Skłonność do konsumpcji

Ekonomiści tłumaczą zjawisko konsumpcji za pomocą teorii makro i mikro ekonomicznych. Pierwsza grupa teorii (makroekonomicznych) opiera się na globalnych wydatkach oraz ich przyczynach - odnosi się do większych (określonych) zbiorowości. Skupia się na badaniu postępowania całych populacji, elementów determinujących ich działania oraz wybory. Badania w skali mikroekonomicznej dotyczą z kolei jednostek, gospodarstw domowych i ich wyborów, czynników wpływających na podejmowanie decyzji w mniejszym zakresie (A.Milczarek, 2016, s. 22)

Działanie człowieka, jako jednostki, od zawsze skoncentrowane było na zaspokajaniu potrzeb, zarówno tych pierwszorzędnych, pozwalających na przeżycie oraz potrzeb określanych przez Maslow`a jako potrzeby wyższego rzędu. Konsumpcja jest to zaspokajanie potrzeb, braków, niespełnienia czy też innych form pożądania poprzez posiadanie (spożywanie) dóbr/przedmiotów materialnych oraz oferowanych usług. Aby móc zrealizować wydatki związane z potrzebami (konsumpcją), gospodarstwo Gospodarstwo_domowe potrzebuje dochodu. W miarę rozwoju gospodarki zaczęto zauważać, iż współczesny poziom konsumpcji kształtowany jest nie tylko na podstawie dochodu, ale również innych instrumentów finansowych. K. Mazurek-Łopacińska oraz M. Sobocińska wskazują tutaj coraz większą rolę kredytów bankowych. (2014, s. 190)

Rozwój dotychczasowych teorii konsumpcji oraz ich modyfikacje są wynikiem uwzględniania zagadnień psychologii w postępowaniu konsumentów, coraz szerszego asortymentu produktów odpowiadających kreowanym potrzebom oraz stopniowego odchodzenia od teorii wskazujących ceny oferowanych dóbr i dochód jako głównych czynników wpływających na popyt. (K. Mazurek-Łopacińska, M. Sobocińska, 2014, s. 190)

TL;DR

Artykuł omawia różne teorie dotyczące konsumpcji, zarówno mikroekonomiczne, jak i makroekonomiczne. Koncentruje się na zaspokajaniu potrzeb przez jednostki oraz różnych czynnikach determinujących konsumpcję. Omawiane są także skłonność do konsumpcji oraz funkcja konsumpcji. Przedstawiane są różne rodzaje skłonności do konsumpcji i ich związki z dochodem.

Wybrane teorie konsumpcji: założenia oraz istota

Teorie mikroekonomiczne

• Teoria użyteczności kardynalnej

Autorzy: W.S.Jevons, K. Menger, L. Walras. W teorii tej konsument postępuje racjonalnie, decyzje podejmuje kierując się maksymalizacją użyteczności nabytych dóbr, a jego skłonności determinowane są satysfakcją oraz stopniem zadowolenia z konsumpcji nabytych dóbr czy usług. W analizowanym okresie jego upodobania są niezmienne.

• Teoria użyteczności ordynarnej

Autorzy: I. Fisher, V.F.D Pareto. Zwana jest również teorią preferencji i wyboru. Jedną z najważniejszych przesłanek jest twierdzenie, iż użyteczność dobra ma charakter subiektywny. Zakłada, że konsument dokonuje wyborów na podstawie sprecyzowanego systemu potrzeb i preferencji. Wybierając dobra konsument dąży do uzyskania kombinacji, która w największym stopniu sprosta jego wymaganiom.

• Teoria konsumpcji Veblena

Autor: T.B. Veblen. Wg tej teorii podstawą do podejmowania decyzji przez konsumenta są tradycja oraz utarte zwyczaje. Konsument nabywa dobra, które są mu znane, do których jest przyzwyczajony. Autor teorii wprowadził również pojęcia snobizmu Efekt snoba. Teoria Veblena wyklucza racjonalność czy "rachunek użyteczności" jako jedyne determinanty decyzji konsumenta.

• Teoria racjonalności selektywnej

Autor: H. Leibenstein. Wg autora teorii konsumenci zachowują się tak jak uważają za słuszne lub jak im się wydaje, że jest słusznie. Ich działania są wypadkową zachowań grupowych, przyjętego systemu wartości oraz nauk wyniesionych z popełnionych wcześniej błędów. Decyzje oraz zachowania konsumenta wynikają z przyjętej kombinacji stopnia świadomości istniejących ograniczeń oraz presji w podejmowaniu decyzji.

(M.Musiał, 2014, s. 178; A.Milczarek, 2016, s. 23; K. Mazurek-Łopacińska, M. Sobocińska, 2014, s. 191-192)

Teorie makroekonomiczne

• Hipoteza dochodu absolutnego

Autor: J.M. Keynes. Hipoteza dochodu absolutnego Keynesa wskazuje na skłonność konsumentów do zwiększania wydatków konsumpcyjnych wraz ze wzrostem dochodów gospodarstwa domowego. Zakłada jednak iż wspomniany wzrost nie jest równy wzrostowi dochodów. Największy wpływ na skłonność do konsumpcji ma dochód rozporządzalny gospodarstwa, a zachowania jednostki determinowane są czynnikami psychospołecznymi.

• Hipoteza dochodu permanentnego

Autor: M. Friedman. Teoria głosi, iż skłonności do konsumpcji determinowane są przez dochód permanentny. Friedman podzieli dochód całkowity gospodarstw domowych na permanentny (stały) oraz przejściowy (czasowy)(Friedman, 157, s. 20-37). Hipoteza zakłada również, iż jednostki dążą do utrzymania stałego poziomu konsumpcji oraz osiągania korzyści związanych z nabywaniem określonych dóbr.

• Behawioralna hipoteza cyklu życia

Autorzy: H.M Shefrin, R.H. Thaler. Teoria ta uwzględnia faktyczne zachowania jednostek w badaniu skłonności do konsumpcji. Opiera się na trzech fundamentalnych założeniach: samokontroli, kontach mentalnych oraz przyjęciu założenia, iż sposób w jaki zostanie zaprezentowany wyrób alternatywny ma wpływ na podejmowane decyzje. Wspomniany system kont mentalnych z kolei odnosi się do majątku konsumentów. Został on podzielony na bieżące dochody, bieżący majątek oraz przyszłe dochody i oszczędności emerytalne.

(M.Musiał, 2014, s. 178; A.Milczarek, 2016, s. 23-26; K. Mazurek-Łopacińska, M. Sobocińska, 2014, s. 191-192)

Skłonność do konsumpcji (ang.propensity to consume, w skrócie pol. SK; ang. PC) zaspokajanie potrzeb głównych określa tą część dochodów gospodrstw domowych, która jest przeznaczona na zaspokojenie bieżących potrzeb konsumpcyjnych (zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych). W okresie krótkim skłonność do konsumpcji jest większa przy niskich dochodach, ale maleje wraz ze wzrostem dochodów. Zwiększa się natomiast skłonność do inwestycji, dochody bowiem można przeznaczyć na oszczędności lub inwestycje. Teoria skłonności do konsumpcji wprowadzona została przez J.M. Keynesa.

Funkcja konsumpcji:

Należąca do makroekonomicznych teorii, funkcja konsumpcji zaproponowana przez Keynesa ukazuje relacje jakie zachodzą pomiędzy konsumpcją, a uzyskiwanym dochodem. W przypadku konkretnego przedsiębiorstwa domowego funkcja konsumpcji wskazuje wartość konsumpcji dla poszczególnych poziomów dochodu. Graficznie funkcja konsumpcji wskazana jest na rysunku 1. Funkcja konsumpcji wg Keynesa. Legenda: c- wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych y - wartość dochodu gospodarstw domowych c (y) - Funkcja konsumpcji dla danej wartości dochodu (E. Ropuszyńska-Surma, s. 20)

Rys. 1 Funkcja konsumpcji wg Keynesa (E.Ropuszyńska-Surma, s. 22)

Rodzaje

Rozróżniamy dwie podstawowe skłonności do konsumpcji:

1. przeciętna skłonność do konsumpcji (PSK) (ang. avrage propensity to consume, w skrócie pol. KSK; ang. APC), zwana też czasem stopą konsumpcji (spożycia), która jest stosunkiem części dochodów przeznaczonych, zwykle w skali roku, na konsumpcję © do całego dochodu (Y) osiągniętego w tym samym czasie. Jest narzędziem analizy podziału produktu społecznego i wzrostu gospodarczego.
2. krańcow skłonnośś do konsumpcji (ang. marginal propensity to consume, w skrócie pol. KSK; ang. MPC) określa 8wielkość dodatkowej konsumpcji (jej przyrostu) w stosunku do dodatkowego dochodu (jego przyrostu). Służy w badaniach nad popytem globalnym i równowagą na rynku dóbr i usług.

$APC={\frac {C}{Y}}$

$MPC={\frac {deltaC}{deltaY_{d}}}$ gdzie: C - wartość konsumpcji Y - dochód do dyspozycji delta C- zmiana wartości konsumpcji delta Y - zmiana dochodu do dyspozycji

(B.Rokicki, s. 2)

Skłonność do konsumpcji w teorii dochodu permanentnego zróżnicowana jest ze względu na rodzaj dochodu branego pod uwagę. Krańcowa skłonność do konsumpcji dochodu permanentnego jest bardzo wysoka (bliska 1). Natomiast krańcowa skłonność do rozporządzania dochodu czasowego jest niska i oscyluje w granicach 0. (A.Milczarek, 2016, s. 26)

Skłonność do konsumpcji w teorii behawioralnej hipotezy cyklu życia różnicuje się ze względu na konta mentalne. Najwyższa krańcowa skłonność do konsumpcji dotyczy konta dochodów bieżących (przyjmując wartość bliską 1). Najmniej narażone na uszczuplenie są dochody przyszłe i oszczędności emerytalne. Co więcej, w przypadku skłonności do konsumpcji w tej teorii duże znaczenie ma psychologiczne podejście do konsumpcji. W pewnych przypadkach naruszenie oszczędności może spowodować nawet niezadowolenie (G. Wałęga, 2011, s. 50)

Długookresowa krańcowa skłonność do konsumpcji pokazuje, o ile zwiększy się konsumpcja w długim okresie, jeżeli osobisty dochód rozporządzalny wzrośnie.

Krótkookresowa krańcowa skłonność do konsumpcji pokazuje, o ile zwiększy się konsumpcja w krótkim okresie (jeden rok lub jeden cykl koniunkturalny), jeżeli wzrośnie dochód rozporządzalny.

Prawidłowością kształtowania się skłonności do konsumpcji jest jej obniżanie się wraz ze wzrostem dochodów społeczeństwa. Kategorią dopełniającą skłonności do konsumpcji stanowi skłonność do oszczędzania. Obie skłonności, wyrażone ułamkami, uzupełniają się do jedności, a wyrażone w procentach - do 100%.

Skłonność do konsumpcji — artykuły polecane

Użyteczność — Ekonomia neoklasyczna — Dochód — Efekt Veblena — Preferencje konsumenta — Dobrobyt — Wzrost gospodarczy — Popyt konsumpcyjny — Krańcowa skłonność do oszczędzania

Bibliografia

• Mankiw N., Taylor M. (2016), Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Mazurek-Łopacińska K., Sobocińska M. (2014), Nowe spojrzenie na konsumenta jako uczestnika życia gospodarczego, Handel wewnętrzny, 4(351)
• Milczarek A. (2016), Wpływ dochodu na decyzje konsumenta na rynku - analiza wybranych teorii konsumpcji, Studia i prace WNEiZ US nr 44/1
• Musiał M. (2014), Racjonalność gospodarowania finansami osobistymi, Studia ekonomiczne, Wyd. 180 cz.2
• Rokicki B. Model Keynesa, Ćwiczenia z Makroekonomii
• Samuelson P., Nordhaus W., (2007), Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Sloman J. (2001), Podstawy ekonomii, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Wałęga G. (2011), Uwarunkowania zachowań gospodarstw domowych na rynku kredytów w Polsce, praca doktorska, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Katedra Mikroekonomii, UEK Kraków
• Ropuszyńska-Surma E. Model Keynesa Makroekonomia

Autor: Łukasz Hyży, Edyta Kwiecień