Nierówności społeczne

Nierówności społeczne - zjawisko społeczno-gospodarcze, odnoszące się do występujących rozbieżności w zasobach, władzy, dochodach w danych grupach społecznych. Zjawisko to kontrastuje z poczuciem sprawiedliwości. Nierówności społeczne polegają na zajęciu określonego miejsce w hierarchii społecznej, które nie jest uprawomocnione. W społeczności można spotkać legitymizowane systemy podziału. Jednym z nich jest mechanizm naturalny, który jako podstawowy, stanowi pierwotną pozycję, która dalej będzie kierowana na dalszych etapach przez daną jednostkę. Kolejnym istotnym mechanizmem jest mechanizm gospodarczy. Bazuje on na mechanizmach rynkowych, które determinują różne poziomy dochodów osiągane przez podmioty. Dzięki temu można wyodrębnić takie mechanizmy jak:

• polityczny - władza publiczna oddziałuje na społeczeństwo za pomocą szeregu narzędzi,
• społeczny - bazuje na ogólnych normach, celach oraz interesach,
• aksjologiczny - ogólnie przyjęty system wartości

TL;DR

Nierówności społeczne to zjawisko rozbieżności w zasobach, władzy i dochodach w grupach społecznych. Istnieje wiele mechanizmów, takich jak naturalny, gospodarczy, polityczny, społeczny i aksjologiczny, które wpływają na nierówności społeczne. Nierówności dotyczą dochodu, konsumpcji, autorytetu i korzystania z uzdolnień. Istnieje silne powiązanie między nierównościami społecznymi a rozwojem zrównoważonym. W celu zobrazowania nierówności społecznych używa się różnych mierników, takich jak współczynnik Giniego, metoda Kuznetsa, krzywa Lorenza, wskaźnik ubóstwa i wskaźnik HDI. Istnieją różne nurty myślowe związane z nierównościami społecznymi, a przyczyny i skutki nierówności społecznych są różnorodne.

Podział nierówności społecznych

• nierówność formalna, która poparcie znajduje w prawie
• nierówność rzeczywista, wynikająca z braku motywatorów politycznych, kulturowych, ekonomicznych

Zakres nierówności społecznych

Nierówności społeczne dotyczą:

• dochodu,
• poziomu konsumpcji,
• pozyskania autorytetu w społeczeństwie,
• sposobności korzystania z personalnych uzdolnień.

Skala nierówności społecznych

Nierówności społeczne na tle:

• rozbieżności w poziomie jakości życia, między najbogatszymi a najuboższymi,
• wrogości, uzależnienia, sprzeczności między grupami,
• różnic odnoszących się do startu na życie,
• różnic w pozyskaniu awansów zarówno zawodowych, jak i społecznych,
• zakresu izolacji społecznej uzdolnień.

Geneza nierówności społecznych

K.Davis i W.Moore to amerykańscy uczeniu, którzy jako pierwsi zawarli problematykę nierówności społecznych w swojej teorii, gdzie ukazali koncepcję społeczeństwa składającego się z warstw oraz istotę konieczności występowania rozwarstwienia wszystkich systemów społecznych. Rozwarstwienie powinno się interpretować jako rozbieżność w posiadaniu korzyści materialnych oraz autorytetu wśród społeczeństwa. Natomiast traktowanie społeczności jako systemu społecznego ma na celu przypisanie jednostkom pozycji społecznej, która spełnia określone funkcje. Aby to osiągnąć tworzy się system motywacyjny, który wywołuje pragnienia zdobycia danych celów, które jest możliwe, przy posiadaniu odpowiednich predyspozycji. Teoria ta podkreśla dziedziczenie pewnych zdolności.

V. Paveto i G. Mosca, w swojej koncepcji podkreślają egzystencję elit władzy, bez względu na rodzaj struktury i zorganizowania społeczności. Ponadto odziedziczone umiejętności sprawowania władzy odnoszą do jednej z wyższych warstw społecznych - arystokracji.

Ch. Millis zakwestionował powyższą koncepcję, twierdząc, że wyższe grupy społeczne są rezultatem środowiska ekonomicznego, w którym znajduje się jednostka. Pokazał też zależność między zajmowaniem przez jednostkę określonej pozycji, a dostępnością do instytucji.

Sztompka P. przedstawił dziedzicznie pozycji społecznych jako kluczowy czynnik przy powstaniu nierówności społecznych

Nierówności społeczne a rozwój zrównoważony

Występuje silne powiązanie między rozwojem zrównoważonym, a nierównościami społecznymi. Oba zjawiska są wprost proporcjonalne, czyli im niższy poziom nierówności społecznych, tym niższy poziom rozwoju zrównoważonego

Mierniki nierówności społecznych oraz ich wdrożenie

W celu zobrazowania nierówności społecznych używa się:

• współczynnik Giniego ukazuje dekoncentracje dóbr oraz ich usytuowanie. Występuje jako jeden z najczęściej stosowanych wskaźników, gdyż silnie oddziałuje na alokację dochodów. Może przyjmować wartości od 0 do 1. Wskaźnik na poziomie 0 informuje o braku nierówności, natomiast wskaźnik o wartości 1 oznacza całkowitą nierówność.
• metoda S. Kuznetsa wraz ze wzrostem poziomu gospodarki zmieniają się nierówności społeczne dotyczące kwestii zarobków. Kuznets swoje wnioski wysunął na podstawie siły roboczej zatrudnionej w sektorze rolnictwa
• Krzywa lorenza odnosi wielkości dochodów do liczby gospodarstw domowych. Miernik ten skupia się na nierównościach dochodowych.(stopień koncentracji)
• wskaźnik ubóstwa (POV) dotyczy państw w których dochód rozporządzalny nie przewyższa 60 % mediany dochodu rozporządzalnego na poziomie krajowym.
• wskaźnik HDI - pokazuje różnicę między najbogatszymi, a najuboższymi krajami
• zmienne objaśniające m.in. PKB siły nabywczej, wpływ związków zawodowych, emerytury w gotówce w PKB - wyrażone w procentach, inne transfery - takie jak zasiłki rodzinne itp

Nurty myślowe związane z nierównościami społecznymi

• Ideologie elitarystyczne - podkreślają egzystencję grup społecznych, które charakteryzuje wyższość ponad inne, poprzez posiadanie dóbr luksusowych, dostępnych na wyłączność tych grup lub z pierwszeństwem.
• Ideologie merytokratyczne - podkreślają równość szans każdego człowieka, jednak dopuszczają możliwość wystąpienia nierówności jako skutku czynności, wykonanej z nienależytą starannością, wysiłkiem.
• Ideologie egalitarystyczne - charakteryzuje dezaprobata społeczna w odniesieniu do nierówności, przy jednoczesnym pożądaniu równych praw dla wszystkich jednostek

Przyczyny nierówności społecznych

• brak równości podziału dóbr
• różnice w postrzeganiu dóbr
• brak podatności na rozwijanie niektórych dóbr np. wiedzy
• niewiedza, ubóstwo

Skutki nierówności społecznych

• wzrost znaczenia opieki społecznej dla samotnych matek, bezrobotnych
• powstanie fundacji Caritas
• zamachy
• bunty pracownicze

Nierówności społeczne — artykuły polecane

Status społeczny — Ekonomia społeczna — Wykluczenie społeczne — Stratyfikacja — Ubóstwo — Dobrobyt — Rozwój regionalny — Organizacja pozarządowa — Korupcja

Bibliografia

• Cebula M. (2014) Społeczne zróżnicowanie umiejętności informatycznych. Redukcja czy reprodukcja nierówności społecznych? Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny T.76 nr 1
• Czakon P. (2017), Nierówności społeczne a jakość życia. Naukowe rozumienie i relacje między terminami, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i zarządzanie
• Król M. (2015), Dywersyfikacja form zatrudnienia a nierówności społeczne , Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, nr 42
• Kumor P. (2009), Wpływ poziomu gospodarczego na nierówności płac w Polsce - krzywa Kuznetsa
• Makarewicz-Marcinkiewicz A. (2015), Nierówności społeczne na drodze do zrównoważonego rozwoju. Problem polityki społecznej i gospodarczej, Toruń Wydawnictwo Adam Marszałek
• Michalczyk T. (2004), Nierówności społeczne a kryzys społeczno-moralny, Zeszyt 4/01
• Mikuła A. (2015), Nierówności społeczne w Polsce, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, T. 47
• Pliszka T. (2004), Skutki nierówności społecznych, Zeszyt 5/30 Katedra Teorii Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Pliszka T. (2005), Nierówności społeczne a zagrożenia z nich wynikające, Zeszyt 6/37 Katedra Teorii Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego

Autor: Kinga Urbaniec