Diagnoza społeczna

"Diagnoza społeczna to projekt, który jest próbą uzupełnienia diagnozy opartej na wskaźnikach instytucjonalnych o kompleksowe dane na temat gospodarstw domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowań osób tworzących te gospodarstwa; jest diagnozą warunków i jakości życia Polaków w ich własnym sprawozdaniu. Za pomocą dwóch odrębnych kwestionariuszy badane są gospodarstwa domowe oraz wszyscy dostępni ich członkowie, którzy ukończyli 16 lat" (J. Czapiński, T. Panek 2005, s. 10).

Znamy dwie metody, dzięki którym możemy opisać jakość oraz warunki życia społeczeństwa, jego rozwój, zmiany jak również zagrożenia i szanse. Pierwsza z nich opiera się na wskaźnikach makroekonomicznych (jak na przykład stopa bezrobocia, stopa inflacji, PKB, PNB czy CPI) oraz makrospołecznych (stopa bezrobocia, frekwencja na wyborach). Natomiast druga metoda bazuje na opiniach oraz zachowaniach ludzi. Żadna z powyższych metod nie jest w pełni miarodajna ani trafna, powinny one wzajemnie się uzupełniać. Stąd też wziął się pomysł przeprowadzenia Diagnozy Społecznej. Projekt uwzględnia w jednym badaniu wszystkie najważniejsze aspekty życia, które możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich to aspekty ekonomiczne, jak na przykład dochód, zasobność materialna, wyposażenia mieszkań, kredyty czy oszczędności. Natomiast druga grupa zawiera czynniki pozaekonomiczne, czyli np. styl życia, leczenie, edukacja, stres, uczestnictwo w kulturze, korzystanie z nowoczesnych technologii, praktyk religijnych itd. W związku z tym projekt nazywany jest interdyscyplinarnym. Odzwierciedleniem tego jest skład autorów projektu, którzy tworzą Radę Monitoringu Społecznego, oraz eksperci, którzy zostali zaproszeni przez radę. Wśród nich możemy znaleźć ekonomistów, psychologów, demografów, socjologów, statystyków, specjalistów od ubezpieczeń jak również znawców ekonomiki zdrowia (J. Czapiński, T. Panek 2009, s. 13).

Badania przeprowadzane w ramach Diagnozy Społecznej są badaniami panelowymi - w kilkuletnich odstępach są one przeprowadzane w tych samych gospodarstwach, u tych samych osób. Pierwszy pomiar miał miejsce w roku 2000, kolejny w 2003r. Następne sześć pomiarów miało dwuletnie odstępy. Każde badanie przeprowadzane jest w marcu, w celu uniknięcia efektu sezonowości. W związku ze znaczącym zwiększeniem próby, pomiar od roku 2009 przedłużył się do kwietnia (J. Czapiński, T. Panek 2015, s. 13).

TL;DR

Diagnoza Społeczna to projekt mający na celu dostarczenie kompleksowych danych na temat warunków i jakości życia Polaków. Badania przeprowadzane są w ramach badania panelowego, a wyniki mają służyć politykom i działaczom społecznym do podejmowania decyzji dotyczących zmian w życiu obywateli. Projekt uwzględnia różne aspekty życia, takie jak dochód, warunki mieszkaniowe, edukacja, zdrowie, styl życia, postawy społeczne i wiele innych. Diagnoza Społeczna ma również na celu weryfikację hipotez naukowych i pokazanie rzetelnej diagnozy życia społeczeństwa.

Cel projektu

Diagnoza Społeczna, choć skupia się na podstawowych przeżyciach, zachowaniach czy postawach społeczeństwa, nie jest zwykłym sondażem. Traktowana jest jak projekt naukowy, nie tylko dlatego, że do jej tworzenia przyczynili się wybitni profesorowie, naukowcy czy pracownicy wyższych uczelni, ale również dlatego, że projekt opiera się na doświadczeniach badawczych zespołu Rady Monitoringu Społecznego oraz ekspertów. Badania uwzględnione w projekcie wynikają nie tylko z obserwacji czy intuicji badaczy, lecz przede wszystkim z naukowej wiedzy na ich temat. Jednym z głównych celów projektu oprócz opisu społeczeństwa, jest również weryfikowanie hipotez naukowych.

Autorzy projektu piszą: "Mamy nadzieję, że wyniki realizacji projektu dostarczą użytecznej wiedzy politykom, działaczom społecznym i samorządowym odpowiedzialnym za przygotowywanie, wdrażanie i korygowanie reform zmieniających warunki życia obywateli. Chcielibyśmy również dać społeczeństwu rzetelną informację o jego codziennym życiu oraz o zmianach, jakim podlega, bowiem wyobrażenia poszczególnych osób o własnej sytuacji życiowej na tle sytuacji życiowej innych ludzi oparte bywają z reguły na wybiórczych obserwacjach, stereotypach lub lansowanych przez media - nierzadko fałszywych lub przesadzonych - tezach (np. o pogarszającym się zdrowiu psychicznym społeczeństwa, o całkowitym paraliżu świadczeń medycznych, o emerytach czy ogólnie ludziach w podeszłym wieku jako najbardziej ekonomicznie pokrzywdzonej w procesie transformacji kategorii społecznej — żeby podać kilka tylko przykładów). Należy się nam wszystkim w miarę trafna, kompleksowa i obiektywna diagnoza głównych źródeł naszych kłopotów życiowych, poczucia dyskomfortu psychicznego, niepewności jutra czy trudności z dostosowaniem się do nowych warunków, ale również pokazanie korzyści, jakie płyną z kolejnych przekształceń systemowych, boomu edukacyjnego i zmiany stylu życia. Prywatne diagnozy są nazbyt często iluzoryczne, obronne, uproszczone, ogólnie - błędne" (J. Czapiński, T. Panek 2015, s. 13).

Problematyka badania

Diagnoza obejmuje czynniki związane z sytuacją poszczególnych gospodarstw domowych oraz obywateli.

Uwzględnione w projekcie wskaźniki społeczne możemy podzielić na trzy grupy (J. Czapiński, T. Panek 2009, s. 14):

• "struktura demograficzno-społeczna gospodarstw domowych
• warunki życia gospodarstw domowych, związane z ich kondycją materialną, dostępem do świadczeń medycznych, do kultury i wypoczynku, edukacji i nowoczesnych technologii komunikacyjnych,
• jakość, styl życia i cechy indywidualne obywateli".

Wskaźniki, które opisują strukturę demograficzno-społeczną w gospodarstwach domowych służą pogrupowaniu gospodarstw oraz ludności, aby można było dokonać między nimi porównąń w kwestiach jakości i warunków życia w różnych kategoriach społecznych, które są wyodrębnione zw względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania, stan cywilny, status społeczny oraz różne inne kryteria. Jednym z głównych problemów, na jaki możemy trafić podczas programów zmian społecznych, jest rozkład korzyści i kosztów, które wynikają z wdrażania tych zmian, w poszczególnych grupach społecznych oraz w różnym czasie. Autorów badania ciekawiło, które kategorie gospodarstw oraz ich członków potrafią odnaleźć się w nowych warunkach i czerpią z tego korzyści, a które z grup społecznych nie potrafią się do zmian przystosować.

"Pomiar warunków życia gospodarstwa domowego obejmował (J. Czapiński, T. Panek 2015, s. 14):

• sytuację dochodową gospodarstwa domowego i sposób gospodarowania dochodami,
• wyżywienie,
• zasobność materialną gospodarstwa domowego, w tym wyposażenie w nowoczesne technologie komunikacyjne (telefon komórkowy, komputer, dostęp do internetu)
• warunki mieszkaniowe,
• pomoc społeczną, z jakiej korzysta gospodarstwo domowe,
• kształcenie dzieci,
• uczestnictwo w kulturze i wypoczynek,
• korzystanie z usług systemu ochrony zdrowia,
• sytuację gospodarstwa domowego i jego członków na rynku pracy,
• ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność i inne aspekty wykluczenia społecznego".

"Wskaźniki jakości i stylu życia indywidualnych respondentów obejmowały m.in. (J. Czapiński, T. Panek 2015, s. 14-15):

• ogólny dobrostan psychiczny (w tym: wolę życia, poczucie szczęścia, zadowolenie z życia, symptomy depresji psychicznej),
• zadowolenie z poszczególnych dziedzin i aspektów życia,
• subiektywną ocenę materialnego poziomu życia,
• różne rodzaje stresu życiowego (w tym: stres administracyjny ("kafkowski") związany z kontaktami z administracją publiczną, stres zdrowotny, stres rodzicielski, stres finansowy, stres pracy, stres ekologiczny, stres małżeński, stresowe wydarzenia losowe, jak napad, włamanie, aresztowanie,
• objawy somatyczne (miara dystresu, traktowana jako ogólna miara stanu zdrowia),
• strategie radzenia sobie ze stresem,
• korzystanie z systemu opieki zdrowotnej,
• finanse osobiste (w tym: dochody osobiste i zaufanie do instytucji finansowych),
• system wartości, styl życia oraz indywidualne zachowania i nawyki (m.in. palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, używanie narkotyków, praktyki religijne, przestępstwa),
• postawy i zachowania społeczne, w tym kapitał społeczny,
• wsparcie społeczne,
• korzystanie z nowoczesnych technologii komunikacyjnych - komputera, internetu, telefonu komórkowego,
• sytuację na rynku pracy i karierę zawodową,
• bezrobocie, niepełnosprawność i inne aspekty wykluczenia społecznego".

Diagnoza społeczna — artykuły polecane

Ubóstwo — Wartości określające jakość życia — Wykluczenie społeczne — Nierówności społeczne — Psychologia społeczna — Socjologia — Psychologia pozytywna — Kapitał społeczny — Wskaźnik rozwoju społecznego — Komunikacja pozioma

Bibliografia

• Czapiński J., Panek T. (2005), Diagnoza społeczna 2005, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Warszawa
• Czapiński J., Panek T. (2009), Diagnoza społeczna 2009, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Warszawa
• Czapiński J., Panek T. (2015), Diagnoza społeczna 2015, Polskie Towarzystwo Statystyczne, Warszawa

Autor: Gabriela Kamionka