaj transakcje dotyczą zupełnie odmiennych towarów. W wyniku tego konieczne jest ustalenie cen jednostkowych towarów, które są przedmiotem obu transakcji. Wartość dostaw musi uwzględniać również koszty transportu jednej i drugiej strony. Ustalenie tych kosztów jest bardzo trudne. Jeżeli towary są małej ilości, mogą zostać dostarczone w jednym czasie i miejscu, jednak zazwyczaj tak nie jest. Występuje rozbieżność, jedna strona dostarcza towar partiami a druga jednorazowo, więc konieczne jest przyjęcie zapewnień co do wykonania zobowiązania np. przez gwarancję bankową. Obrót barterowy jest też ograniczony przez państwo. Umowy barterowe pomimo,że są wykorzystywane w życiu gospodarczym nie doczekały się na razie odrębnej regulacji prawnej. Kontrakt barterowy zawiera wszystkie elementy kontraktu handlowego dlatego przy jego sporządzaniu wykorzystuje się składniki takiego kontraktu.

Mimo wszystko barter istniał zawsze, ale miał coraz mniejsze znaczenie. Co ciekawe, nawet we współczesnych czasach pojawia się on wtedy, gdy szczególne okoliczności takie jak np. wojna, kataklizmy, uniemożliwiają normalną wymianę pieniężną albo kiedy pieniądz bądź traci zaufanie. Barter istniał też w obozach, więzieniach czy w Polsce m.in. w czasach okupacji. Alternatywą dla nich stały się wielostronne bartery.

Barter wielostronny polega na wymianie towarów i usług pomiędzy grupą kontrahentów połączonych przez platformy barteru wielostronnego. Nie musi się ta wymiana odbyć podczas jednej transakcji, przedmioty wymiany nie muszą być też równowartościowe. Następuje rejestrowanie przedmiotów obrotu przy każdej kolejnej transakcji kupna lub sprzedaży za pomocą jednostek wymiany barterowej, a każdy z uczestników dba o zrównoważenie bilansu kupna - sprzedaży.

Transakcja barterowa — artykuły polecane

Transakcja kompensacyjna — Cross-trade — Aukcja internetowa — Konsygnatariusz — Syndykat — Termin płatności — Transakcja — Wymiana — Konkurencja doskonała

Bibliografia

• Białecki K. (1996), Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa
• Gruszecki T. (2015), Folia Oeconomica, z. nr 317
• Kaczmarek T. (2006), Nietypowe transakcje w praktyce handlu międzynarodowego, Difin, Warszawa
• Mamcarz P. (2008), Rynek elektronicznych systemów B2B, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

Autor: Magdalena Bojarzyńska, Tomasz Pająk