Daniel Kahneman

Daniel Kahneman to wybitny amerykański psycholog urodzony 5 marca 1934 roku w Tel Avivie. Jako profesor psychologii na Uniwersytecie Princetron na swoim koncie posiada około 200 naukowych publikacji z dziedziny psychologii, prawa czy ekonomii. Wraz z Vernonem L. Smithem opracował teorię “procesów decyzyjnych w warunkach niepełnych informacji" za którą w 2002 roku otrzymał Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla (W. Błasiak i in., 2015, s. 24).

Za jedno z największych osiągnięć Kahnemana uważa się głęboką analizę błędów poznawczych i wyznaczenie przyczyn, przez które do nich doszło. Usprawniło to zarządzanie i udoskonaliło procesy decyzyjne w ekonomii (W. Błasiak i in., 2015, s. 24).

Osiągnięcia Kahnemana

Daniel Kahneman analizował teorie ekonomiczne, jednak nie tworzył przy tym sztucznych hipotez na tematy związane z racjonalnością podmiotów. Razem z innymi badaczami stworzył i przebadał mnóstwo teorii, które były bardzo istotne w rozwoju ekonomii behawioralnej. Jednym z kompanów Kahnemana był Amos Tversky, z którym to utworzył wiele ważnych koncepcji. Najbardziej znana została ukazana w 1979 roku i nosiła nazwę Teorii Perspektyw. Zanim powstała, Kahneman i Tversky, przez pięć lat dokonywali badań związanych zakładami hazardowymi. Celem była identyfikacja przyczyn, przez które ludzie w sposób systematyczny naruszają postulaty racjonalności (P. Kotlarek, 2014, s. 110). Kahneman jest więc po części odpowiedzialny za transformację w ekonomii, a ściślej - za rozwój ekonomii behawioralnej (G. Urbanik-Papp, 2014, s. 160).

Szybkie i wolne myślenie

Pułapki myślenia Kahnemana stały się światowym bestsellerem. Zdaniem autora, podejmowanie decyzji oparte jest na dwóch różnorakich strategiach. Pierwsza z nich polega na szybkim i spontanicznym działaniu. Jest to odruch automatyczny, niekontrolowany, który nie wymaga zbyt dużego wysiłku umysłowego. Z kolei druga ze strategii opiera się na powolnej, dokładnej i szczegółowej analizie. Jesteśmy świadomi podejmowania decyzji i posiadamy pewną wiedzę, która pozwala nam w procesie decydowania. Jednakże, aby podejmowanie decyzji było efektywne, obie te strategie muszą się łączyć w cały mechanizm (D. Kahneman, 2012, s. 31).

Procesy typu 1

Strategia pierwsza oparta jest o intuicję. Proces podejmowania decyzji w tym wariancie jest szybki, skojarzeniowy, posługujący się emocjami. Strategia druga wymaga włożenia w działanie pewnego wysiłku, skupienia. Odbywa się na podstawie przeżyć - doświadczeń. Najpierw uruchamia się pierwszy z systemów, czyli szybszy. Następnie włącza się proces analitycznego myślenia (E. Klepczarek, 2012, s. 60). Procesy typu 1, czyli szybkiego myślenia, przebiegają w sposób zautomatyzowany, bez użycia świadomej kontroli. Przebiegają one zawsze, kiedy występują jakieś bodźce, których nie da się zatrzymać.

Przykładami takich działań są m.in.:

• zrozumienie prostych zdań,
• zauważanie, że jedna rzecz jest bliżej niż druga,
• odwracanie głowy w stronę pojawiającego się nagle dźwięku,
• odpowiadanie na pytanie “Ile jest 2+2?",
• pojawianie się na twarzy zniesmaczonej miny, gdy widzimy coś co nas obrzydza,
• rozpoznawanie wrogich zamiarów w czyimś głosie (R. Zyzik, 2014, s. 193).

Procesy typu 2

Procesy typu 2, czyli wolnego myślenia, nazywane są rozumowaniami. Wymagają świadomej kontroli. Ich przebieg oparty jest o logiczne rozumowanie. Cechą łączącą wszystkie działania systemu 2, jest niezbędne skupienie uwagi.

Do przykładów takich działań zaliczamy np.:

• dyktowanie własnego numeru telefonu,
• wypełnianie deklaracji PIT,
• odpowiedz na pytanie “Ile jest 234x13?",
• kontrolowanie własnego zachowania wśród ludzi,
• usiłowanie rozmowy w hałaśliwym otoczeniu,
• czekanie na wystrzał pistoletu podczas startu (R. Zyzik, 2014, s. 194).

Kahneman dokonał szczegółowego omówienia swojej teorii podczas ceremonii wręczania nagród. Zdaniem Kahnemana, nawet elita inteligencji nie jest w stanie myśleć w sposób analityczny, gdyż często przystają na pierwszych myślach, jakie przyjdą im do głowy (E. Klepczarek, 2012, s. 59).

Heurystyka dostępności

Heurystyki są zasadami podejmowania decyzji, które prowadzą na skróty. Jedną z nich, jest właśnie heurystyka dostępności, zdefiniowana w 1973 roku przez Kahnemana i Tversky’ego. Analizowali oni pewne sytuacje decyzyjne. Oszacowali oni realność zdarzeń oraz częstotliwość ich występowania. Ludzie w sposób celowy upraszczają szacowanie opierając się na podobnych przypadkach w przeszłości. Ocenianie prawdopodobieństwa danego zdarzenia, faktu lub też częstotliwości ich pojawiania się, bazujące na przypominaniu sobie przeszłych wydarzeń, i łączeniu ich ze zdarzeniem obecnym, jest nazywane właśnie heurystyką dostępności (R. Zyzik, 2018, s. 86).

Intuicja ekspertów w rozumieniu Daniela Kahnemana

W kwestiach słuszności intuicyjnych decyzji ekspertów Kahneman był sceptyczny. Dokonał on analizy intuicyjnych osądów politologów oraz psychoterapeutów i stwierdził, że trafność tych decyzji jest niewielka, przez co nie może istnieć coś takiego jak intuicja ekspertów. Działo się tak, ponieważ eksperci ci stale błądzili. Kierowali się wyłącznie swoją intuicją czy prognozami. Nie byli natomiast świadomi braku odpowiedniej wiedzy, gdyż ulegali iluzji, że wiedzą o wiele więcej niż naprawdę wiedzą. Stało się tak, ponieważ system szybkiego myślenia przekonał ich, “że jego ocena rzeczywistości jest tą właściwą, spójną i kompletną" (R. Zyzik, 2014, s. 196).

Daniel Kahneman — artykuły polecane

Sztuczna inteligencja — Pragmatyzm — Uczenie maszynowe — Epistemologia — Teoria chaosu — Psychologia społeczna — Psychologia poznawcza — Metoda Myers-Briggs — Introspekcja

Bibliografia

• Błasiak W. (red.) (2015), Od Daniela Kahnemana do dydaktyki kognitywnej, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, t. 26, nr 1
• Kahneman D. (2012), Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań
• Klepczarek E. (2012), Dualistyczny model poznawczy heurystyki Daniela Kahnemana i Amosa Tversky'ego, Gospodarka w Praktyce i Teorii, nr 2(30)
• Kotlarek P. (2014), Racjonalność w ujęciu ekonomii behawioralnej, Studia Ekonomiczne, t. 180, cz. 1
• Urbanik-Papp G. (2014), Neuroekonomia jako interdyscyplinarne podejście do badania decyzji ekonomicznych, Kultura i Polityka, nr 15
• Zyzik R. (2014), Wokół intuicyjnych decyzji sędziego, Zeszyty Prawnicze, vol. 14, nr 2
• Zyzik R. (2018), Postprawda a kaskada dostępności. Ślepa uliczka dyskursu publicznego, Postprawda jako zagrożenie dla dyskursu publicznego

Autor: Klaudia Stach