Dług publiczny

Długiem publicznym (inaczej zwany narodowym) nazywamy całkowite zadłużenie państwa. Wzrasta, gdy "w sektorze publicznym występuje deficyt, w związku z czym trzeba zaciągnąć nowe pożyczki, aby pokryć nadwyżkę wydatków nad dochodami." (Begg D. 1998, s. 84)

Można spotkać się inną definicją długu publicznego. Według Samuelsona i Nordhausa to "całość zobowiązań rządu w formie obligacji oraz pożyczek zaciąganych na krótsze terminy. Dług publiczny nie obejmuje obligacji znajdujących się w rękach agencji quasi-rządowych, takich jak bank centralny." (Samuelson P. A., Nordhaus W. D. 2004, s. 578-579)

W większości krajów z perspektywy lat można zaobserwować deficyty budżetowe (strumienie) - a nie nadwyżki - które to powiększają wielkość długu publicznego (zasób). (Begg D. 2007, s. 91)

"Suma deficytów budżetowych okresów poprzednich stanowi dług publiczny państwa." (Marciniak S. 2005, s. 447)

TL;DR

Dług publiczny to całkowite zadłużenie państwa, które rośnie, gdy sektor publiczny ma deficyt i musi zaciągnąć nowe pożyczki. Dług publiczny może być krajowy lub zagraniczny i może być krótko - lub długoterminowy. Powstaje z powodu deficytu budżetowego, zwiększenia wydatków publicznych, pułapki zadłużenia i interwencjonizmu. Zbyt wysoki dług publiczny może prowadzić do podwyższenia podatków i obniżenia aktywności gospodarczej. Źródła pokrycia deficytu i obsługi długu to system bankowy i emisja papierów wartościowych.

Klasyfikacja i struktura

Dług publiczny możemy podzielić ze względu na kryterium pochodzenia wierzycieli na krajowy, inaczej wewnętrzny, i zagraniczny - zewnętrzny, który związany jest z zadłużeniem wobec organizacji międzynarodowych, banków i rządów innych państw. Wynika także z dokonanych transakcji sprzedaży za granicą obligacji Skarbu Państwa. Kolejnym kryterium klasyfikacji długu publicznego jest długość jego istnienia. Wyróżnić tutaj można dług krótkoterminowy (do jednego roku) oraz długoterminowy. Dług brutto, wyznacza się za pomocą całkowitej wartości zobowiązań wobec podmiotów. Natomiast netto to nic innego jak pomniejszenie długu brutto o należność władz publicznych wobec pozostałych jednostek. Ponadto wyodrębnia się dług nominalny i realny (uwzględniający inflację), centralny, inaczej państwowy i lokalny (samorządowy) oraz oficjalny i ukryty, który ponadto obejmuje również między innymi zobowiązania zaciągnięte z tytułu zaległych płatnościach w ochronie zdrowia czy niezarejestrowanych zobowiązań, które będą konieczne w przyszłości, na przykład w systemie rentowym (Górniewicz G. 2012, s. 20-21)

Przyczyny powstawania

Dług publiczny powstaje z kilku przyczyn. Pierwszą z nich jest długotrwale utrzymujący się deficyt budżetowy. Jest to ujemna różnica pomiędzy wydatkami założonymi w budżecie, a dochodami w określonym czasie. Wynikać może ze zbyt powolnego wzrostu przychodów w porównaniu do ponoszonych kosztów. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na wielkość długu jest zwiększenie, na przykład w czasie kryzysu gospodarczego czy klęski żywiołowej, wielkości wydatków publicznych. Nadzwyczajne ich powiększenie jest skutkiem braku możliwości pokrycia ich przez normalne dochody. Często zdarza się również, że w takich okresach aktywność gospodarcza spada, a co za tym idzie wpływ do budżetu państwa. Szczególnie niebezpieczną sytuacją jest wpadnięcie przez państwo w pułapkę zadłużenia. Powstaje ono w momencie, gdy rząd zaciąga kolejne kredyty w celu spłacenia odsetek od bieżących zobowiązań. Finansowanie poprzez nowe pożyczki nie oznacza rozwiązania problemu, a jedynie przesunięcie go na przyszłość. Kolejną przyczyną są stosowane przez władze państwowe narzędzia interwencjonizmu. Mają one na celu pobudzenie wzrostu gospodarczego czy spadek bezrobocia. Warto pamiętać o udziale wydatków państwowych w popycie globalnym, którego zwiększenie oznacza wzrost wytwarzanego produktu (Daniłowska A. 2008, s. 110-112)

Zbyt wysoki dług publiczny

W sytuacji, gdy dług staje się zbyt duży w stosunku do PNB, koniecznym może okazać się podwyższenie stopy opodatkowania, co równocześnie może osłabić aktywność gospodarczą społeczeństwa.

Nadmierny deficyt może być spowodowany wysokim zadłużeniem i znacznym kosztem obsługi z uwagi na brak możliwości podniesienia stóp procentowych. Może zostać on sfinansowany jedynie poprzez drukowanie pieniędzy albo zaciąganie kolejnych pożyczek, co ostatecznie i tak sprowadza się do drukowania pieniędzy. Sytuacja ta może doprowadzić do hiperinflacji. (Begg D. 2007, s. 92)

Źródła pokrycia deficytu i obsługi długu

Wyróżnić można następujące źródła pokrycia deficytu budżetowego (Marciniak S. 2005, s. 448):

• System bankowy- bank centralny państwa:
  • kredyty krótko-, średnio-, długoterminowe
• Poprzez emisję bądź sprzedaż papierów wartościowych:
  • krótkoterminowe weksle skarbowe
  • średnioterminowe bilety skarbowe
  • długoterminowe obligacje
  • i inne

Dług publiczny — artykuły polecane

Deficyt budżetowy — Efekt Tanziego — Inflacja tłumiona — Emisja pieniądza — Bilans płatniczy — Dziura budżetowa — Deflacja — Kryzys finansowy — Nadwyżka budżetowa — Modele systemów zarządzania jakością

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Daniłowska A. (2008), Dług publiczny - jego struktura, przyczyny, rozmiary i skutki, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, nr 72
• Górniewicz G. (2012), Dług publiczny: historia, teraźniejszość, przyczyny i perspektywy, Oficyna Wydawnicza Mirosław Wrocławski, Bydgoszcz
• Marciniak S. (red.) (2005), Makro i mikro ekonomia. Podstawowe problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Karolina Sawicka, Monika Czwakiel