Własność intelektualna

Własność intelektualna jest to pojęcie, które odnosi się do wytworów umysłu człowieka i jego inwencji. Wszystko co powstało w drodze intelektualnego procesu i zostało ujęte w postaci materialnej nazywamy własnością intelektualną czyli np. rysunek, szkic, przedmiot, projekt, książka, plan, słowa piosenki, skomponowana muzyka, program komputerowy itd. Własność wskazuje na prawo bezwzględne (prawo rzeczowe) czyli skuteczne erga omnes. Intelektualna wskazuje na pochodzenie danego dobra.

TL;DR

Własność intelektualna odnosi się do wytworów umysłu człowieka i jego inwencji. Prawa własności intelektualnej są związane z działalnością artystyczną, naukową, literacką i przemysłową. Własność intelektualna dzieli się na prawa autorskie, własność przemysłową i know-how. Przykłady praw własności intelektualnej to patenty, wzory użytkowe, znaki towarowe, bazy danych, oznaczenia geograficzne. Utwór jest chroniony od momentu jego ustalenia.

Prawo własności intelektualnej

Własność intelektualna to prawa związane z intelektualną działalnością w dziedzinie artystycznej, naukowej, literackiej oraz przemysłowej. Wszystkie te obszary podlegają ochronie w ramach następujących aktów prawnych:

• w zakresie prawa własności artystycznej, naukowej i literackiej - Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 1994 r., Nr 24, poz. 83 z późn. zm.)
• w zakresie prawa własności przemysłowej - Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity - Dz. U. z 2003 r., Nr 119, poz. 117 z późn. zm.)
• ustawa o ochronie baz danych z 27.07.2001 r (Dz.U. 2001 nr 128 poz. 1402)
• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16.04.1996 r (Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211)

Wspólną cechą wszystkich praw własności intelektualnej jest to, że uprawniony/właściciel ma możliwość zakazania innym wykorzystywania przedmiotu będącego pod ochroną. Należy pamiętać, że prawa własności intelektualnej są dla właściciela narzędziem obrony.

Określenie "własność intelektualna" (intellectual property, IP) najściślej związane jest z faktem użycia w nazwie Konwencji Sztokholmskiej z 1967 r. o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization - WIPO) (Załucki M. (2010), s. 18).

Definiuje pojęcie własności intelektualnej jako zbiór praw odnoszących się w szczególności do:

• dzieł literackich, naukowych i artystycznych,
• interpretacji artystów, interpretatorów oraz wykokań artystów wykonawców,
• wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej,
• odkryć naukowych
• wzorów przemysłowych
• znaków towarowych i usługowych, nazw handlowych i oznaczeń handlowych,
• ochrony przed nieuczciwą konkurencją
• inne rodzaje praw dotyczących działalności intelektualnej w dziedzinie naukowej, przemysłowej, artystycznej i literackiej

Podział własności intelektualnej

Własność intelektualna dzieli się na trzy kategorie:

Rys. 1 Podział własności intelektualnej

• prawa autorskie (utwory) i prawa pokrewne
• własność przemysłową (wynalazki, patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe,
• know-how

Prawo autorskie

Prawo autorskie jest ogółem praw, które przysługują autorowi utworu. Dzięki nim może decydować o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści materialnych. Każdy utwór jest przedmiotem prawa autorskiego. Jest to działalność twórcza o indywidualnym charakterze, w jakiejkolwiek postaci, niezależna od wartości, sposobu wyrażenia i przeznaczenia. Utwory mogą być:

• wyrażone słowem, znakami, symbolami (np. matematycznymi)
• fotograficzne
• plastyczne
• muzyczne
• wzornictwa przemysłowego
• architektoniczne

Utwór jest objęty ochroną od momentu ustalenia bez konieczności jakiejkolwiek rejestracji. Ochroną nie są objęte: idee, pomysły (pomysł jako rozwiązanie może być chroniony prawami autorskimi), metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Własność przemysłowa

Własność przemysłowa jest to rodzaj praw wyłącznych wynikających z regionalnego, narodowego lub międzynarodowego ustawodawstwa. Prawa te znajdują również zastosowanie w handlu i rolnictwie (Zaleski J. (2014) s. 121). Do zakresu przedmiotowego prawa własności przemysłowej zaliczamy:

1. Wynalazki - są to nowe rozwiązania techniczne. Prawo patentowe mówi, że wynalazek to poddające się ścisłej definicji prawno-technicznej, unikatowe rozwiązanie techniczne, które do danej chwili nie zostało opatentowane.

Aby wynalazek mógł uzyskać status patentu musi spełniać wymienione kryteria:

• nowy (nie należy do dotychczasowego stanu techniki)
• posiadać poziom wylanazczy (jest nieoczywisty dla specjalistów z danej dziedziny techniki)
• musi nadawać się do przemysłowego stosowania (Nowińska E., Promińska U., du Vall M. 2008, s. 23)

Status patentu obowiązuje 20 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym.

2. Wzory użytkowe - jest to również nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym. Dotyczy ono kształtu, budowy i zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wynika z tego, że prawo wyłącznego korzystania z wzoru użytkowego w sposób zawodowy lub zarobkowy na całej Rzeczypospolitej Polskiej, można uzyskać jedynie na wzory użytkowe, które spełniają następujące kryteria:

• rozwiązanie o charakterze technicznym,
• nowy
• dotyczą przedmiotu o trwałej postaci (wyklucza się substancje i sposoby działania)
• użyteczny

3. Wzory przemysłowe - jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części. Nowa postać nadana jest w szczególności poprzez cechy kształtów, linii, konturów, kolor, strukturę, materiał wykonania oraz przez jego ornamentację. Prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego można uzyskać jeżeli spełnia się następujące warunki:

• nowy
• odznaczają się indywidualnym charakterem
• nadają się do odtworzenia w skali przemysłowej

4. Topografia układu scalonego - jest to rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w sposób dowolny, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Prawa na topografię układu scalonego udziela się z rejestracji. Ochrona ustaje po dziesięciu latach.

5. Znaki towarowe - wszystkie oznaczenia, które są przedstawione w postaci graficznej, nadające się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od drugiego; w szczególności rysunek, wyraz, kompozycja kolorów, ornament, forma przestrzenna (forma opakowania lub towaru), a także sygnał dźwiękowy lub melodia. Prawo ochronne na znak towarowy udzielane jest na 10 lat od momentu zgłoszenia znaku w Urzędzie Patentowym.

6. Oznaczenia geograficzne - jest to oznaczenie słowne odnoszące się pośrednio lub bezpośrednio do nazwy kraju, regionu, miejscowości lub miejsca, które identyfikuje towar jako pochodzący z danego terenu. Dobra opinia, jakość lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.

7. Bazy danych - są zbiorami danych lub innych materiałów oraz elementów zgromadzonych według określonej metody. Gromadzenie danych wiąże się z nakładem inwestycyjnym w celu sporządzenia, weryfikacji oraz prezentacji zawartości bazy.

8. Projekt racjonalizatorski - może być każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, nie będące wynalazkiem, wzorem użytkowania, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. Przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalonym przez siebie regulaminie. Projekty nie są chronione prawem wyłącznym, ale mogą stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa (know-how) i dopóki się jej dochowa, dopóty projekt ma wartość handlową.

Know-how

Know-how są to praktyczne informacje technologiczne, techniczne, organizacyjne instytucji lub przedsiębiorstwa, które posiadają wartość gospodarczą i nie są ujawnione do wiadomości publicznej. Zazwyczaj są one wynikiem badań i nabytego doświadczenia (np. sposoby wytwarzania, receptury).

Własność intelektualna — artykuły polecane

Know-how — Ochrona własności intelektualnej — Normalizacja — Norma prawna — Prawo własności intelektualnej — Operat szacunkowy — Wynalazca — Znak towarowy — Wynalazek

Bibliografia

• Gołębiowski M., Łazewski M. (2006), Vademecum innowacyjnego przedsiębiorcy - własność intelektualna Warszawa 2006
• Nowińska E., Promińska U., du Vall M. (2008), Prawo własności przemysłowej, Lexis Nexis, Warszawa
• Sienow T., Włodarczyk W. (2009), Własność intelektualna w społeczeństwie informacyjnym, Lublin
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości Dz.U. 2019 poz. 125
• Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211
• Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej. Dz.U. 2001 nr 49 poz. 508
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83
• Zaleski J. (2014), Zarządzanie własnością intelektualną. Syndrom marchewki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Załucki M. (2010), Prawo własności intelektualnej, Repetytorium, Difin, Warszawa

Autor: Filip Młodnicki