Asertywność

Asertywność to domaganie się swoich praw w taki sposób, aby nie naruszać praw innych osób. Wyrażanie własnych potrzeb, chęci, opinii odczuć i przekonań bezpośredni, szczery, ale jednocześnie stosowny sposób. Jak podkreśla H. Bieniok, "asertywność oznacza wiarę w siebie i w swoje możliwości oraz otwarte domaganie się respektowania własnych praw, jednak bez naruszania praw i szacunku innych osób. Asertywność jest przeciwieństwem nieśmiałości, lękliwości, skrytości i tchórzostwa.

Asertywność sprawia, że "jesteśmy bardziej przekonujący, pomaga nam skupić się na zachowaniu, a nie na osobowości, zwiększa naszą tolerancję wobec innych, chroni nas przed próbami manipulacji ze strony innych". Może uczynić nas bardziej odpornymi, rozwinąć tolerancję wobec innych lub obronić się przed próbą manipulacji. Zdaniem K. Bargiel-Matusewicz, "asertywność oznacza przeświadczenie, iż nasze własne opinie, przekonania, potrzeby, uczucia są równie ważne jak opinie, przekonania itd. innych osób. Jest to umiejętność wyrażania swojego zdania przy jednoczesnym szacunku dla odmiennego punktu widzenia drugiej osoby. Asertywność oznacza również przyjmowanie odpowiedzialności za dokonywane przez siebie wybory. Istotne jest odróżnienie asertywności od uległości i agresji".

TL;DR

Asertywność to umiejętność domagania się swoich praw bez naruszania praw innych. Jest przeciwieństwem nieśmiałości, agresji i manipulacji. Asertywność sprawia, że jesteśmy bardziej przekonujący i chroni nas przed manipulacją. W artykule przedstawione są różne formy zachowania, takie jak manipulacja, agresja, pasywność i asertywność. Asertywność jest zachowaniem spokojnym, pewnym siebie i szanującym moralne postępowanie. Przedstawione są również prawa człowieka asertywnego oraz techniki asertywne, które pomagają w efektywnym wyrażaniu swoich potrzeb i opinii.

Formy zachowania

W sytuacjach, które są trudne do rozwiązania prawie zawsze znajdujemy się pod presją emocji, a to właśnie wtedy mamy tendencję do reagowania ekstremalnymi formami zachowania.

Manipulacja jest odwrotnością asertywności. Złośliwość jej polega na tym, że na pierwszy rzut oka odbiorcy, nie jest jasne, o co w rzeczywistości chodzi. Manipulacja obejmuje takie formuły, które maskują prawdziwe, realne cele, motywy działania i zachowania.

Shostrom przebadał różne rodzaje manipulacji do 8 charakterystycznych stylów osobowości:

• Dyktator - autorytarny szef, który zawsze narzuca swoją opinię i odnosi się do odpowiednio dobranych cytatów.
• Biedak - mówi o sobie, jako o mniej wartościowym, osobie niepełnosprawnej, który chciałby zrobić wszystko, ale brakuje mu sił.
• Listonosz - udaje zależność od innych ludzi.
• Cham - cechuje się grubiaństwem, ogromną pewnością siebie, uważa się za najmądrzejszego na świecie.
• Altruista - mówi, że nie chce nic dla siebie, że działa dla dobra innych, ale zawsze narzuca swoją opinie nad opinie innych.
• Ostatni sprawiedliwy - uważa się za człowieka bez wad, a w swoim otoczeniu powoduje poczucie winy.
• Ojciec-mama - nie przyznaje się do błędu, sam wie, co jest najlepsze dla innych, niezależnie od tego, czy reszcie to odpowiada.
• Gangster - kto nie jest z nim, jest przeciwko niemu.

Asertywność odrzuca wszystkie takie formy manipulacji. Uczy człowieka, jak je odrzucić i zwalczyć.

Agresja oznacza zmuszanie innych do przyjęcia własnych opinii, atak na inne osoby, ironie czy sarkazm. W ten sposób zachowujący się człowiek narzuca swoje poglądy innym, ignorując ich prawa i potrzeby. Wszystkie swoje błędy próbuje obrócić na swoją korzyść. Jeśli mu się nie udaje, to oskarża otoczenie o nieuczciwe postępowanie.

Pasywność odzwierciedla się używaniem wymówek lub przyjmowaniem tego co nam proponują pomimo faktu, że jest to niewygodne dla nas. Zachowanie pasywne charakteryzuje się nieśmiałością, zrzeka się swojej opinii, tego czego się chce, człowiek jest bezradny, lęka się, jest depresyjny. Boi się pokazywać emocje, unika konfliktu, wygodnie mu samemu, ma problem z wyrażaniem swoich myśli.

Asertywność jest zachowywaniem bardzo spokojne, człowiek taki sprawia wrażenie bardzo stablinego, bez napięcia, tworzącego poczucie komfortu wokół siebie. Dobrze zorientowani są w sytuacji społecznej, w jego postępowaniu czuć pewność siebie. Za swoje porażki nie obwinia innych ludzi. Szanuje moralne postępowanie.

Prawa człowieka asertywnego

W. Harman i J. Gut przedstawili listę 10 praw człowieka asertywnego:

• Masz prawo do oceny swoich własnych zachowań, myśli i emocji oraz do brania odpowiedzialności za ich inicjowanie i konsekwencje.

Przesąd: Nie należy niezależnie oceniać samego siebie i swoich reakcji. Musisz być oceniany przez reguły zewnętrzne i autorytet, który jest mądrzejszy i większy niż ty sam.

• Masz prawo nie podawać powodów bądź usprawiedliwień, aby wyjaśniać swoje zachowanie.

Przesąd: Jesteś odpowiedzialny za swoje zachowanie i stosunek wobec innych, a zatem powinieneś uzasadnić i usprawiedliwić to co robisz.

• Masz prawo oceniać, czy jesteś odpowiedzialny za znalezienie rozwiązań problemów innych ludzi.

Przesąd: W stosunku do niektórych instytucji, rzeczy i ludzi masz więcej obowiązków niż wobec samego siebie. Należy poświęcić swoje własne wartości w celu utrzymania tych systemów. Jeśli nie działa to sprawnie, trzeba dostosować siebie, a nie system.

• Masz prawo do zmiany swoich poglądów.

Przesąd: Opinie lub poglądy które przedstawiasz, nie powinny podlegać zmianie. Musiałbyś uzasadnić swój nowy wybór lub przyznać, że popełniłeś błąd. Jeśli zrobiłeś błąd, oznacza to, że jesteś nieodpowiedzialny, prawdopodobnie zrobisz tak znowu i po prostu nie jesteś w stanie sam podjąć decyzji.

• Masz prawo popełniać błędy i brać za nie odpowiedzialność.

Przesąd: Nie wolno popełniać błędów. Jeśli je popełnisz powinieneś mieć poczucie winy.

• Masz prawo powiedzieć: Nie wiem.

Przesąd: Powinieneś znać odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące możliwych konsekwencji swojego zachowania, bo jeśli nie znasz odpowiedzi na pytania, nie jesteś świadomy problemów spowodowanych twoim zachowaniem, jesteś nieodpowiedzialny i powinieneś być kontrolowany.

• Masz prawo być niezależny od życzliwości innych.

Przesąd: Ludzie, z którymi się często spotykasz, muszą mieć do ciebie pozytywne nastawienie. Potrzebujesz współpracy z innymi ludźmi by przeżyć. Istotne jest dla ciebie to, aby darzyli cię sympatią.

• Masz prawo być nielogiczny, podejmując decyzje.

Przesąd: Wszystko, co robisz musi mieć logiczne wyjaśnienie, lub powinno to być zgodne z racjonalnymi przesadami. W przeciwnym razie jesteś niewiarygodny.

• Masz prawo powiedzieć: Nie rozumiem.

Przesąd: Trzeba być wrażliwym i przewidywać potrzeby swoich bliskich. Musisz wiedzieć czego potrzebują. Jeśli nie wiesz czego chcą, nie jesteś w stanie żyć z nimi w zgodzie i jesteś nieczułym ignorantem.

• Masz prawo powiedzieć: Nie obchodzi mnie to.

Przesąd: Trzeba starać się być coraz lepszym, dopóki nie będziesz idealny pod każdym względem. Jeśli coś nie wychodzi a ktoś powie ci jak to zrobić powinieneś posłuchać danej instrukcji.

Techniki asertywne

Do technik asertywnych można zaliczyć:

• Asertywna odmowa

Forma odmowy, która stosowana jest w sytuacji, gdy potencjalnie jesteśmy w stanie spełnić oczekiwanie lub prośbę naszego rozmówcy, ale kosztem naszych chęci, dążeń lub interesów. Asertywna odmowa jest elementem stanowienia praw, określa pozycję i przedstawia jasną decyzję dotyczącą konkretnej sprawy. Jest stwierdzeniem czytelnym, bezpośrednim, uczciwym i stanowczym.

• "Zdarta płyta"

Technika "zdartej płyty" polega na powtarzaniu zdania, które zostało wypowiedziane za pierwszym razem. Stosując tę technikę odmawiający trzyma się więc prawdziwego, stanowczego wariantu asertywnego, nie zmieniając go pod żadnym pozorem, powtarzając go tyle razy ile będzie trzeba.

• Stawianie granic

Podsumowując, co nam daje asertywność, czyli działanie spójne ze swoimi własnymi potrzebami? Przede wszystkim więcej luzu psychicznego, czyli redukuje stres związany z relacjami z innym ludźmi. Nie musimy już walczyć, tylko w jasny sposób stawiamy swoje granice. Nie musimy czuć się podle, bo znowu ktoś nas wykorzystał, tylko potrafimy zadbać o siebie i swoje samopoczucie. Komunikujemy się otwarcie i konflikty zamiast eskalować, są rozwiązywane na najwcześniejszych etapach.

• Zamiana oceny na opinię

Kiedy słyszysz na swój temat czyjeś oceny lub nie zgadzasz się z opinią innych, odruchowo odpierasz argumenty, by udowadniać swoje racje. Tymczasem łatwo zamienić taką ocenę w opinię i nie dopuścić do dalszego konfliktu.

• Poszukiwanie krytyki

oznacza zdobywanie informacji mających na celu modyfikację w przyszłości swojego funkcjonowania. Jest to chęć dowiedzenia się, co w naszej pracy, projektach, postępowaniu jest niewłaściwe, niepożądane i co możemy ulepszać. Krytykę traktujemy nie jako zarzuty wobec własnej osoby, ale wobec określonych aspektów swego postępowania, bądź sposobu realizacji zadań.

• "Zamglanie"

to technika pomocna w radzeniu sobie z manipulacją oraz taką krytyką, na którą się nie zgadzamy. Polega ona na "wyłuskaniu" z wypowiedzi osoby krytykującej tego fragmentu, z którym się zgadzamy. Może przyjmować trzy różne formy: zgody częściowej, zgody typu "być może" lub zgody logicznej.

• Demaskowanie aluzji

krytyka bywa często formułowana nie wprost, w sposób zakamuflowany, bądź ironiczny. W takiej sytuacji zmierzamy do otrzymania klarownego i obiektywnego komunikatu pozwalającego lepiej zrozumieć punkt widzenia rozmówcy. "Wiesz, ten projekt, jest kiepski, chyba nie doszedłeś do siebie jeszcze po imieninach siostry", jest przykładem ukrytej krytyki. Asertywność w tej sytuacji polega na poszukiwaniu bardziej obiektywnego przekazu, np. "powiedz konkretnie co Ci w tym projekcie nie pasuje (i jak można to poprawić)".

• Uprzedzanie krytyki

przyznanie się do popełnionego błędu i przeproszenie zanim nastąpi atak - natychmiastowe przejście do konstruktywnej dyskusji.

Asertywność — artykuły polecane

Cechy sprawnego negocjatora — Myślenie lateralne — Pewność siebie — Strategie negocjacyjne — Metoda Myers-Briggs — Umiejętności sprawnego negocjatora — Analiza transakcyjna — Nonkonformizm — Testowanie partnera negocjacyjnego

Bibliografia

• Armstrong M. (1997), Jak być lepszym menedżerem, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
• Bargiel-Matusiewicz K. (2010). Negocjacje i mediacje, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Bieniok H. (2005). Sztuka komunikowania się, negocjacji i rozwiązywania konfliktów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice
• Dobrowolska M. (2011). Asertywność, jako kluczowa kompetencja społeczna pracowników peryferyjnych, Wyższa szkoła ekonomiczno-społeczna, Ostrolęka
• Dobrowolska M. (2013). Asertywność jako wskaźnik spójności wybranych grup zawodowych, Europejskie Studia Społeczno-Humanistyczne, nr 2
• Gillen T. (2002). Jak asertywnie wpływać na ludzi, Wydawnictwo Petit, Warszawa
• Haman W. Gut J. (2001). Docenić konflikt. Od walki i manipulacji do współpracy, Kontrakt, Warszawa
• Herdová Z. (1997). Asertívne správanie, Belimex, Bratislava
• Marko D. (2010). Veľká príručka na oslobodenie seba, blízkych a spoločnosti, FIDAT, Bratislava
• Oleś M. (1998). Asertywność u dzieci i młodzieży: Problemy teoretyczne i metody pomiaru, Towarzystwo Naukowe KUL & Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin

Autor: Ivan Paluga