Dezinformacja

Dezinformacja to proces polegający na "celowym, błędnym informowaniu". (A. Markowski, 2004, s. 172) Natomiast według Stanisława Dubisza dezinformację należy interpretować nie tylko jako "nieprawdziwą, mylącą informację ale także sytuację, w której brakuje rzetelnych informacji". (S. Dubisz, 2003, s. 602, Tom 1)

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie dezinformacji, jej źródła i negatywne skutki. Koncentruje się również na roli dezinformacji w mediach i polityce. Zaleca weryfikowanie informacji w różnych źródłach, aby uniknąć wpływu dezinformacji na nasze poglądy i zachowanie.

Źródła dezinformacji

W świetle przedstawionych interpretacji pojęcia dezinformacji, należy wyciągnąć wnioski, że nie jest to zjawisko nowe lecz towarzyszy człowiekowi od wieków. Dezinformacja jest bezpośrednio związana z przekazywaniem informacje, a w szerszej perspektywie z komunikacją. Proces jakim jest komunikacja składa się z wielu elementów m.in. uczestnicy, przekaz, kanały komunikacji, a także sprzężenie zwrotne. (B. Dobek-Ostrowska 2007, s. 15) Nadrzędnym z tych elementów jest przekaz czyli to w jaki sposób informacja przekazywana jest pomiędzy przynajmniej dwoma podmiotami tj. nadawcą informacji oraz odbiorcą informacji. To właśnie w osobie nadawcy informacji należy upatrywać źródła dezinformacji, gdyż to ona nadając komunikat werbalny bądź niewerbalny ma w pływ na to czy będzie on zgodny z prawdą, bądź też nieprawdziwy. Motywów przekazywania błędnych informacji jest wiele, podobnie jak sposobów komunikacji. Możemy tutaj wyróżnić między innymi manipulacje językową, post-prawdę czy popularne w ostatnich latach tzw. fake newsy. Dezinformacja jest wykorzystywana zarówno w celach marketingowych jak i politycznych.

Dezinformacja w mediach

W dobie cyfryzacji narzędzia dezinformacji zyskują na popularności, a coraz to większy dostęp do Internetu, telewizji czy innych środków masowego przekazu sprawia, że grupa potencjalnych odbiorców "błędnych informacji" jest większa niż kiedykolwiek wcześniej, co więcej, stale się powiększa. W ostatnich latach w ogólnodostępnych mediach takich jak na przykład Internet, niestety bardzo często wykorzystywana jest tzw. post-prawda (ang. post-truth, czyli zabieg polegający na przekazywaniu treści wywierających wpływ na grupę odbiorców w taki sposób, że komunikat opiera się i podkreśla emocje zamiast bazowania na faktach) czy fake newsy. Przykładem ilustrującym wzrost tych form przekłamywania przekazywanych informacji mogą być dane, które przedstawił R. Lewandowsky na łamach czasopisma Journal of Applied Research in Memory and Cognition " Terminy post-prawda i post-fact, praktycznie nieznane 5 lat temu, w ostatnich latach eksplodowały na arenie medialnej z tysiącami wzmianek w Internecie. Aby to zilustrować, wyszukiwarka internetowa Factiva zwracała w 2015 roku 40 wyników dla wprowadzonego hasła "post-prawda", dla porównania w 2016 roku 2535 wyników, natomiast około 2400 w ciągu pierwszych trzech miesięcy 2017 roku". (S. Lewandowsky, U. K.H. Ecker, J. Cook, 2017) Innym dowodem świadczącym o tym, że dezinformacja przejawiająca się pod postacią post-prawy przenika do naszego życia codziennego może być to, że brytyjski słownik Oxford ogłosił "post-prawdę" jako słowo 2016 roku. Znaczenie dezinformacji, jako istotnego czynnika wpływającego na obraz otaczającego nas świata, podkreśla także Światowe Forum Ekonomiczne (WEF), które temat rozprzestrzeniania się dezinformacji w sieci umieściło w rankingu dziesięciu największych trendów w 2014 roku, obok takich pozycji jak "Napięcia na Bliskim Wschodzie i Ameryce Północnej", "Zwiększeniu dysproporcji w dochodach" czy "Bezczynność w związku ze zmianą klimatu". (WEF, 2013, s. 9)

Negatywne skutki dezinformacji

Media, a w szczególności Internet jest źródłem łatwo dostępnych informacji. Każdego dnia miliony użytkowników szukają interesujących ich zagadnień w wyszukiwarkach takich jak m.in. Google, Bing czy Yahoo! co więcej użytkownicy często dzielą się znalezionymi informacjami przy pomocy takich środków przekazu jak Facebook, Twitter, a nawet YouTube. Problem w tym, że podobnie jak łatwo możemy wyszukać interesujących nas zagadnień, tak łatwo jest wprowadzić dane informacje do sieci, często jako anonimowy użytkownik, wypowiadający się na dany temat z pozycji "eksperta". W ten sposób np. w poszukiwaniu domowego sposobu na walkę z przeziębieniem możemy zostać przekierowani do artykułu przedstawiającego nasze objawy chorobowe jako jednoznaczne symptomy choroby zagrażającej zdrowiu, dowiedzieć się o teoriach spiskowych czy przeczytać sensacyjne artykuły próbujące udowodnić teorie o płaskiej ziemi lub autyzmie wywołanym szczepionkami. Należy także zwrócić uwagę na to jaki negatywny wpływ takie informacje mają na społeczeństwo. Nie tylko powielanie nieprawdziwych informacji niesie ze sobą społecznie negatywne konsekwencje, ale także zidentyfikowanie dezinformacji pod postacią fake newsa lub rozpowszechnianej w Internecie plotki, może wywołać w przyszłości podchodzenie z dystansem do przedstawianych nam informacji, a nawet podważanie ogólnie przyjętych faktów czy stanowisk ekspertów (S. Lewandowsky, U. K.H. Ecker, J. Cook, 2017)

Identyfikacja dezinformacji

Rozprzestrzenianie się nieprawdziwych informacji jest niezaprzeczalnym faktem. Podmioty odpowiedzialne za przekazywane nieprawdziwych informacji działają nieetycznie bez znaczenia czy ich celem jest pozyskiwanie korzyści majątkowych, wpłynięcie na światopogląd odbiorcy bądź podważenie przedstawionych wcześniej faktów. Jako odbiorcy, możemy się jednak bronić przed dezinformacją. Zaleca się by weryfikowanie w innych źródłach każde z przeczytanych w Internecie informacji budzących naszą wątpliwość.

Dezinformacja wykorzystywana w polityce

Dezinformacja jest niestety częstym zabiegiem wykorzystywanym w polityce i skierowanych w kierunku konkretnych grup odbiorców. Często ma ona na celu wpłynąć na poglądy lub zachowanie odbiorców np. w taki sposób manipuluje się opinią publiczną tj. potencjalnymi wyborcami w procesie kampanii przedwyborczej. Jak możemy przeczytać w artykule pt. Beyond Misinformation: Understanding and Coping with the“Post-Truth" Era, z oszacowań organizacji PolitiFact, w roku 2016, podczas kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi w Stanach Zjednoczonych, około 70% wystąpień Donalda Trampa zawierało elementy dezinformacyjne, natomiast w przypadku Hillary Clinton odsetek ten wynosił w przybliżeniu 26%.

Dezinformacja — artykuły polecane

Manipulacja — Komunikacja niewerbalna — Przeszkoda w komunikacji — Marketing wirusowy — Reklama podprogowa — Zasady komunikowania werbalnego — Sprzężenie zwrotne — Czarny PR — Bezpieczeństwo w sieci

Bibliografia

• Dobek-Ostrowska B. (2007), Podstawy komunikowania społecznego, Astrum, Wrocław
• Dubisz S. (red.) (2003), Uniwersalny Słownik Języka Polskiego Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
• Lewandowsky S., Ecker U. K.H., Cook J. (2017),Beyond Misinformation: Understanding and Coping with the “Post-Truth" Era" Journal of Applied Research in Memory and Cognition", Volume 6, Issue 4, December 2017, s. 353-369
• Markowski A. (2004), Wielki słownik poprawnej polszczyzny, PWN, Warszawa
• Światowe Forum Ekonomiczne (2013), Outlook on the Global Agenda

Autor: Bartłomiej Żurak