Zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych oznacza "zdolność do tego, by na drodze własnego, samodzielnego działania, poprzez czynności prawne, nabywać prawa i zaciągać zobowiązania". - stwarza możliwość do samodzielnego dysponowania swoimi uprawnieniami oraz do kształtowania swoich obowiązków.

Innymi słowy jest to możliwość samodzielnego tworzenia stosunków cywilnoprawnych poprzez złożenie własnego oświadczenia woli.

Osoby fizyczne mogą posiadać pełną lub częściową zdolność do czynności prawnych lub w przeciwnym razie nie mieć jej w ogóle, natomiast osoby prawne zawsze posiadają pełną zdolność do czynności prawnych.

TL;DR

Zdolność do czynności prawnych oznacza możliwość samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Osoby prawne mają pełną zdolność do czynności prawnych, natomiast osoby fizyczne mogą mieć pełną, ograniczoną lub brak zdolności w zależności od wieku i zdolności życiowej. Czynności prawne dzielą się na jednostronne, dwustronne i uchwały, oraz na inter vivos i mortis causa. Forma czynności prawnej może być dowolna, chyba że przepis prawny wymaga określonej formy.

Zdolność do czynności prawnych - osoby prawne

Polskie prawo obdarza wszystkie osoby prawne pełną zdolnością do czynności prawnych.

Za osobę prawną uznaje się Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną dzięki szczególnym przepisom. Osobowość prawną powstaje przez akty organów państwa, akty administracyjne (erekcyjne). Skarb Państwa uznaje osobowość prawną na podstawie kodeksu cywilnego.

Mogą z niej korzystać poprzez swoje organy, w skład których wchodzą osoby fizyczne. Korzystają one ze swej pełnej zdolności do czynności prawnych, nie działają w swoim imieniu tylko występują w roli organu danej osoby prawnej. Składają oświadczenia woli konieczne w celu nabycia prawa lub zaciągnięcia zobowiązania, a ich działanie jest równoznaczne z działaniem osoby prawnej.

Zdolność do czynności prawnych - osoby fizyczne

Zdolność do czynności prawnych nie jest przypisana w równym stopniu wszystkim osobom fizycznym.

Może mieć ona postać:

• zdolności do czynności prawnych w pełnym zakresie,
• zdolności do czynności prawnych w ograniczonym zakresie,
• całkowitego pozbawienia zdolności do czynności prawnych.

Jest to uzależnione zarówno od wieku osoby fizycznej oraz jej "dojrzałości życiowej (czego potwierdzeniem jest zdolność kierowania swym postępowaniem, świadczącym o właściwym rozpoznawaniu znaczenia dokonywanych czynów i umiejętności kierowania swoją wolą)". Możliwość kierowania swoim postępowaniem zostaje ograniczona lub całkowicie zniesiona w przypadku zaburzeń psychicznych osoby fizyczne] - poprzez ubezwłasnowolnienie.

Pełna zdolność do czynności prawnych

Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły osiemnasty rok życia - tj. pełnoletnie (pod warunkiem braku ich ubezwłasnowolnienia). Nadaje im ona kompetencje do dokonywania czynności prawnych - nabywania praw lub zaciągania zobowiązań we własnym imieniu.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Ograniczona zdolność do czynności prawnych przysługuje małoletniemu, który ukończył trzynasty rok życia oraz osobie ubezwłasnowolnionej częściowo. Owe ograniczenie polega na tym, iż aby czynność prawna dokonana przez taką osobę była wiążąca potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Taka osoba nie może działać samodzielnie w zakresie rozporządzania swoimi prawami majątkowymi i zaciągania zobowiązań - czynność prawna jednostronna dokonana przez taką osobę bez zgody jej przedstawiciela jest bezwzględnie nieważna. W sytuacji gdy osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych dokona czynności prawnej dwustronnej, czyli zawrze umowę to wówczas jej ważność zależy tylko i wyłącznie od potwierdzenia wydanego przez przedstawiciela ustawowego. Jednak umowa taka zawsze jest wiążąca dla drugiej strony umowy, która ma prawo do wyznaczenia przedstawicielowi odpowiedniego terminu do jej potwierdzenia (dopiero po jego bezskutecznym upływie staje się ona wolna, wcześniej nie ma prawa powoływać się na brak zgody przedstawiciela). Istnieją jednak wyjątki co do których zgoda przedstawiciela ustawowego nie jest konieczna. Są to następujące przypadki:

• zawieranie umów, które należą do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego ,
• rozporządzanie swoim zarobkiem (o ile sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej),
• rozporządzanie przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy postawił osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych do swobodnego użytku,
• zawieranie umów o pracę, na podstawie kodeksu pracy,

Małoletni po uzyskaniu zezwolenia sądu i zawarciu związku małżeńskiego uzyskuje pełnoletność, której nie traci nawet w razie unieważnienia lub rozwiązania małżeństwa.

Brak zdolności do czynności prawnych

Całkowity brak zdolności do czynności prawnych charakteryzuje osoby, które nie ukończyły trzynastego roku życia, oraz osoby, które są ubezwłasnowolnione całkowicie. Osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie jest taka osoba, która z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa czy narkomanii, nie są w stanie kierować swoim postępowaniem. Czynności prawne dokonane przez takie osoby są w świetle prawa nieważne. Jest to reguła od której ustawodawca przewiduje tylko jeden wyjątek - zawarcie przez osobę niezdolną do czynności prawnych umowy należącej do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Taka umowa staje się ważna nie z chwilą zawarcia tylko z chwilą jej wykonania, o ile nie powoduje rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Zdolność prawna

Zdolności do czynności prawnych nie należy mylić ze zdolnością prawną, która jest rozumiana jako "możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego". Każdy podmiot prawa musi posiadać zdolność prawną. Zdolności tej nie można pozbawić ani ograniczyć w stosunku do osób fizycznych. Posiadają ją wszystkie osoby fizyczne w takim samym zakresie. Rozpoczyna się w chwili narodzin, a kończy w momencie śmierci osoby. Również osoby prawne posiadają zdolność prawną przez cały okres swojego istnienia. Nabywają tę zdolność z chwilą powstania (wpisu do odpowiedniego rejestru) oraz tracą ją w wyniku rozwiązania, likwidacji (wykreślenie z rejestru).

Czynności prawne

Czynności prawne składają się z pewnych stanów faktycznych, w skład których wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli skierowane na wywołanie skutków prawnych, a więc ustanowienie, zmianę lub rozwiązanie stosunku cywilnoprawnego. Zgodnie z art. 56 KC jako czynność prawną w rozumieniu ustawy definiuje się standardowe czynności regulujące stosunki prawne między podmiotami i kształtujące te stosunki na zasadzie równorzędności stron. Do czynności prawnych nie należą:

• wyroki sądów
• akty administracyjne

Podział czynności

Czynności jednostronne, dwustronne, uchwały

• czynności jednostronne - czynności prawne dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli przez jedną stronę m.in. odstąpienie od umowy (art. 560 KC), wypowiedzenie umowy (art. 673 KC), testament (art. 941 KC).
• czynności dwustronne - czynności prawne dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli przez co najmniej dwie strony np. umowa cywilno-prawna. Wyjątkiem w tym przypadku jest umowa spółki cywilnej wg, której każdy ze wspólników stanowi stronę umowy (art. 860 KC).
• uchwały - oświadczenia woli składane przez więcej niż jeden podmiot, ale tylko takie, które zmierza do wywołania skutków prawnych.

Czynności inter vivos i mortis causa

• czynności inter vivos - występują pomiędzy żyjącymi; wszystkie czynności, których skutek wystąpił w ciągu życia dokonującego.
• czynności mortis causa - na wypadek śmierci; zachodzą od momentu śmierci dokonującego.

Czynności konsensualne i realne

• czynności konsensualne dochodzą do skutku w chwili złożenia oświadczenia woli i jej wykonania.
• czynności realne dochodzą do skutku w chwili przeniesienia władzy lub wpisu do właściwego rejestru.

Czynności zobowiązujące, rozporządzające, o podwójnym skutku

• czynności zobowiązujące - polegają na zobowiązaniu się jednej lub obu stron do świadczenia określonej treści i formy. Powoduje zmniejszenie pasywów zobowiązanego i zwiększenie aktywów drugiej strony.
• czynności rozporządzające - polega na przeniesieniu, obciążeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego i skutkuje zmniejszeniem aktywów rozporządzającego.
• czynności o podwójnym skutku - polega na tym, że czynność zobowiązująca do rozporządzenia wywołuje skutki rozporządzające. Czynności prawne o podwójnych skutkach wywołują od razu skutki zobowiązujące oraz rozporządzające, gdy strony nie postanowiły inaczej.

Czynności przysparzające

Celem tych czynności jest dostarczenie korzyści osobie innej niż składającej oświadczenie woli. Możemy podzielić je na:

• czynności kauzalne
• czynności abstrakcyjne

Czynności odpłatne i nieodpłatne

• czynności odpłatne - w zamian za jej wykonanie następuje zapłata w formie majątkowej.
• czynności nieodpłatne - darmowe dokonanie czynności.

Czynności prawne upoważniające

Czynności te przyznają danemu podmiotowi predyspozycje do dokonania czynności, a jej skutki dotyczą upoważniającego w formie materialnych korzyści.

Forma czynności prawnej

Forma czynności prawnej może być dowolna, decyzja należy do stron stosunku. Niekiedy przepis prawny wymaga zachowania określonej formy szczególnej dla niektórych czynności prawnych. Wyróżnia się:

• zwykłą formę pisemną
• kwalifikowane formy pisemne:

1. pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu
2. z datą pewną
3. akt notarialny

Zdolność do czynności prawnych — artykuły polecane

Stosunek przysposobienia — Prawo zastawu — Służebność — Darowizna — Cesja wierzytelności — Interes prawny — Umowa licencyjna — Posiadanie — Prawo pierwokupu

Bibliografia

• Gnela B. (red.) (2012), Podstawy prawa dla ekonomistów, Wolters Kluwer, Warszawa
• Katner W. (red.) (2017), Prawo cywilne i handlowe w zarysie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kuciński J. (red.) (2016), Zarys prawa, Wolters Kluwer, Kraków
• Stec P., Załucki M. (2010), Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji, Difin, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Żuławska C. (red.) (1996), Elementy prawa: prawo państwowe i cywilne, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków

Autor: Anna Moczała, Karolina Cabała