Prawa pracownika

Najważniejszym dokumentem, który reguluje wzajemny stosunek pracodawcy względem pracownika jest umowa o pracę, natomiast zatrudniony ma prawo do wykonywania pracy według warunków określonych w umowie o pracę.

Regulacje dotyczące stosunku pracy są określone poprzez normy prawne i mają one odniesienie w obecnym prawie pracy. Już w epoce starożytnej próbowano doprecyzować relacje zachodzące pomiędzy pracownikiem a zatrudniającym, jednak dopiero okres rewolucji przemysłowej był momentem, gdy uregulowano kwestie związane z umową o pracę i warunkami pracy (J. Unterschutz 2011, s. 18).

TL;DR

Artykuł opisuje prawa przysługujące pracownikowi w ramach umowy o pracę. Wśród tych praw znajduje się m.in. wolność pracy, swoboda nawiązania umowy, wynagrodzenie, poszanowanie godności, równy traktowanie, prawo do wypoczynku, bezpieczne warunki pracy, zaspokajanie potrzeb socjalno-bytowych, możliwość podnoszenia kwalifikacji, wolność zrzeszania się oraz uczestnictwo pracowników w zarządzaniu zakładem pracy. Artykuł dotyczy również pomocy dla osób bezrobotnych.

Prawa przysługujące pracownikowi

Generalne założenia dotyczące podstaw praw pracownika są dokładniej opisane w kodeksie pracy. Poniżej wymienione są kluczowe kwestie, do których może odnieść się pracownik, który podpisał umowę o pracę.

Poniższe założenia są bazowane na Europejskiej Karcie Społecznej:

1. Prawo do wolności pracy

Prawo to należy rozumieć jako dyrektywę, która mówi, że "każdy człowiek ma prawo do wyboru wykonywanej pracy, wyboru pracodawcy oraz miejsca pracy". Powyższe prawo zostało także wyszczególnione w art. 65 Konstytucji, które w swoich założeniach zakłada, że "każdy posiada wolność wyboru i wykonywania zawodu". Konstytucja mówi także, że obowiązek pracy może być nałożony tylko wskutek zastosowania środka karnego poprzez odpowiednią ustawę.

2.Swoboda nawiązania stosunku pracy poprzez umowę

Aby nawiązać umowę o pracę i ustalić jej warunki (m. in. wynagrodzenie) konieczne jest wyrażenie woli nawiązania współpracę przez osobę zatrudniającą oraz osobę poszukującą pracy. Obie strony nawiązując daną umowę zobowiązują się postępować zgodnie z zasadami w niej określonymi. Oprócz tego, każda ze stron ma obowiązek postępować zgodnie z przepisami wyznaczonymi przez prawo pracy (Sobczyk 2013, 11).

3.Wykonywanie pracy odpłatnie

Prawo pracy mówi, że "osoba zatrudniona za wykonywaną pracę powinna otrzymywać godziwe wynagrodzenie, określone w zawartej umowie o pracę". Jednym najważniejszych elementów stosunku pracy jest prawo zatrudnionego do wynagrodzenia za pracę. Wynagrodzenie to nie powinno być niższe od minimalnego wynagrodzenia (artykuł 10 § 2 k.p. mówi, że "państwo określa minimalną wartość wynagrodzenia za pracę"). Postanowienia wyznaczone podczas negocjacji w trakcie ustalania warunków pracy nie mogą doprowadzić do ustanowienia wynagrodzenia poniżej minimalnej wartości. Pojęcie godziwego wynagrodzenia jest bazowane na artykule 4 § 1 Europejskiej Karty Społecznej, powstałej w 1961 r. Artykuł ten mówi, iż wynagrodzenie sprawiedliwe zapewnia pracownikom i członkom ich rodzin godziwy poziom życia (pozwalający na zaspokojenie potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych).

4.Uprzywilejowanie pracownika oraz regulacje dotyczące źródeł prawa pracy

Jest to dyrektywa skierowana do osoby, który zawiera umowę o pracę. Głównym założeniem tego prawa jest to, iż postanowienia umów o pracę nie mogą być mniej korzystne od przepisów prawa pracy. Osoba nawiązująca umowę jest w stanie porównać za pomocą obiektywnych kryteriów, czy warunki określone w umowie oraz minimalne wymogi wyznaczone przez prawo pracy. Zasadą jest, że "postanowienia mniej korzystne dla zatrudnionego niż przepisy określone w prawie pracy uznaje się za nieważne, a w ich miejsce stosuje się przepisy prawa pracy. Warto mieć jednak na uwadze, iż sankcja nieważności dotyczy jedynie mniej korzystne postanowień (nie całej umowy) (Unterschutz 2011, s. 20).

5.Poszanowania godności i innych dóbr osobistych zatrudnionego

Jak mówi Europejska Karta Społeczna: "Osoba zatrudniona ma prawo do poszanowania posiadanych dóbr osobistych oraz godności". Dobrami osobistymi człowieka są: zdrowie, swoboda sumienia, wolność, wizerunek, nazwisko lub pseudonim, nietykalność, tajemnica korespondencji, twórczość naukowa, artystyczna lub wynalazcza. Prawo do ochrony dobrego imienia i czci zostało także wyszczególnione w artykule 47 Konstytucji RP. Według prawa cywilnego godność jest traktowana jako jeden z elementów czci człowieka, który może przejawiać się w aspekcie zewnętrznym (dobre imię człowieka według opinii innych ludzi) oraz wewnętrznym (wyobrażenie człowieka o własnej osobie). (Unterschutz 2011, s. 22).

6.Równe traktowania pracowników oraz zakaz dyskryminacji w miejscu pracy

Pracodawca podpisując umowę jest zobowiązany do równego traktowania pracowników z tytułu wykonywania jednakowych obowiązków. Oznacza to przede wszystkim zakaz dyskryminacji bezpośredniej lub pośredniej podczas trwania stosunku pracy (U. Jackowiak 2012, s. 53).

7.Zapewnienie prawa do wypoczynku osobie zatrudnionej

Realizacji tego prawa służą przepisy o czasie pracy, ilości dni wolnych od pracy i urlopach wypoczynkowych. Przepisy te pełnią dwie funkcje:

• zapewniają pracownikowi ochronę jego zdrowia; istnieje możliwość zregenerowania sił fizycznych i psychicznych
• zwiększenie ilości dni wolnych od pracy sprzyja realizacji potrzeb natury społecznej, rodzinnej oraz kulturalnej

Regulacje dotyczące ilości dni przysługujących pracownikowi są określone w kodeksie pracy.

8.Zapewnianie zatrudnionym bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki pracy osobom zatrudnionym na podstawie umowy. Realizacji tej zasady służą przepisy kodeksu pracy w rozdziale dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisy odnoszące się do danych grup pracowników (kobiety, pracownicy młodociani, grupy zawodowe).

9.Zaspokajanie potrzeb socjalno-bytowych pracowników

Pracodawca jest zobowiązany (stosownie do jego możliwości) zaspokajać socjalne i bytowe potrzeby pracowników. Fundusz świadczeń socjalnych pomaga urzeczywistniać tę zasadę (określona jest wysokość i sposób podziału środków). Kondycja gospodarcza pracodawcy, czyli jego możliwości finansowe, wpływają na to, w jakim stopniu prawo to jest wypełniane (J. Unterschutz 2011, s. 21).

10. Ułatwianie pracownikom podnoszenia posiadanych przez nich kwalifikacji

Wszelkiego typu prawa i obowiązki pracownika podnoszącego kwalifikacje zawodowe (z inicjatywy pracodawcy) określa umowa zawarta na piśmie. Umowa ta może obejmować także urlop szkoleniowy, zwolnienie z pracy na czas zajęć, pokrycie opłat za kształcenie, koszty przejazdu, zakwaterowania i podręczników. Pracownik w tym czasie zobowiązuje się kontynuować naukę i pozostawać w zatrudnieniu lub dokonać zwrotu kosztów poniesionych przez zatrudniającego w całości lub w części (J. Unterschutz 2011, s. 21).

11.Wolność pracowników do zrzeszania się oraz zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy

Prawo to przyznaje możliwość zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców przez osoby zatrudnione, mając na celu ochronę swoich praw. Jak mówi Europejska Karta Społeczna: udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy realizowany jest przez przepisy uprawniające pracowników do informacji i konsultacji.

12. Prowadzenie przez firmę polityki zmierzającej do pełnego i produktywnego zatrudnienia jak również pomocy państwa w tym zakresie

Osoby bezrobotne poszukujące sposobu powrotu na rynek pracy mogą odnieść się do ustawy o zatrudnieniu i instytucjach rynku pracy. Przepisy te określają rodzaj, a także zasady przyznania im pomocy w poszukiwaniu miejsca pracy. Zasada ta nie jest jednak podstawą do roszczenia o nawiązanie umowy z danym pracodawcą (tzn. osoba poszukująca pracy nie może wybrać sobie konkretnej firmy i zażądać zatrudnienia na danym stanowisku)(J. Unterschutz 2011, s. 20-26).

Prawa pracownika — artykuły polecane

Równe traktowanie w zatrudnieniu — Pracodawca — Spór zbiorowy — Praca — Źródła powstawania stosunku pracy — Pracownik — Nagrody jubileuszowe — Prawo pracy — Praca sezonowa

Bibliografia

• Bosak Maria, Danilewicz Alina (2010), Odpowiedzialność cywilna i karna za mobbing], Prokuratura i Prawo 4
• Europejska Karta Społeczna
• Jackowiak U., Uziak W., Wypych-Żywicka A. (2012), Prawo Pracy. Podręcznik dla studentów prawa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kłos Bożena (2010), Dyskryminacja ze względu na wiek osób starszych na polskim rynku pracy, Prokuratura i Prawo 4
• Moss Scott A., Sperino Sandra, Runge Robin R., Sullivan Charles A. (2010) Reviving Employee Rights - Recent and Upcoming Employment Discrimination Legislation: Proceedings of the 2010 Annual Meeting of the Association of American Law Schools Section on Employment Discrimination Law, University of Colorado Law School
• Sobczyk A. (2013), Prawo pracy w świetle Konstytucji RP. Tom II. Wybrane problemy i instytucje prawa pracy a ochrona konstytucyjnych praw i wolności człowieka. Seria: Monografie Prawnicze
• Unterschutz J. (2011), Prawo pracy. Zakres instytucji, Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu, Gdynia
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U. 2004 nr 99 poz. 1001
• Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Dz.U. 1994 nr 43 poz. 163

Autor: Sylwia Macioł

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.