System zarządzania środowiskowego

System zarządzania środowiskowego
Polecane artykuły
Certyfikacja systemów System jakości w gminie - założenia Zasady zarządzania jakością ISO 9004 Nowelizacja norm ISO 9000 Przygotowanie projektu wdrożenia ISO 9001 ISO 9001 OHSAS 18001 Standardy regulujące zarządzanie projektami

System Zarządzania Środowiskowego to część całego systemu zarządzania przedsiębiorstwem, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, rozłożenie odpowiedzialności oraz środki potrzebne do opracowywania, wdrażania i prowadzenia zarządzania w sposób uwzględniający problemy środowiska. System ten jest zestawem specjalistycznych narzędzi, które umożliwiają stosowanie polityki środowiskowej, co prowadzi do minimalizowania szkodliwego oddziaływania na środowisko w sposób korzystny zarówno dla danego przedsiębiorstwa, jak i środowiska. Wśród systemów zarządzania środowiskowego najistotniejszą rolę odgrywają dwa standardy:

• ISO 14001 - opracowany przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną - stosowany na całym świecie przez różne organizacje, staje się coraz bardziej popularny w Polsce
• EMAS - opracowany przez Komisję Europejską - rejestracja systemu możliwa jest tylko przez organizacje posiadające swoje główne siedziby na terenie Unii Europejskiej

TL;DR

Artykuł omawia System Zarządzania Środowiskowego, który jest częścią systemu zarządzania przedsiębiorstwem i ma na celu minimalizowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko. W artykule opisane są dwa najważniejsze standardy: ISO 14001 i EMAS. EMAS to system, który został wprowadzony przez Komisję Europejską i dotyczy organizacji z siedzibami w UE. Artykuł opisuje również historię rozwoju systemów zarządzania środowiskowego i proces wdrażania systemu zarządzania środowiskowego opartego na normie ISO 14001.

Przyczyny powstania Systemu Zarządzania Środowiskowego

• Wzrost znaczenia kwestii dotyczących ochrony środowiska naturalnego spowodowany zwiększeniem się świadomości kierowników, akcjonariuszy, pracowników oraz klientów
• Pojawienie się bodźców finansowych i prawnych, które nakłaniały organizacje do zmniejszania negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze
• Chęć poprawy wizerunku firmy - troska o środowisko jest bardzo ważną częścią strategii przedsiębiorstw, co może doprowadzić do umocnienia jej pozycji na rynku
• Wzrost zainteresowania systemem zarządzania jakością, który w wielu przypadkach stanowił podstawę do wprowadzania kolejnych systemów zarządzania

System Ekozarządzania i Audytu (EMAS)

System EMAS wszedł w życie już w 1995 roku jako zarządzenie Komisji Wspólnot Europejskich. Z uwagi na organ, który wydał to rozporządzenie, EMAS został automatycznie wprowadzony we wszystkich krajach członkowskich UE. Państwa należące do Unii były zobligowane do przygotowania weryfikatorów systemu zarządzania środowiskowego zgodnie z EMAS oraz systemu rejestracji przedsiębiorstw w rejestrze EMAS [R. Pochyluk 2005 s. 8]. Nadrzędnym celem, który przyświecał twórcom projektu było stworzenie systemu łączącego dobre zarządzanie przedsiębiorstwa z jednoczesnym zarządzaniem środowiskiem. Warunkiem takiego prowadzenia działalności było ciągłe usprawnianie procesów produkcyjnych oraz stosowanych technologii. Opracowanie odpowiedniej polityki, nastawionej na usprawnianie przedsiębiorstwa było jednym z warunków koniecznych do zrealizowania założeń EMAS. Organizacje, które zdecydują się na wdrożenie wspomnianego systemu muszą przejść przez siedmioetapowy proces. Przystąpienie do programu jest dobrowolne. Kolejne etapy to:

• Sporządzenie polityki ekologicznej
• Przeprowadzenie przygotowawczego przeglądu przedsiębiorstwa
• Stworzenie programu środowiskowego
• Zaimplementowanie systemu ekozarządzania
• Przeprowadzenie przeglądu ekologicznego
• Przygotowanie deklaracji środowiskowej
• Zatwierdzenie i uprawomocnienie [A. Marcinkowski 2010 s. 28].

Po przejściu przez pierwsze sześć etapów dochodzi do oceny oświadczenia środowiskowego przez osoby wydelegowane z zewnętrznych instytucji. Kontrolerzy posiadają akredytację wydaną przez EMAS. Przedmiotem ich oceny są przede wszystkim: efektywność zadeklarowanej polityki i stosowanych procedur, techniczna sprawność zastosowanych rozwiązań oraz weryfikacja otrzymanych informacji. Jeśli weryfikator podpisze oświadczenie środowiskowe przedsiębiorstwa, to może ono ubiegać się o rejestrację w EMAS [A. Matuszak-Flejszman 2011 s. 59].

Rozwój Systemów Zarządzania Środowiskowego

Konflikty pomiędzy środowiskiem naturalnym a działaniem człowieka tak naprawdę istniały od zawsze. Dotyczyły one szczególnie przedsiębiorstw przemysłowych ze względu na pochłanianie ogromnej ilości energii oraz zasobów. W połowie XX wieku, a dokładniej w latach sześćdziesiątych, właściciele firm zaczęli zdawać sobie sprawę z negatywnego wpływu na otoczenie. Narastała wówczas świadomość niekorzystnego oddziaływania tego wpływu na sytuację ich organizacji w przyszłości. Znacznie wzrosło zainteresowanie osiąganiem efektów aktywności środowiskowej przez wzmożenie kontroli nad wpływem działań, produktów i usług na środowisko. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych pojawiła się konieczność utworzenia narzędzi służących do wykonywania tych czynności. Zaczęto wówczas opracowywać różne działania mające na celu zminimalizowanie szkodliwego wpływu procesów produkcyjnych na środowisko. W 1985 roku powstało Niemieckie Stowarzyszenie na rzecz Zarządzania Środowiskowego, które było pierwszą organizacją przemysłowców na świecie, które przyjęło kodeks postępowania w zakresie zarządzania środowiskowego. W 1992 roku odbyła się konferencja w Rio de Janeiro, podczas której 1200 firm podpisało Kartę Biznesu - dokument zawierający 25 zasad odpowiedzialnego biznesu, z których większość odnosiła się oddziaływania na środowisko. Doświadczenia przedsiębiorstw dotyczące zarządzania jakością oraz użytkowaniem i ochroną środowiska, a także zasady Karty Biznesu zostały wykorzystane przez Brytyjski Instytut Standaryzacji w celu utworzenia systemu zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie, o którym mowa w brytyjskiej normie BS 7750 opublikowanej w 1992 roku, która po dwóch latach pilotażowych została znowelizowana. Znowelizowana norma mimo że miała charakter tylko krajowy spotkała się ze sporym zainteresowaniem organizacji na całym świecie. Międzynarodowy sukces rozwiązań normalizacyjnych w zakresie zarówno zarządzania jakością, jak i zarządzania środowiskowego oraz zaangażowanie Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO w działania podejmowane przez Organizacje narodów Zjednoczonych, a dotyczące ochrony środowiska, zaowocowały opracowaniem norm ISO serii 14000. Opracowana w 1996 roku seria norm ISO 14000 obejmowała:

• ISO 14001:1996 "System zarządzania środowiskowego. Specyfikacje i wytyczne stosowania".
• ISO 14004:1996 " System Zarządzania środowiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających".

Powyższe normy zostały znowelizowane w 15 listopada 2004 roku przez Międzynarodową Organizację normalizacyjną. Nowa wersja ISO 14001:2004 wymaga w mniejszym stopniu niż jej pierwowzór dokumentowania procedur z wyjątkiem procedur dotyczących nadzoru operacyjnego. Pojawiają się w niej jednak nowe dokumenty w tym między innymi: " Zakres systemu", " Aspekty środowiskowe", "Stosowanie nadzoru operacyjnego"

Założenia systemu zarządzania środowiskowego

Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego zapisanego w normie ISO 14001 bazuje na zasadach koncepcji kompleksowego zarządzania jakością. Krytycy zarzucali normie ISO 14001 przede wszystkim brak sprecyzowania konkretnych wymagań dotyczących oddziaływania na środowisko naturalne. Norma ta powiem w swym zamyśle koncentruje się sposobach zarządzania podejmowanym problemem, a nie ostatecznym wyniku działań. Implementacja ISO 14001 ma na celu zmniejszenie negatywnego oddziaływania organizacji na środowisko poprzez usprawnienie zarządzania. Podstawowymi założeniami zarządzania środowiskowego jest poprawa relacji między skutkami działalności człowieka a środowiskiem. Zachowanie w nim równowagi wymaga jednolitego zarządzania dostępem do zasobów środowiskowych, eliminacja negatywnych efektów działalności gospodarczej oraz racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. Strategia zarządzania środowiskowego powinna obejmować:

• zapobieganie powstawaniu odpadów,
• redukcje ilości odpadów u źródła,
• ograniczenie zanieczyszczeń,
• zagospodarowanie odpadów.

Wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego ma na celu głównie uporządkowanie i ujednolicenie działań na rzecz ochrony środowiska oraz zademonstrowanie działań organizacji opinii publicznej.

Wdrażanie Systemu Zarządzania Środowiskowego

Proces wdrażania systemu zarządzania środowiskowego składa się z trzech zasadniczych etapów, do których zalicza się: prace wstępne, opracowanie systemu, testowanie.

Etap I - Prace wstępne

• Podjęcie decyzji dotyczącej korzystania z pomocy firmy konsultingowej - o ile będzie to konieczne
• Powołanie zespołu wdrożeniowego, przydzielenie odpowiednich funkcji właściwym osobom oraz zapewnienie niezbędnych środków
• Przeprowadzenie wstępnego przeglądu środowiskowego

Etap II - Opracowanie

• Przeprowadzenie szkoleń o różnym zakresie tematycznym dla różnych grup pracowników organizacji
• Opracowanie procedur, które muszą być kolejno udokumentowane. Procedury te dotyczą między innymi: przeprowadzania szkoleń, komunikacji wewnątrz organizacji, nadzoru dokumentacji systemowej, identyfikacji sytuacji awaryjnych, prowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych.
• Analiza oddziaływania organizacji na środowisko - jest to kluczowe zadanie dla skuteczności wdrażanego systemu zarządzania środowiskiem.
• Opracowanie procedur operacyjnych, w których określa się sposób postępowania przy realizacji procesów związanych z kwestią dotyczącą środowiska.
• Opracowanie polityki środowiskowej i programu środowiskowego.

Etap III - Testowanie

• Przeprowadzenie działań korygujących, których celem jest ocena zgodności pomiędzy działaniami rzeczywistymi, a tymi ustalonymi wcześniej oraz ocena zgodności wdrożonego systemu z wymaganiami normy ISO 14001.
• Kontrola zarządzania realizowana przez najwyższe kierownictwo.

Bibliografia

• Karaszewski R. (2009). Nowoczesne Koncepcje zarządzania jakością, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń
• Marcinkowski A. (red.) (2010). Ekozarządzanie w Przedsiębiorstwie, Epograf, Warszawa
• Matuszak-Flejszman A. (2011). Wdrażanie systemu EMAS w Urzędach Administracji Rządowej, Warszawa
• Pochyluk R. (2005). Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu, Wydawnictwo Domena, Kraków
• Poskrobko B. (2007). Zarządzanie środowiskiem, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Rogala P. (2007) Systemy zarządzania jakością i środowiskiem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław
• Wasilewski L. (1998). Podstawy zarządzania jakością, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania", Warszawa

Autor: Lukasz Rej, Joanna Maga, Arkadiusz Brzegowy