Teoria wyboru publicznego
Teoria wyboru publicznego - bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego"[1] Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się własnym interesem[2]
TL;DR
Teoria wyboru publicznego bada proces kształtowania instytucji w polityce. Dzieli się na trzy odłamy: szkołę Virginii, szkołę Chicago i szkołę Rochester. Teoria ma za zadanie znaleźć optymalne reguły w podejmowaniu decyzji publicznych. Podstawą tej teorii są indywidualizm metodologiczny, zasada maksymalizacji, koncepcja optimum społecznego, koncepcja równowagi systemu, możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli, koncepcja kapitału społecznego, założenie o społecznych źródłach uprawnień i koncepcja instytucji. Teoria wyodrębnia różne nurty, takie jak ekonomiczna teoria demokracji, teoria władzy państwowej i teoria grup interesu. W teorii wyboru publicznego istotny jest również rachunek kosztów, który uwzględnia koszty zewnętrzne i koszty podejmowanych decyzji.
Historia teorii wyboru publicznego
Historia teorii wyboru publicznego sięga lat 40. i 50. XX wieku. Za twórcę uznaje się Jamesa M. Buchanana i należny do nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej. Teoria dzieli się na trzy odłamy:
- szkoła Virginii,
- szkoła Chicago,
- szkoła Rochester[3]
Szkoła Virginii - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz efektywność władzy i systemu prawnego[4] U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do redystrybucji dochodów".[5] Za jej najważniejszy dorobek uznaje się teorię kontraktu konstytucyjnego, która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:
- bieżące - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",[6]
- z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus[7]
Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku[8]
Szkoła Chicago - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - ekonomia), Gary Becker, Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. Decydent jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała" [9] Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych[10] Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a system prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny".[11]
Szkoła Rochester - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania[12] Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych[13]
Istota teorii wyboru publicznego
Teoria ma za zadanie odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta decyzja będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia[14]
Podstawy teorii wyboru publicznego
Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy:
- "indywidualizm metodologiczny,
- zasada maksymalizacji lub optymalizacji,
- koncepcja optimum społecznego,
- koncepcja równowagi systemu,
- możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli,
- koncepcja kapitału społecznego,
- założenie o społecznych źródłach uprawnień,
- koncepcja instytucji".[15]
Nurty w teorii wyboru publicznego
W dorobku torii wyodrębnia się następujące nurty:
- "Ekonomiczna teoria demokracji,
- Teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i biurokracji państwowej,
- Teoria kontraktu konstytucyjnego,
- Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
- Teoria pogoni za rentą".[16]
Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego
Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje koszty związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty:
- zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi,
- podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.
Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze udział w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji[17]
| Teoria wyboru publicznego — artykuły polecane |
| Szkoła neoklasyczna — Ludwig von Mises — Herbert Simon — Ekonomia instytucjonalna — Pluralizm — Etatyzm — Ekonomia pozytywna — Inżynieria społeczna — Leseferyzm |
Przypisy
- ↑ M. Ćwiklicki, M. Jabłoński, S. Mazur (red.) (2016) s. 213
- ↑ J. Wilkin (red.)(2005) s. 10
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 56
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 18
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 19
- ↑ M. Smaga, T. Włudyka (red.) (2012) s. 57
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 19
- ↑ P. Przybysz (2009) s. 108, 109
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 11,12
- ↑ J. Wilkin (red.) (2005) s. 20-25
- ↑ P. Przybysz (2009) s. 110, 111
Bibliografia
- Czyżewski A., Kułyk P. (2013), Kwestia rolna w teorii wyboru publicznego, Roczniki Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, nr 3
- Ćwiklicki M., Jabłoński M., Mazur S. (red.), Współczesne koncepcje zarządzania publicznego. Wyzwania modernizacyjne sektora publicznego
- Nagaj R. Przesłanki regulacji rynków w świetle teorii wyboru publicznego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 27
- Przybysz P. Modele teoretyczne we współczesnej filozofii politycznej liberalizmu, Wydawnictwo Naukowe WNS UAM, 2009
- Smaga M., Włudyga T. (2012), Instytucje gospodarki rynkowej, Wolters Kluwer, Warszawa
- Wilkin J. (red.) (2005), Teoria wyboru publicznego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa
- Woźnicki J. (2012), Nowa dyscyplina - nauki o polityce publicznej usytuowana w dziedzinie nauk społecznych, Nauka, nr 1
Autor: Klaudia Niziołek
