Oportunizm
| Oportunizm |
|---|
| Polecane artykuły |
Oportunizm zgodnie z definicją O.E. Williamsona to „przebiegłe dążenie do realizacji własnego interesu, odnosi się on do niekompletnego bądź zniekształconego ujawniania informacji, zwłaszcza do świadomie podejmowanych wysiłków, by wprowadzić w błąd, zniekształcić, zataić, zaciemnić lub pogmatwać sprawy w inny sposób” (Williamson O.E. 1998, s. 60). Definicja ta ma więc pięć głównych składników (Mazur K., Kulczyk Z. 2016, s. 389):
- zachowanie oportunistyczne,
- motywy (świadome, nieprzypadkowe działanie),
- realizowanie lub poszukiwanie własnego interesu podstępem,
- oszustwo,
- zyski kosztem innych.
Należy odróżnić jednak oportunizm od kierowania się własnym interesem, ponieważ nie każde korzystanie z nadarzających się okazji ma charakter oportunistyczny. Występuje on wtedy, kiedy podczas realizacji interesu jednostki naruszane są interesy osób trzecich na skutek postępowania na ich niekorzyść, fałszowania lub zatajania informacji bądź stosowania postępu. [Szewc-Rogalska A. 2015, s. 92-93]. Oportunizm to powszechna cecha ludzkiej natury, uwzględniana w badaniach dotyczących organizacji gospodarczych [Rudolf S. 2010, s. 42]. Skłonność do takich zachowań wskazuje na to, iż ludzie nie przestrzegają określonych zasad, a co za tym idzie nie są całkiem godni zaufania [Grudzewski W.M., 2007].
Zdaniem O.E. Williamsona takie zachowania stanowią źródło niepewności zawieranych transakcji, które znika tylko gdy obie strony cechuje otwartość i uczciwość w próbach uzyskania indywidualnych korzyści lub gdy jedna strona w pełni się przyporządkuje, czyli zrezygnuje z dążenia za własnym interesem. [Williamson O.E. 1997, s. 61-62]. W związku z tym transakcje gospodarcze podatne na oportunizm powinny być odpowiednio zabezpieczane zanim zostaną zawarte. Oportunizm jest istotnym czynnikiem determinującym poziom kosztów transakcyjnych, których pojęcie wprowadził R. Coase, określając je jako koszty korzystania z mechanizmu rynkowego.
Kategoryzacja oportunizmu
Oportunizm może być poddany kategoryzacji. Ze względu na formalność można mówić o formalnym (jawnym) oportunizmie, przejawiającym się np. próbą uchylenia się od wypełnienia zobowiązań oraz nieformalnym (ukrytym), który polega na naruszeniu tylko umów społecznych, bez żadnych konfliktów z prawem.
Natomiast biorąc pod uwagę czasowość lub celowość wprowadzania w błąd podczas trwania danych etapów w relacji (np. między organizacjami) można mówić o oportunizmie ex ante, czyli na początkowym etapie relacji oraz o naruszeniu relacji na kolejnych, bardziej zaawansowanych etapach (oportunizm ex post) (Muris 1981, s. 521-590, Mazur K., Kulczyk Z. 2015, s. 390).
Wyróżniamy również oportunizm czynny, przejawiający się celowym powtrzymaniem swoich działań przez jedną ze stron oraz oportunizm bierny, polegający na podejmowaniu działań określonych w umowie jako zabronione.
Bez względu na rodzaj lub przyczynę powstawania oportunizm jest w stanie poważnie zaszkodzić w dłuższej perspektywie ewentualnym relacjom biznesowym. Wszystkie z wyżej wymienionych rodzajów wywierają również wpływ na koszty i przychody stron relacji (Karpacz J. 2014, s. 241).
Czynniki wpływające na oportunizm wśród partnerów transakcji
Próby wyjaśniania zachowań oportunistycznych koncentrowane są zazwyczaj na rozpoznaniu wśród partnerów wymiany skłonności do bycia zaangażowanym w fałszywe i egoistyczne zachowania, o czym świadczą badania przeprowadzone na gruncie teorii kosztów transakcyjnych. Na ich podstawie zidentyfikowano trzy główne rodzaje cech partnerów, które wpływają na ich oportunizm w transakcjach gospodarczych:
- przeszłość partnera,
- postrzeganie partnera,
- zachowanie partnera.
Oportunizm w relacjach między organizacjami jest kształtowany przez postrzeganie partnera, przykładowo istnieje mniejsze prawdopodobieństwo, iż partnerzy z silną reputacją uczciwych i wiarygodnych nagle zaczną być postrzegani jako oportuniści. W literaturze wspomina się również o powiązaniu pomiędzy zaufaniem a zwiększeniem efektów relacji międzyorganizacyjnych oraz o obniżeniu go w przypadku zachowań oportunistycznych. Poza określeniem wpływu percepcji oraz przeszłości partnera, badaniom poddano również wpływ jego zachowań na oportunizm. W jednym z badań empirycznych zauważono korelację między oportunizmem a wykorzystaniem strategii nagrody. Wiąże się to z tym, iż stosowanie nagród wyzwala motywację zewnętrzną oraz wypiera motywację wewnętrzną, a co za tym idzie obniża zachowania oportunistyczne. Oprócz tego zauważono, iż oportunizm jednego z partnerów wymiany definitywnie wpływa na tego typu zachowania drugiej strony, a wynik ten jest moderowany przez przeszłość partnera (Karpacz J. 2014, s. 239-240).
Bibliografia
- Borucka-Arctowa M., (1964) Legalizm a konformizm i oportunizm , Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 2, Wydział Prawa i Administracji UAM, Poznań
- Grudzewski W.M., Hejduk I.K., Sankowska A., Wańtuchowicz M., (2007), Zarządzanie zaufaniem w organizacjach wirtualnych, Difin, Warszawa
- Karpacz J., (2014), Oportunizm w relacjach międzyorganizacyjnych w teorii i praktyce, [w:] Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 366, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
- Mazur K., Kulczyk Z., (2016), Paradoksy zaufania międzyorganizacyjnego, [w:] Sieci międzyorganizacyjne, procesy i projekty w erze paradoksów, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 421, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
- Muris T.J., (1981), Opportunistic behavior and the law of contracts, Minnesota Law Review, vol. 65, no. 4
- Rudolf S., (2010), Oportunistyczne postawy związków zawodowych i ich wpływ na generowanie kosztów transakcyjnych, Determinanty rozwoju Polski: rynek pracy i demografia: IX Kongres Ekonomistów Polskich, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa
- Rudolf S., (2013), Oportunizm interesariuszy w nadzorze korporacyjnym, Zarządzanie i Finanse, nr 2
- Szewc Rogalska A., (2015), Oportunizm podmiotów i instytucji jako symulator ryzyka systemowego, Nauki o finansach 1 (22), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław
- Williamson O.E. (1998), Ekonomiczne instytucje kapitalizmu. Firmy, rynki, relacje kontraktowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Autor: Patrycja Bogdańska
