Psychologia społeczna

Psychologia społeczna "zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym, a więc pytaniem, w jaki sposób to, co robią, czują i myślą jedni ludzie, wpływa na to, co robią, czują i myślą inni" . Wpływ społeczny to zjawisko o istotnym znaczeniu, jest to oddziaływanie słów, czynów lub samej obecności innych na nas i nasze myśli oraz postępowanie . Jest to więc dziedzina psychologii, która bada wszelkie aspekty wywierania wpływu otoczenia na jednostkę.

Psychologia społeczna opiera się na założeniu, że pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem istnieje ścisły związek. Otoczenie oddziałuje na jednostkę poprzez wiele różniących się od siebie sytuacji, które występują w różnych momentach życia człowieka.

Człowiek we współczesnym świecie właściwie nieustannie znajduje się w sytuacjach społecznych. Wyjątkiem mogą być pewne zdarzenia w okresie wczesnego dzieciństwa. Jednym z kluczowych zagadnień psychologii społecznej jest zatem fakt, że sytuacje społeczne mają ogromny wpływ na zachowanie ludzi. Dlatego tak ważne jest badanie tego wpływu na jednostkę.

Psychologia społeczna jest nauką z pogranicza psychologii ogólnej oraz socjologii. Z pierwszej z nich czerpie ustalenia odnoszące się do mechanizmów funkcjonowania człowieka jako jednostki. Bazując natomiast na pewnych ustaleniach socjologii bada zachowania człowieka w relacjach z innymi ludźmi.

TL;DR

Psychologia społeczna bada wpływ społeczny na jednostki. Opiera się na założeniu, że istnieje związek między jednostką a jej otoczeniem. Psychologia społeczna ma różne podejścia teoretyczne, takie jak perspektywa poznawcza, motywacyjna, teoria uczenia się, społeczno-kulturowa i ewolucjonistyczna. Wykorzystuje różne metody badawcze, takie jak obserwacja, korelacja i eksperyment. Psychologia społeczna ma wiele zastosowań, takich jak negocjacje biznesowe, autoprezentacja, marketing, kampanie wyborcze. Ma również swoje mocne strony, takie jak zrozumienie wpływu zachowań społecznych i norm, wpływu grupy na jednostkę i wpływu kultury na zachowanie. Jednak ma również ograniczenia, takie jak trudność generalizacji wyników badań, nieprecyzyjne wnioski, ograniczenia do konkretnych grup ludzi i trudności interpretacyjne. Istnieją również inne związane podejścia, takie jak teoria poznawczo-behawioralna, teoria społecznego wpływu, teoria percepcji społecznej i teoria zaangażowania społecznego.

Zarys historii psychologii społecznej

Rozważania na tematy psychospołeczne odnaleźć można już w dziełach filozofów, takich jak Platon czy Arystoteles. Obaj wysnuwali w swych pracach wnioski mówiące o tym, że formy ustrojowe zależą od motywacji osób, które sprawują władzę. Na przestrzeni wieków pojawiały się liczne koncepcje związane z naturą ludzką, takie jak egoizm czy hedonizm, które opierają się na założeniu, iż o społecznych zachowaniach człowieka decyduje dążenie do przyjemności lub do osiągnięcia własnych celów. Takie uproszczone poglądy na naturę ludzką, zgodnie z którymi pewne potrzeby ludzkie motywują określone zachowania o charakterze społecznym, charakterystyczne są dla okresu przednaukowego w rozwoju psychologii społecznej.

Okres naukowy natomiast można podzielić na dwa podokresy:

• Wczesnonaukowy, charakteryzujący się tym, że rozważania teoretyczne opierały się częściowo na danych empirycznych, jednak nie były one prowadzone w systematyczny sposób, a także nie uwzględniały wymagań badań naukowych. Jako głównych przedstawicieli tego okresu wymienić można dwóch francuskich uczonych, Gabriela Tarde oraz Gustave Le Bona. Według pierwszego z nich podstawowym procesem, który sprawia, że ludzie zachowują się podobnie, jest imitacja. Drugi z uczonych natomiast zajmował się psychologią tłumu i jest autorem słynnego dzieła o tym właśnie tytule. Pod koniec okresu wczesnonaukowego w rozwoju tej nauki po raz pierwszy pojawia się nazwa "Psychologia społeczna".
• Właściwy podokres naukowy, trwający do chwili obecnej, w którym uogólnienia i twierdzenia zaczęto budować w oparciu o dane empiryczne, gromadzone przy pomocy metod naukowych. Psychologia społeczna w tym czasie zaczęła bardzo dynamicznie rozwijać się w Stanach Zjednoczonych. To właśnie tam wykonywano najwięcej, najbardziej wszechstronnych badań, z których korzystają badacze z innych państw. Należy jednak pamiętać, że psychologia społeczna jest nauką specyficzną pod tym względem, a więc wyników badań przeprowadzonych w jednym kraju nie zawsze można odnieść do społeczności żyjącej w innym. Spowodowane jest to wielością czynników wpływających na grupy społeczne oraz jednostkę, takie jak choćby ustrój czy kultura. W Polsce psychologia społeczna zaczęła rozwijać się dopiero od roku 1959.

Podstawowe podejścia teoretyczne do psychologii społecznej

Współczesna psychologia społeczna próbuje wyjaśnić występujące wpływy społeczne, jakie ludzie codziennie wywierają na siebie. W celu głębszego poznania tego zjawiska, tworzy się wiele teorii o różnym zasięgu.

1. Perspektywa poznawcza zakłada, że to, co człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje, zależy w głównej mierze od procesów przetwarzania docierających tych informacji - od sposobu, w jaki interpretuje zaistniałą sytuację i napotykanych w niej ludzi. Sposób rozumienia zależy zaś od posiadanej już wiedzy i tego, jakie treści są w danym momencie aktywne.
2. Perspektywa motywacyjna skupia się na pobudkach ludzkiego działania, próbuje wyjaśnić jakie motywy kierują ludźmi i skłaniają do takiego, a nie innego postępowania.
3. Perspektywa teorii uczenia się zakłada, że duży wpływa na zachowanie ludzkie mają doświadczenia z przeszłości - postępowanie to rezultat uczenia się na podstawie doświadczeń, cudzych albo własnych. Obserwując zachowania innych i ich następstwa, człowiek przyswaja je, a jego przyszłe decyzje są tego konsekwencją.
4. Perspektywa społeczno-kulturowa zakłada, że zachowania ludzkie oparte są na wpływie środowiska, w którym funkcjonuje przez dłuższy czas. Normy ludzkich zachowa różnią się w zależności od otoczenia. W różnych kulturach, a także w różnych grupach tej samej, szeroko pojętej kultury panują odmienne wartości, normy i wzorce postępowania.
5. Perspektywa ewolucjonistyczna bada ludzkie zachowania, jako skutek przeszłości, nie chodzi jednak o doświadczenia konkretnej jednostki, tylko całego gatunku.

Każda z powyższych teorii w odmienny sposób wyjaśnia zróżnicowanie i wzorce naszej psychiki i zachowania. Opierając się na odmiennych założeniach, co do tego, kim jest człowiek i co warto w związku z tym zgłębić, wszystkie teorie stawiają sobie różnorodne pytania i starają się w jak najlepszy sposób na nie odpowiedzieć.

Metodologia badań stosowana w psychologii społecznej

Psychologia społeczna używa wielu metod umożliwiających znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące zachowań społecznych. Metody te można podzielić na trzy rodzaje: obserwacyjne, korelacyjne i eksperymentalne.

• Metody obserwacyjna - opis zachowań społecznych.

Metoda ta polega na obserwowaniu ludzi oraz systematycznym dokonywaniem zapisów pomiarów i spostrzeżeń dotyczących ich zachowań. Metoda przybiera różne formy w zależności od tego co motywuje badacza, czego szuka. Jedną z takich form jest etnografia - metoda polegająca na próbie zrozumienia grupy lub kultury poprzez obserwowanie jej od wewnątrz. Celem etnografii jest zbadanie i poznanie złożoności danej grupy poprzez obserwacje jej w działaniu.

Jednym z rodzajów metody obserwacyjnej jest analiza archiwalna polegająca na badaniu zgromadzonych dokumentów (najczęściej archiwalnych) np. pamiętników, czasopism, gazet, fotografii itp. Źródła te dostarczają wiele informacji o tym jak społeczeństwo kreuje siebie.

Ograniczenia metody obserwacyjnej: metodą tą można badać wyłącznie publiczne zachowania i dokumenty, nie pozwala ona natomiast zgłębić ludzkich myśli i zachowań w prywatnym życiu.

• Metody korelacyjne - przewidywanie zachowań społecznych.

Jest to metoda polegająca na konsekwentnym pomiarze dwóch zmiennych i analizie zależności między nimi. Próbuje odpowiedzieć na pytanie w jakim stopniu można przewidzieć jedną zmienna na podstawie drugiej. Badacze formułują te zależności za pomocą współczynnika korelacji czyli liczby pokazującej, w jakim stopniu jedną zmienną można przewidzieć na podstawie innej. Metodę korelacyjną często wykorzystuje się w sondażach, czyli badaniach przeprowadzonych na grupie ludzi, którzy odpowiadają (najczęściej anonimowo) na pytania dotyczące ich postaw lub zachowań.

Ograniczenia metody korelacyjnej: bada zależności między zmiennymi, a nie stwierdza ich przyczynowości.

• Metody eksperymentalne - odpowiadanie na pytania o przyczynę.

Jedna z najczęściej wykorzystywanych metod przez badaczy, polegająca na przypadkowym przydzieleniu uczestników badania do różnych wariantów sytuacji. Są one niemal identyczne z wyjątkiem zmiennej niezależnej, której wpływ przyczynowy na reakcje uczestników jest analizowany.

Wyróżniamy eksperymenty: naturalne, w terenie oraz laboratoryjne.

Przykładowe zastosowania psychologii społecznej

• Skuteczne przekonywanie, zastosowanie różnych technik psychologicznych wpływa na wyniki np. negocjacji biznesowych,
• Właściwa autoprezentacja, znajomość podstaw psychologii społecznej znacząco poprawia sposób odbierania ludzi przez innych,
• W biznesie, psychologia społeczna pomaga w budowaniu dobrych relacji z klientami i partnerami, w dużym stopniu wykorzystywana jest w zarządzaniu pracownikami czy przy tworzeniu marki i pozycji na rynku,
• Marketing, większość reklam jest tworzona w oparciu o wiedzę z zakresu psychologii społecznej,
• Kampanie wyborcze tworzone są w taki sposób, aby ich wpływ był na ludzi jak największy.

Zobacz także: Efekt silniejszego.

Psychologia społeczna - mocne strony

Psychologia społeczna jest skutecznym sposobem zrozumienia, jak ludzie wpływają na siebie nawzajem i jak społeczne interakcje wpływają na zachowanie. Oto niektóre z jej mocnych stron:

• Pozwala lepiej zrozumieć, jak ludzie wpływają na siebie nawzajem - psychologia społeczna umożliwia badanie wpływu otoczenia i środowiska na jednostki, a także wpływu jednostek na siebie nawzajem. Umożliwia to lepsze zrozumienie, jak ludzie oddziałują na siebie w społeczeństwie.
• Umożliwia zrozumienie wpływu zachowań i norm społecznych - psychologia społeczna umożliwia badanie, jak zachowania i normy społeczne wpływają na zachowanie jednostek. Pozwala to lepiej zrozumieć, jak ludzie wchodzą w interakcje z innymi i jak wpływa to na ich zachowanie.
• Umożliwia zrozumienie wpływu grupy na jednostki - psychologia społeczna również umożliwia badanie wpływu grupy na jednostkę. Pozwala to lepiej zrozumieć, jak grupy i interakcje społeczne wpływają na zachowanie jednostek.
• Umożliwia zrozumienie wpływu kultury na zachowanie - psychologia społeczna może również pomóc w zrozumieniu, jak kultura i sytuacje społeczne wpływają na zachowanie jednostek. Pozwala to lepiej zrozumieć, jak różne sytuacje i kultury wpływają na zachowanie ludzi.

Psychologia społeczna - ograniczenia

Psychologia społeczna ma wiele ograniczeń i słabych stron.

• Pierwszym problemem jest to, że wyniki badań są często trudne do generalizacji na poziomie społecznym lub kulturowym. Wynika to z faktu, że odpowiedzi jednostki mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od okoliczności.
• Kolejnym problemem jest to, że wyniki badań są zwykle wykorzystywane do wyciągania ogólnych wniosków, które mogą być nieprecyzyjne lub nieadekwatne.
• Kolejnym zagadnieniem jest to, że badania często są ograniczone do grup jednostek o podobnym pochodzeniu lub typie osobowości, co oznacza, że wyniki nie mogą być generalizowane na inne grupy ludzi.
• Ostatnim problemem jest to, że wyniki często są trudne do interpretacji, ponieważ istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na wynik badania.

Psychologia społeczna - inne związane podejścia

Innymi metodami lub podejściami związanymi z psychologią społeczną są:

• Teoria poznawczo-behawioralna: ta teoria skupia się na tym, jak ludzie przetwarzają informacje społeczne i jak te informacje wpływają na ich zachowanie.
• Teoria społecznego wpływu: ta teoria jest zainteresowana tym, w jaki sposób inne osoby lub grupy społeczne wpływają na indywidualne zachowanie.
• Teoria percepcji społecznej: ta teoria skupia się na tym, jak ludzie interpretują zachowania i wyciągają wnioski na temat innych ludzi na podstawie obserwowanych zachowań.
• Teoria zaangażowania społecznego: ta teoria skupia się na tym, jak osoby angażują się w interakcje społeczne i jak te interakcje wpływają na ich późniejsze zachowanie.

Podsumowując, istnieje wiele różnych podejść i metod psychologii społecznej, które badają wpływ, jaki otoczenie wywiera na jednostki, w jaki sposób ludzie interpretują zachowania innych oraz jak osoby angażują się w interakcje społeczne.

Psychologia społeczna — artykuły polecane

Relatywizm kulturowy — Psychologia ekonomiczna — Dyferencjał semantyczny — Psychologia poznawcza — Introspekcja — Epistemologia — Socjotechnika — Empatia — Mechanizm obronny

Bibliografia

• Aronson E., Wilson T., Akert R. (2012), Psychologia Społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań
• Bilewicz M., Olechowski M. (2014), Psychologia społeczna w pułapkach zaangażowania: Polska i świat, Stan Rzeczy, Warszawa, nr 6
• Cichocka A., Bilewicz M. (2010), Co się kryje w nieistotnych efektach statystycznych? Możliwości zastosowania analizy supresji w psychologii społecznej, Psychologia społeczna, Warszawa, tom 5, nr 2-3(14)
• Domachowski W. (1998), Przewodnik po psychologii społecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Mika S. (1972), Wstęp do psychologii społecznej, PWN, Warszawa
• Mika S. (1984), Psychologia społeczna, PWN, Warszawa
• Olechowski M. (2012), Kryzys psychologii, psychologia kryzysu, Psychologia społeczna, Warszawa, tom 7, nr 3(22)
• Wojciszke B. (2016), Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Autor: Monika Kaszelna, Karolina Krzystanek