Tomasz Bata

Tomasz Bata (1876-19??) to jeden z największych prekursorów nauki o zarządzaniu, reprezentujący nurt humanizacyjny. W dziedzinie organizacji i zarządzania Bata stworzył swój własny system, nazwany później jego nazwiskiem.

Zasadniczą cechą stworzonego systemu stała się zasada decentralizacji, przejawiająca się w tworzeniu półautonomicznych, pod względem ekonomiczno-finansowym, komórek organizacyjnych.

Taki podział organizacji nie tylko w aspektach podziału pracy, ale także w podziale przestrzennym zakładu oraz w dziedzinie zarządzania tymi zakładami, miał na celu ułatwienie identyfikacji pochodzenia konkretnych problemów i doskonaleniu możliwości eliminacji tych błędów. Charakterystycznym był podział pracy. Wyznaczano i przydzielano konkretne plany produkcyjne dla poszczególnych oddziałów organizacji, ale posunięto się nawet dalej i dokonywano przydzielania zadań dla indywidualnego pracownika.

W systemie Baty wyznaczano ilość pracy do wykonania każdego dnia i równocześnie jakie wynagrodzenie w ciągu dnia roboczego może każdy z pracowników uzyskać. Szczegółowe plany były rozwieszane na specjalnych tablicach, ich ogólnodostępność pozwalała na dokonywanie codziennych wpisów. Obok kwoty planowanego zarobku wpisywano jego stan faktyczny wyliczony na podstawie własnych obliczeń.

Zasadniczym jest wskazanie, że Bata przewidywał udział pracowników w zyskach zakładu, ale nie tylko. W przypadku strat łatwo można było zidentyfikować źródło (konkretny oddział i/lub konkretnych pracowników) i obciążyć tymi stratami winnych, co bezpośrednio odbijało się na poziomie wynagrodzeń.

O wielkości wynagrodzenia decydował w stopniu bezpośrednim wpływ pracowników na wydajność pracy. I tak Bata podzielił pracowników na:

• Kierowników,
• Robotników bezpośrednio produkcyjnych,
• Robotników pośrednio produkcyjnych.

Im większy był wpływ pracowników na efektywność produkcji, tym płaca całkowita ulegała większym wahaniom ze względu na udział premii, tym pozycja w hierarchii zakładowej była wyższa.

Ponadto wspomnienia wymaga fakt znakomitego przepływu informacji stworzonego i niejako zdefiniowanego w systemie Baty, pomiędzy magazynami gotowego obuwia i sklepami je sprzedającymi. Codziennie weryfikowano zapotrzebowanie na dany asortyment (czy model obuwia), wspomagając zwiększenie efektywności sprzedaży.

W zarządzaniu organizacją Bata kierował się modelem nowoczesnego szefa. Po pierwsze "szef" był osobą ogólnodostępną. Po drugie w miejscu pracy nie posługiwano się oficjalnymi nazwami stanowisk, ani tytułami. Sam Bata na drzwiach swojego gabinetu (dodać należy, iż gabinet nie był urządzany z przepychem, ale z widoczną prostotą) wywiesił tabliczkę - Szef.

Bata podkreślał, iż znaczącym w życiu całej organizacji jest czynnik ludzki. Nie traktował pracownika jako bezduszne przedłużenie maszyny, ale dostrzegał w możliwościach rozwoju i zadowolenia pracownika sukces całe organizacji. Tym samym odszedł od podejścia "technocentrycznego" do antropocentrycznego. Zwracał uwagę, że osiągnięcia (z założenia pozytywne, prowadzące do sukcesu) pojedynczego pracownika, pozwalają osiągać wysokie wyniki całej organizacji. Obecne modele (style) zarządzania są (oczywiście w mojej opinii) kontynuacją tego przedstawionego przez Batę. Znaczącym jest zdanie sobie sprawy, że to człowiek stanowi ten czynnik dla którego i przez który istnieje organizacja oraz że to właśnie dzięki niemu organizacja może odnosić sukcesy. Z cała pewnością nie wszyscy praktycy dziedziny zarządzania zdają sobie w pełni z tego sprawę, a jest to ze szkodą dla nich samych.

Tomasz Bata — artykuły polecane

Zasady zarządzania — Hyacinte Dubreuil — Tayloryzm — Rozwój zarządzania personelem — Teoria X i Y — System wynagrodzeń — Prawo podziału — Henry Ford — Kapitał ludzki

Bibliografia

• Martyniak Z. (1987), Organizatoryka, PWE, Warszawa
• Martyniak Z. (1996), Historia myśli organizatorskiej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków
• Martyniak Z. (1999), Organizacja i zarządzanie: 15 pionierów, Antykwa, Kraków

Autor: Jacek Piotrowski