Teoria wyboru publicznego

Teoria wyboru publicznego
Polecane artykuły
Szkoła neoklasyczna Ludwig von Mises Herbert Simon Ekonomia instytucjonalna Pluralizm Etatyzm Ekonomia pozytywna Inżynieria społeczna Leseferyzm

Teoria wyboru publicznego – bada przede wszystkim proces kształtowania instytucji w sferze polityki. "Teoria używania do analizy wydarzeń politycznych w kontekście wyboru partykularnych interesów jednostek w stosunku do dobra wspólnego" Podstawą teorii jest maksymalizacja, racjonalność oraz kierowanie się własnym interesem.

TL;DR

Teoria wyboru publicznego bada proces kształtowania instytucji w polityce. Dzieli się na trzy odłamy: szkołę Virginii, szkołę Chicago i szkołę Rochester. Teoria ma za zadanie znaleźć optymalne reguły w podejmowaniu decyzji publicznych. Podstawą tej teorii są indywidualizm metodologiczny, zasada maksymalizacji, koncepcja optimum społecznego, koncepcja równowagi systemu, możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli, koncepcja kapitału społecznego, założenie o społecznych źródłach uprawnień i koncepcja instytucji. Teoria wyodrębnia różne nurty, takie jak ekonomiczna teoria demokracji, teoria władzy państwowej i teoria grup interesu. W teorii wyboru publicznego istotny jest również rachunek kosztów, który uwzględnia koszty zewnętrzne i koszty podejmowanych decyzji.

Historia teorii wyboru publicznego

Historia teorii wyboru publicznego sięga lat 40. i 50. XX wieku. Za twórcę uznaje się Jamesa M. Buchanana i należny do nurtu nowej ekonomii instytucjonalnej. Teoria dzieli się na trzy odłamy:

• szkoła Virginii,
• szkoła Chicago,
• szkoła Rochester.

Szkoła Virginii - twórcy: James M. Buchanana, Gordon Tullock, ośrodek: The Center for Study of Public Choice w Georgie Mason Univeristy. W książce pod redakcją Marcina Smaga, Tadeusza Włudyka możemy przeczytać, że szkoła ta "bada procesy tworzenia grup interesu oraz efektywność władzy i systemu prawnego. U podstaw jej poglądów leży przekonanie, że wyborcy i osoby przez nich wybrane "maksymalizują indywidualną użyteczność i dążą do redystrybucji dochodów". Za jej najważniejszy dorobek uznaje się teorię kontraktu konstytucyjnego, która zakłada istnienie dwóch rodzajów decyzji politycznych:

1. bieżące - podejmowane większością głosów i destabilizujące sytuacje sytuację gospodarczą, ponieważ nastawione są na "najszybszą maksymalizacje indywidualnych użyteczności",
2. z zakresu tzw. polityki konstytucyjnej - zakreśla granice dla decyzji bieżących. W przypadku tych decyzji potrzebny jest konsensus.

Szczególne zainteresowanie wykazują w temacie zjawiska niesprawności rządu a także zawodności rynku.

Szkoła Chicago - przedstawiciele: Georgie J. Stigler (laureat Nagrody Nobla, dziedzina - ekonomia), Gary Becker, Sam Peltzman, Richard A. Posner oraz William M. Landes. Szkoła Chicago inaczej nazywana jest szkołą analizy prawa. Przedstawiciele tej szkoły uznają, że decyzje polityczne i ekonomiczne są podejmowane na tej samej zasadzie. Decydent jest pozbawiony ideologii. "Uczestnicy rynku są odbiorcami cen, a równowaga ustala się natychmiast i jest trwała" Te założenia sprawiają, że można przeprowadzić ekonomiczną analizę regulacji gospodarki oraz efektywności instytucji prawnych. Wg szkoły Chicago "głosujący są dobrze poinformowani, biurokraci są skutecznie kontrolowani przez organy ustawodawcze, a system prawny oparty na prawie zwyczajowym jest efektywny."

Szkoła Rochester - przedstawiciele to William H. Riker, Peter C. Ordeshook. W tej szkole teoria wyboru publicznego jest wzbogacona konfliktami i sposobami ich rozwiązania. Przedstawiciele szkoły Rochester interesują się również problematyką głosowania, manipulacją programami wyborczymi, strategią partii, handlem głosami oraz efektywnością władzy ustawodawczej i biurokracji. Koncentrują się oni głównie na badaniach funkcjonowania sfery politycznej w Stanach Zjednoczonych.

Istota teorii wyboru publicznego

Teoria ma za zadanie odnalezienie optymalnych reguł w sytuacji podejmowania wyboru publicznego. Wg Buchanana i Tullock'a podjęta decyzja będzie sprawiedliwa i racjonalna w momencie, gdy podjęta została przez racjonalne jednostki. Obaj twórcy sądzą, że przed podjęciem decyzji należy przyjąć jakąś regułę podejmowania wyboru. Jednakże ta reguła jest sama w sobie ograniczeniem dla przyszłych wyborów. Szkoła wyboru publicznego pragnie zerwać z założeniami standardowej ekonomii, które mówią, że niemożliwym jest iż podmiot może sam wybrać swoje ograniczenia.

Podstawy teorii wyboru publicznego

Wg J. S. Colemana fundamentem teorii są następujące elementy:

• "indywidualizm metodologiczny,
• zasada maksymalizacji lub optymalizacji,
• koncepcja optimum społecznego,
• koncepcja równowagi systemu,
• możliwość poprawy użyteczności przez zrzeczenie się kontroli,
• koncepcja kapitału społecznego,
• założenie o społecznych źródłach uprawnień,
• koncepcja instytucji."

Nurty w teorii wyboru publicznego

W dorobku torii wyodrębnia się następujące nurty:

• "Ekonomiczna teoria demokracji,
• Teoria władzy ustawodawczej, wykonawczej i biurokracji państwowej,
• Teoria kontraktu konstytucyjnego,
• Teoria grup interesu i koalicji dystrybucji,
• Teoria pogoni za rentą."

Rachunek kosztów w teorii wyboru publicznego

Wg Buchanana i Tullock'a każda jednostka przed podjęciem decyzji kalkuluje koszty związane z jej wyborem. Wyróżnia się następujące koszty:

• zewnętrzne - koszty na które jednostka podejmująca decyzje nie ma wpływu, ponieważ spowodowane są one działaniami innych ludzi,
• podejmowanych decyzji - jednostka spodziewa się je ponieść w wyniku dochodzenia do porozumienia z innymi.

Koszty te zależą od liczebności grupy, w której jednostka się znajduje. Jeżeli liczba jednostek tej grupy wzrośnie, to koszty zewnętrzne zmaleją, gdyż powinna wystąpić mniejsza ilości działań niekontrolowanych, które zagrażają jednostce wchodzącej w skład grupy. W momencie zawarcia jednomyślnego porozumienia między wszystkimi jednostkami spodziewane koszty zewnętrzne równe będą zeru. Jako powód takiego postępowania Buchanan i Tullock przyjmują fakt, że jednostka, która bierze udział w procesie podejmowania decyzji nie zgodzi się na niekorzystne dla niej postanowienia. Jednakże należy zauważyć, że im więcej jednostek w danej grupie, tym trudniej osiągnąć dogodne porozumienie, co skutkuje zwiększeniem kosztów, a każda racjonalna jednostka będzie dążyć do ich minimalizacji.

Bibliografia

• Czyżewski A., Kułyk P. Kwestia rolna w teorii wyboru publicznego, Roczniki Naukowe Ekonomii Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, t. 100, z. 3, 2013
• Ćwiklicki M., Jabłoński M., Mazur S. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania publicznego. Wyzwania modernizacyjne sektora publicznego
• Nagaj R. Przesłanki regulacji rynków w świetle teorii wyboru publicznego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 27
• Przybysz P. Modele teoretyczne we współczesnej filozofii politycznej liberalizmu, Wydawnictwo Naukowe WNS UAM, 2009
• Smaga M., Włudyka T. (red.) Instytucje gospodarki rynkowej, LEX, Warszawa 2012
• Wilkina J. (red.) Teoria wyboru publicznego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005
• Woźnicki J. Nowa dyscyplina – "nauki o polityce publicznej” usytuowana w dziedzinie nauk społecznych**, NAUKA 1/2012

Autor: Klaudia Niziołek