Dług

Dług jest powinnością dłużnika opierającą się na obowiązku spełnienia świadczenia, czyli pokrycia zobowiązania względem wierzyciela.

TL;DR

Artykuł omawia różne aspekty długu, w tym jego definicję, rodzaje (np. dług konsumenta, dług narodowy, dług zagraniczny), odpowiedzialność za dług (osobista i rzeczowa) oraz sytuacje, w których zobowiązania mogą wygasnąć (potrącenie długu, odnowienie długu, zwolnienie z długu).

Dług w ujęciu ekonomicznym

Według ekonomii długiem będzie niespełniony obowiązek prawnego świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela. Świadczenie może być finansowe jak i rzeczowe a więc wszystko, co jest zawarte w umowie między wierzycielem a dłużnikiem. Pamiętać trzeba że świadczenie wykonalne którego termin realizacji nie minął jest zobowiązaniem a nie długiem.(Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. 2014 s. 31-32)

Można wyróżnić następujące rodzaje długów: (Black J. 2008, s. 62-64)

• dług konsumenta - wynika z zaciągniętego przez konsumenta kredytu konsumenckiego, kwota długu wzrasta co miesiąc w wyniku nowych zakupów na ten kredyt, wartość kredytu spada poprzez spłacanie rat lub dzięki umorzeniom ze strony kredytodawcy
• dług narodowy - jest wartością zadłużenia podmiotów sektora finansów publicznych oraz Skarbu Państwa. Dług publiczny to m.in. zobowiązania z tytułu niespłaconych kredytów i pożyczek, emisja dłużnych papierów wartościowych czy zobowiązania odszkodowawcze
• dług nierynkowy - nie istnieje dla niego rynek wtórny, dlatego wierzyciel musi czekać na spłatę takiego długu do momentu, w którym minie termin. Wcześniejsze ubieganie się o spłatę może skutkować zapłatą kary finansowej
• dług przejedzony - dług, który powstając nie generuje aktywów, dlatego wywiązanie się z obsługi długu i jego kosztów jest nierealne. Są to długi zaciągnięte przez jednostki indywidualne potrzebne do sfinalizowania ich konsumpcji
• dług zagraniczny - dług zaciągany przez rząd lub obywateli danego państwa w instytucjach międzynarodowych lub u obywateli innych państw. Mogą to być długi krótko - lub długoterminowe, a także o różnym oprocentowaniu.

Dług w ujęciu prawa cywilnego

Według kodeksu Prawa Cywilnego, długiem będziemy określali taką sytuacje prawną, w której świadczenie (obowiązek), wynikający ze stosunku zobowiązaniowego, które dłużnik jest zobowiązany spełnić na wierzyciela. W prawie dług będzie antonimem wierzytelności, język prawniczy stosuje do scharakteryzowania pozycji dłużnika.Dłużnik powinien spełnić zobowiązanie zgodnie z jego treścią oraz zgodnie z celami społeczno - gospodarczymi oraz zasadom życia społecznego. Zobacz także: dług gruntowy.

Rodzaje odpowiedzialności za dług

Istnieją dwa rodzaje odpowiedzialności za dług: (Kawałko A., Witczak H. 2012, s. 14-15; art. 758 i nast. KPC)

I. odpowiedzialność osobista:

• występuje odpowiedzialność majątkowa, do którego wierzyciel może skierować środki przymusowe
• wierzyciel ma prawo do wyboru metody egzekucji przeciw dłużnikowi
• dłużnik odpowiada na wymierzonym przeciwko niemu postępowaniu egzekucyjnym całym, posiadanym prze siebie majątkiem.

Odpowiedzialność osobista dłużnika może być ograniczona do konkretnej masy majątkowej, która uznawana jest jako odrębna całość (odpowiedzialność cum viribus patrimonii) lub do pewnego poziomu majątku niezależnie od wielkości długu (odpowiedzialność pro viribus patrimonii).

II. odpowiedzialność rzeczowa:

• nie jest zależna od odpowiedzialności osobistej, choć może działać jednocześnie z odpowiedzialnością osobistą tej osoby
• występuje w postaci hipoteki lub zastawu
• wierzycielowi przysługuje bezwzględne prawo do korzystania z obciążonej rzeczy
• wierzyciel może korzystać ze swoich uprawnień z pierwszeństwem przed osobistymi wierzycielami dłużnika.

Wygaśnięcie zobowiązań

Sytuacje wygaśnięcia zobowiązania są regulowane przez Kodeks Cywilny:

I. Potrącenie długu

"Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym". (Art. 498 KC)

Jest to rodzaj wygaśnięcia, które zaspokaja interes wierzyciela. Jedna ze stron, w stosunku wierzyciel - dłużnik, może bez zgody drugiej osoby przedstawić wierzytelność, która potrąci z wierzytelność drugiej strony. Skutkiem takiego działania jest zmiana wielkości długu do wysokości niższej z nich (Brzozowski A., Jastrzębski J., Kaliński M., Skowrońska-Bocian E. 2016 s. 373-374)

II. Odnowienie długu

"Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie)". (Art. 506 KC)

Dotychczasowe zobowiązanie wygasa, jednak pojawia się nowe zobowiązanie, które dłużnik musi spełnić na nowych zasadach.

III. Zwolnienie z długu

"Zobowiązanie wygasa, jeśli na skutek umowy zawartej między jego stronami wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie to przyjmuje". (Art. 508 KC)

Wynika z tego, że zwolnienie z długu skutkuje wygaśnięciem zobowiązań i przez to interes wierzyciela nie jest zaspokojony. Umowa nie musi zachowywać ścisłej formy, jednak musi być obustronna, ponieważ ustawodawca nie poduszcza umowy jednostronnej, w której tylko wierzyciel zrzeka się roszczeń. Dłużnik musi się na to zgodzić. (Maciejowska A., Kiełb M., Pietrzyk S., Gólska A. 2016 s. 128)

Dług — artykuły polecane

Poręczyciel — Lichwa — Dłużnik — Poręczenie wekslowe — Aport — Zastaw umowny — Pożyczka — Wierzyciel — Darowizna

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Black J. (red.) (2008), Słownik ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Brzozowski A. i in. (2016), Zobowiązania - część ogólna, Wolters Kluwer, Warszawa
• Daniłowska A. (2008), Dług publiczny - jego struktura, przyczyny, rozmiary i skutki, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki Żywnościowej, nr 72
• Kawałko A., Witczak H. (2012), Zobowiązania, C.H.Beck, Warszawa
• Maciejowska A., Kiełb M., Pietrzyk S., Gólska A. (2016), Prawo cywilne, Wydawnictwo Od.Nowa, Bielsko-Biała
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Marcin Szarek, Dominika Skura

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.