Geneza normalizacji systemów jakości

Normalizacja towarzyszy od tysięcy lat rozwojowi cywilizacji. Jej ślady można znaleźć w kodeksach praw czy zasadach budownictwa. Przykładami mogą być Kodeks Hammurabiego oraz Księga Umarłych zawierająca zasady budowania egipskich piramid (T. Wawak 1995, s. 16). Około 1200 r. p.n.e. za panowania Ramzesa III w Egipcie wprowadzono listy towarowe zawierające wymagania stawiane towarom. Wprowadzenie jednolitych walut narodowych również stanowi przejaw normalizacji (A. Jazdon 2001, s. 11).

W starożytnych Chinach, w wieku VIII p.n.e. w okresie panowania zachodniej dynastii Zhou opracowano Kroniki etykiety, w których opisano nie tylko kwestie normalizacji wyrobów, ale nawet standarową organizację systemu jakości zakładów rzemieślniczych. Kroniki te zostały rozwinięte w okresie późniejszym o szczegółowe prawa stanowiące o wymiarach wyrobów oraz karach za niewłaściwą jakość (R. Karaszewski 2001, s. 76).

Szybszy rozwój tej dziedziny nastąpił wraz z rewolucją przemysłową, nastaniem ery produkcji seryjnej dla anonimowego klienta (Z. Plis 1985, s. 8). Główną przyczyną wprowadzenia norm w zakładach pracy była chęć zmniejszenia kosztów produkcji poprzez ograniczenie różnorodności asortymentu, projektowanie nowych wyrobów z wykorzystaniem istniejących elementów, uzyskanie korzyści skali produkcji dla ujednoliconych części.

Kolejne normy dotyczyły organizacji pracy, co było spowodowane powstającymi w tym obszarze problemami. Zapoczątkowany na początku XIX wieku rozwój normalizacji określił cele tworzenia norm, które są aktualne również obecnie.

TL;DR

Artykuł opisuje rozwój normalizacji od starożytności do współczesności. Wyróżnia się cztery etapy: normalizację zakładową, branżową, państwową i międzynarodową. Normalizacja miała na celu ujednolicenie wymiarów, parametrów i organizacji pracy w celu redukcji kosztów produkcji i ułatwienia handlu. Organizacje normalizacyjne powstały na całym świecie, a najważniejszą jest Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO).

Etapy rozwoju normalizacji

Jak podaje Z. Plis rozwój normalizacji na świecie przechodził dotychczas przez cztery etapy: normalizację zakładową, branżową, państwową oraz międzynarodową.

Normalizacja zakładowa

Pierwszy etap, który w krajach rozwiniętych gospodarczo wystąpił w pierwszej połowie wieku XIX, obejmował ujednolicanie i dopasowywanie przez przedsiębiorstwa przemysłowe wymiarów produkowanych wyrobów, zmniejszanie zbędnej różnorodności oraz dążenie do uzyskiwania dzięki tym zabiegom korzyści skali produkcji. Zastosowanie standardowych, wymiennych części produktów sprawiło, że procesy produkcyjne mogły ulec uproszczeniu i automatyzacji, zmniejszone zostały wymagania kwalifikacyjne dla pracowników, a sprzedaż mogła być wykonywana przez pośredników. Wprowadzenie zasad organizacji pracy pozwoliło jasno określić wymagania w stosunku do pracowników, przyspieszyć nauczanie zawodu i ułatwiło zastępowanie na stanowiskach pracy.

Normalizacja branżowa

W drugiej połowie XIX wieku dostrzeżono potrzebę ujednolicania parametrów produktów pomiędzy producentami, co zapoczątkowało etap normalizacji branżowej. Specjalizacja przedsiębiorstw w produkcji określonych wyrobów spowodowała, że zauważono konieczność standaryzacji tych części produktów, które mogły być łączone z wyrobami innych producentów. Innym rodzajem porozumień między producentami były próby określenia cech klas i gatunków towarów masowych. Rozwój norm branżowych, które w zamierzeniu miały usuwać bariery techniczne w handlu, przyspieszony został w drugiej połowie XIX wieku przez rozwój giełd towarowych. Dalszym krokiem było powstawanie norm zawierających definicje, terminy, oznaczenia i symbole powszechnie stosowane.

Normalizacja państwowa

Niedobór wykwalifikowanych pracowników, szybki rozwój przemysłu oraz rosnący popyt w początkach XX wieku spowodował konieczność powstania uregulowań krajowych. Pierwsze organizacje normalizacyjne powstały w początkach XX wieku. W 1901 roku powstał jako pierwszy organ normalizacyjny Komitet Normalizacji Mechaniki, przekształcony w 1918 roku w Brytyjską Organizację Normalizacyjną (BSI). Kolejno utworzonymi organami narodowymi były Niemiecki Komitet Normalizacyjny w 1917 r. (obecnie DIN) oraz Komitet Normalizacyjny w Stanach Zjednoczonych w 1918 r (T. Wawak 1996, s. 9).

Początki polskiej normalizacji sięgają wieków średnich. Z. Plis podaje jako przykłady przyjęcie jednolitych jednostek miar soli w żupach solnych przez Kazimierza Wielkiego oraz znormalizowanie wymiarów cegieł przez Zygmunta Augusta (Z. Plis 1985, s. 31). Podstawy współczesnej normalizacji stworzyły giełdy towarowe.

Pierwsze przesłanki normalizacji krajowej miały miejsce w początkach dwudziestolecia międzywojennego w dziedzinie energetyki w Ustawie Elektrycznej z dn. 21 marca 1922 r (Dz.U. z 1935 r., nr 17, poz.98). W dniu 2 lipca 1923 r. został powołany rozporządzeniem Komitet Techniczny (M.P. z 1923 r., nr 157, poz.193), który został następnie przekształcony w Polski Komitet Normalizacyjny.

Normalizacja międzynarodowa

Pierwszą międzynarodową organizacją normalizacyjną była IEC (International Electrotechnical Commision) - Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna powołana w 1904 roku w związku z szybkim rozwojem przemysłu elektrotechnicznego. Jej zadania dotyczyły wówczas ujednolicania parametrów wytwarzanej energii elektrycznej, jak i wyrobów z niej korzystających. Obecnie IEC realizuje swoje działania w ścisłej współpracy z ISO.

Organizacje normalizacyjne, wobec rozwoju współpracy międzynarodowej, powołały w roku 1926 w Szwajcarii Międzynarodową Federację Krajowych Jednostek Normalizacyjnych, której rolą była przede wszystkim wymiana informacji. Jej działanie zostało przerwane przez wybuch II wojny światowej, a w roku 1942 zawieszono działalność Federacji. Na bazie tej organizacji z inicjatywy Komitetu Koordynacyjnego Norm ONZ w roku 1947, po decyzji delegatów z 25 krajów zebranych na konferencji w Londynie, utworzono nową jednostkę, Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ISO), której zadaniem było tworzenie norm międzynarodowych, do których miały być dostosowywane normy krajowe. Obecnie ISO zrzesza ponad 80 jednostek normalizacyjnych oraz przedstawicieli około 30 krajów nie posiadających własnego systemu normalizacyjnego.

Zobacz także

ewolucja systemów jakości - normalizacja - normalizacja systemów jakości

Geneza normalizacji systemów jakości — artykuły polecane

ISO — CASCO — Traktat Rzymski — Proces boloński — Specjalna Strefa Ekonomiczna — Normalizacja systemów jakości — Franchising — Traktat z Maastricht — GATT

Bibliografia

• Jazdon A. (2001), Doskonalenie zarządzania jakością, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego, Bydgoszcz
• Karaszewski R. (2001), TQM - teoria i praktyka, Dom Organizatora, Toruń
• Plis Z. (1985), Normy w gospodarce narodowej, PWN, Warszawa
• Rozporządzenie o Komitecie Technicznym z dnia 2 lipca 1923 r., M.P. 157, Poz. 193
• Ustawa elektryczna z dnia 21 marca 1922 r. Dz.U. 1922 nr 34 poz. 277
• Wawak S. (2004), Zarządzanie jakością - teoria i praktyka, Onepress, Gliwice
• Wawak S. (2007), Analiza i doskonalenie systemów zarządzania jakością w urzędach gminnych, praca doktorska, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków
• Wawak T. (1996), System jakości ISO 9000, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków
• Wawak T. (1998), Zarządzanie przez jakość, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków

Autor: Sławomir Wawak