Hipoteza

Hipoteza
Polecane artykuły
Heurystyka Psychometria Analiza danych Model ekonometryczny Problem badawczy Metoda badawcza Badania podstawowe Procedura Analiza systemowa

Hipoteza to przypuszczenie lub domysł naukowy tworzony w celu wyjaśnienia zdarzeń, faktu lub zbioru faktów. Jest stawiana w sytuacji, gdy pewne zjawiska wymagają sprawdzenia i uzasadnienia, dlatego też każda hipoteza musi być sprawdzona. Można powiedzieć, że hipoteza jest domysłem na temat rzeczywistości a jej sprawdzenie dokonuje się poprzez zestawienie stanu rzeczywistego z hipotetycznym. W naukach o zarządzaniu autentyczność hipotez jest sprawdzana poprzez zastosowanie badań empirycznych [A. M. Jeszka 2013, s.3].

Sprawdzanie hipotez może być ukierunkowane na dwa różne sposoby:

• weryfikowanie, czyli sprawdzanie czy postawione teorie są prawdziwe,
• falsyfikowanie, czyli próba udowodnienia nieprawdziwości tych teorii [B. Klepacki 2009, s. 5].

Jeżeli rozpatrywane przypuszczenie dotyczy mechanizmu losowego generującego obserwacje, mówimy o hipotezie statystycznej. Hipotezy statystyczne podlegają weryfikacji dokonywanej za pomocą testów statystycznych. Zwykle obok tzw. Hipotezy zerowej, formułuje się tzw. hipotezę alternatywną, którą należy przyjąć w przypadku, gdy test statystyczny nakaże nam odrzucenie hipotezy zerowej.

W badaniach marketingowych stosuje się podział testów weryfikujących, gdzie można mówić o 3 grupach testów weryfikujących dane:

• z pomiaru nominalnego,
• z pomiaru porządkowego,
• z pomiaru interwałowego [S. Kaczmarczyk 2002, s. 289].

Wśród najczęściej przytaczanych funkcji hipotez są:

• funkcja odkrywcza,
• funkcja wyjaśniająca,
• funkcja prewidystyczna,
• funkcja praktyczna.

Pierwsze trzy funkcje (odkrywcza, wyjaśniająca i prewidystyczna) jest określa jako funkcja heurystyczna. Odgrywają one istotną rolę w postępie wiedzy naukowej, a także w przeprowadzaniu procesów poznania naukowego. Funkcja odkrywcza jest realizowana w trakcie przyłączenia nowej wiedzy do stanu, w którym aktualnie się znajduje. Natomiast funkcja praktyczna wynika z funkcji ogólnych hipotez. Jest ona fundamentalnym narzędziem służącym ustaleniu zakresu oraz środków działania wykorzystywanych do rozwiązywania problemów naukowych. Przejawia się również w operacjonalizowaniu problemu za pomocą wyznaczania warunków empirycznych i wskaźników jego rozstrzygnięcia [J. Apanowicz 2002, s. 49].

Cechy hipotez

• Prostota – im bardziej zawiła hipoteza tym trudniej ją weryfikować
• Adekwatność – hipoteza musi być adekwatną odpowiedzią na postawiony problem badawczy
• Konkretność – hipoteza nie powinna być zbyt ogólna
• Oczywistość – hipoteza nie może być oczywista

Formułowanie hipotez

Duża część metodologów mówi o konieczności formułowania hipotez w trakcie badań, dlatego też każde z nich powinno być przeprowadzane w trzech etapach:

1. wykrycie i zdefiniowanie problemu badawczego,
2. wyprowadzenie hipotezy,
3. potwierdzenie lub obalenie prawdziwości hipotezy [M. Krajewski 2010, s. 21].

Sposób formułowania hipotez zależy od tego, co badacz chce wyjaśnić stawiając dane przypuszczenie. Jego celem może być:

• rozstrzygnięcie przypuszczeń i założeń,
• poznanie prawidłowości empirycznej, która nie była dotąd wyjaśniona,
• wyjaśnienie nieprawidłowości, niezupełnie rozpoznanej w świetle wiedzy współczesnej,
• uzupełnienie lub całkowita zmiana teorii.

W związku z tym można mówić o wyprowadzaniu hipotez:

• drogą dedukcji, tzn. na podstawie istniejących teorii związanych z problemem badawczym,
• indukcyjnie, biorąc pod uwagę analizy dotychczasowej praktyki gospodarczej [A. M. Jeszka 2013, s. 4].

Prawidłowo sformułowane hipotezy

• powinny wskazywać na jakieś nieznane dotąd aspekty badanych faktów, procesów, zjawisk uwarunkowań itp.,
• powinny być w takim stopniu ogólne aby obejmowały swym zakresem wszystkie fakty, procesy czy zjawiska, których dotyczą,
• powinny być wolne od sprzeczności wewnętrznych, tzn. nie mogą zawierać zdań wzajemnie sprzecznych,
• nie powinny zawierać sformułowań, które nie wymagają żadnego dowodu czy weryfikacji, ponieważ są stwierdzeniami oczywistymi bądź frazesami,
• powinny być empirycznie sprawdzalne, czyli dające się zweryfikować tzn. potwierdzić lub odrzucić w toku badań,
• nie powinny wykazywać sprzeczności w stosunku do uzasadnionych już twierdzeń [B. Klepacki 2009, s. 5].

Klasyfikacja hipotez

1) Ze względu na stopień ogólności hipotez możemy wyróżnić:

• hipotezy proste – są tworzone na podstawie uogólnienia podstawowych obserwacji
• hipotezy złożone – opierają się na założeniu mówiącym o istnieniu związków pomiędzy zdarzeniami, a także wielopłaszczyznowych łańcuchów przyczynowo - skutkowych [M. Głowik 2004, s. 62].

2) Ze względu na zdefiniowane tezy wyróżniamy:

• hipotezy opisowe, przewidujące współzmienność lub współwystępowanie zjawisk poddanych badaniu,
• hipotezy przyczynowo - skutkowe, odpowiadające na pytania dotyczące genezy tych zjawisk.

3) Biorąc pod uwagę treść pytań problemowych (tez) możemy wyodrębnić hipotezy:

• nomologiczne,
• diagnostyczno – deskryptywne,
• prakseologiczne.

Wśród wymienionych wyżej typów hipotez najczęściej stosowanymi hipotezami są hipotezy nomologiczne. Dzielą się one na:

• hipotezy dedukcyjno – nomologiczne,
• hipotezy probabilistyczne,
• hipotezy statystyczne [J. Apanowicz 2002, s. 49].

Bibliografia

• Apanowicz J., (2002), Metodologia ogólna, Wydawnictwo BERNARDINUM, Gdynia
• Głowik M., (2004), Kompetencje polskiego bankowca na przykładzie spółdzielczego banku ludowego w Kępnie, Copyright by Marek Trelewicz, Warszawa
• Jeszka A.M., (2013), Problemy badawcze i hipotezy w naukach o zarządzaniu, "Organizacja i kierowanie", nr 5(158)
• Kaczmarczyk S., (2002), Badania marketingowe. Metody i techniki, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Klepacki B., (2009), Wybrane zagadnienia związane z metodologią badań naukowych, "Roczniki nauk rolniczych", seria G, T. 96, z. 2
• Krajewski M., (2010), O metodologii nauk i zasadach pisarstwa naukowego
• Sabak A., (red), (2009), Najnowsza encyklopedia powszechna, Wydawnictwo GREG, Kraków
• Urbaniak-Zając D., (2009), O stosowaniu hipotez w badaniach pedagogicznych, "Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja: kwartalnik myśli społeczno-ekonomicznej", nr 1(45)

Autor: Bogumiła Drygajło, Martyna Olszyńska